Ήδη κατά την έναρξη της νέας κοινοβουλευτικής περιόδου ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Μάρτιν Σουλτς είχε αναδείξει τη σημασία των σημερινών εκλογών στη Λευκορωσία, καλώντας τον πρόεδρο Αλεξάντερ Λουκασένκο «να διασφαλίσει την τήρηση των διεθνών στάνταρ και δίκαιες ευκαιρίες για όλους τους υποψηφίους».
Ο Μ. Σουλτς έκανε λόγο για «συνεχή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, του κράτους δικαίου και των δημοκρατικών αρχών». Και γι΄ αυτό «όλοι εμείς σε αυτό το κοινοβούλιο καλούμε τον πρόεδρο να δρομολογήσει μεταρρυθμίσεις και την πολιτική αλλαγή. Ως πρώτο βήμα θα πρέπει να ακολουθήσει η άμεση και άνευ όρων απελευθέρωση όλων των πολιτικών κρατουμένων». Ο πρόεδρος του ΕΚ αναφέρθηκε σε συγκεκριμένα ονόματα πολιτικών της αντιπολίτευσης λέγοντας ότι «οι άνθρωποι αυτοί θα πρέπει να γνωρίζουν: εμείς εδώ στο ΕΚ δεν τους ξεχάσαμε».
Αμφιταλαντευόμενη πολιτική
Στο ζήτημα της Λευκορωσίας ωστόσο η ΕΕ δεν είναι πάντα τόσο σαφής όσο ήταν αυτή τη φορά ο Μάρτιν Σουλτς, καθώς διαπιστώνεται συχνά ότι επί της ουσίας η Ένωση ακολουθεί μια διπλή στρατηγική. Το παραδέχεται άλλωστε και η Ύπατη Εκπρόσωπος της ΕΕ για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας Κάθριν Άστον: «Από τη μία πλευρά στοχευμένες κυρώσεις, από την άλλη ένας συνεχής διάλογος με την κοινωνία των πολιτών και η στήριξή της».
Ωστόσο η ΕΕ έχει αναζητήσει συχνά δίαυλο επικοινωνίας και συνεργασίας και με τον πρόεδρο Λουκασένκο. Έτσι, για παράδειγμα, και παρά τη συστηματική παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την καταστολή της αντιπολίτευσης το 2009, η Λευκορωσία συμπεριλήφθη στο πρόγραμμα για την Ανατολική Εταιρική Σχέση. Το πρώτο διάστημα μάλιστα ο Α. Λουκασένκο είχε ανταποκριθεί στην πρόσκληση συνεργασίας υποσχόμενος τη φιλελευθεροποίηση της πολιτικής του.
Στο ίδιο διάστημα χρονολογείται και η βοήθεια που προσέφεραν οι Γερμανοί στην αστυνομία της Λευκορωσίας, ένα βήμα που σήμερα επικρίνεται έντονα. Μεταξύ 2008 και 2011 η γερμανική ομοσπονδιακή αστυνομία και η υπηρεσία δίωξης του εγκλήματος εκπαίδευσαν λευκορώσους αστυνομικούς, παραχωρώντας τους μεταξύ άλλων υπολογιστές, κάμερες και οχήματα. Στο πλαίσιο της εκπαίδευσής τους, οι Λευκορώσοι είχαν μάλιστα την ευκαιρία να δουν πώς αντιμετώπισαν οι γερμανοί συνάδελφοι γερμανούς διαδηλωτές κατά την διαφιλονικούμενη μεταφορά πυρηνικών αποβλήτων από το Γκορλέμπεν. Η συνεργασία αυτή έγινε γνωστή φέτος και έσκασε σαν βόμβα στη Γερμανία.
Δριμύ κατηγορώ εναντίον της γερμανικής κυβέρνησης εξαπέλυσε ο βουλευτής των Πρασίνων Βέρνερ Σουλτς, τονίζοντας ότι «το γερμανικό κράτος δικαίου βρέθηκε να παραδίδει μαθήματα σε δικτάτορες. Ό,τι έμαθε η πολιτοφυλακή του Λουκασένκο στο Γκορλέμπεν, το αξιοποίησε αργότερα επιτυχώς για την καταστολή διαδηλώσεων». Σύμφωνα με το υπουργείο Εσωτερικών στο Μινσκ πάντως, η συνεργασία αφορούσε «στην καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου αυτοκινήτων και της παράνομης μετανάστευσης».
Καρότο και μαστίγιο
Η αποστολή της ΕΕ στη Λευκορωσία όμως δεν περιορίζεται μόνον στο καρότο, αλλά κυρίως στο μαστίγιο. Αυτό ισχύει πρωτίστως για την εποχή μετά τις προεδρικές εκλογές του 2010, όταν η κυβέρνηση κινήθηκε εξαιρετικά βίαια εναντίον της αντιπολίτευσης. Έκτοτε πολιτικοί της Δύσης κάνουν ανοιχτά λόγο για την «τελευταία δικτατορία της Ευρώπης».
Η ΕΕ αντέδρασε επιβάλλοντας κυρώσεις. «Ο πρόεδρος Λουκασένκο θα πρέπει να καταλάβει ότι πρέπει να απελευθερώσει όλους τους πολιτικούς κρατούμενους», είχε πει ο τότε ολλανδός υπ. Εξωτερικών Ρόζενταλ. Από το 2011 έχει επιβληθεί εμπάργκο όπλων ενώ για τον Λουκασένκο και πολλά μέλη της κυβέρνησής του ισχύει απαγόρευση εισόδου στην ΕΕ.
Επιχείρηση «αρκουδάκια»
Σχεδόν κωμικά στοιχεία είχε μια σουηδική πρωτοβουλία το περασμένο καλοκαίρι. Μικρό σουηδικό αεροσκάφος πέταξε αρκουδάκια με μικρά αλεξίπτωτα πάνω από τον εναέριο χώρο της Λευκορωσίας τα οποία μετέφεραν μηνύματα υπέρ της ελευθερίας και κατά της παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όλοι οι Σουηδοί διπλωμάτες απελάθηκαν ενώ ο Λουκασένκο απάλλαξε από τα καθήκοντά τους τον επικεφαλής της πολεμικής αεροπορίας καθώς και τον υπεύθυνο της συνοριακής ασφάλειας.
Οι κυρώσεις ωστόσο δεν έφεραν αποτέλεσμα. «Είναι αμφίβολο ότι τέτοιες κινήσεις θα αναγκάσουν τον Λουκασένκο να αλλάξει την πολιτική του», εκτιμά η Χιζέλε Μπόσε από το πανεπιστήμιο του Μάαστριχτ.
Μόσχα “βλέπουν” οι πολίτες
Ποια θα είναι όμως η εξέλιξη των δύσκολων αυτών σχέσεων; Όπως εκτιμά ο αυστριακός υπ. Εξωτερικών «ο Λουκασένκο δεν έχει πολλές επιλογές: ή θα αναζητήσει ακόμη πιο στενούς δεσμούς με τη Ρωσία ή θα κινηθεί στην κατεύθυνση μιας εταιρικής σχέσης με την ΕΕ, η οποία είναι προς το συμφέρον του. Ωστόσο θα πρέπει να τους είναι σαφές ότι ο δρόμος αυτός θα είναι κλειστός, όσο συνεχίσει να φέρεται με τον ίδιο τρόπο στην αντιπολίτευση».
Η Χιζέλε Μπόσε πάντως εκτιμά ότι η στρατηγική του Λουκασένκο στηρίζεται σε αυτή την αναποφασιστικότητά του. Εδώ και 5 με 6 χρόνια, όπως λέει, προσαρμόζει την πολιτική του στις εξελίξεις: «Όταν οι σχέσεις με τη Ρωσία δυσκόλευαν, αναζητούσε τη προσέγγιση με την ΕΕ. Όταν πάλι η ΕΕ επέβαλε κυρώσεις, προσπάθησε να προσεγγίσει τη Ρωσία». Η Ρωσία άλλωστε, όπως υποστηρίζει η ειδικός, έχει μεγαλύτερη επιρροή στη χώρα και εάν εξαφανιστεί κάποια στιγμή ο Λουκασένκο από το πολιτικό προσκήνιο λόγω έξωθεν πιέσεων, αυτό θα είναι αποτέλεσμα ρωσικής πρωτοβουλίας και όχι της ΕΕ.
Και η πλειονότητα των πολιτών ωστόσο φαίνεται να προσανατολίζεται περισσότερο προς τη Μόσχα. Όπως δείχνουν σχετικές δημοσκοπήσεις, «οι πολίτες θεωρούν για τους ίδιους οικονομικά επικερδέστερη τυχόν εταιρική σχέση με τη Ρωσία παρά με την ΕΕ». Γι΄ αυτό, όπως εκτιμά η Χιζέλε Μπόσε, δεν θα πρέπει να έχει κανείς ψευδαισθήσεις όσον αφορά τις σημερινές εκλογές. Η αντιπολίτευση, σύμφωνα με την ίδια, μπορεί να καταπιέζεται, αλλά την ίδια ώρα δεν προσλαμβάνεται από μεγάλη μερίδα πολιτών ως εναλλακτική επιλογή. Η δημοτικότητα του Λουκασένκο, από την άλλη, παραμένει χαμηλή. Τι σημαίνουν όλα αυτά για την έκβαση των εκλογών; «Νικητής των εκλογών θα είναι μάλλον εντέλει η Ρωσία».
Πηγή: Deutsche Welle