Πέμπτη, 28 Μαρ.
20oC Αθήνα

Ευρώπη 2012: Η ασύμμετρη αποδόμηση της κυριαρχίας

Ενώ το Διεθνές Δικαστήριο διαπιστώνει ότι η Ιταλία δεν σεβάστηκε την ετεροδικία στην περίπτωση της Γερμανίας, παραμένοντας προσκολλημένο σε μια στατική και άκαμπτη αντίληψη περί σεβασμού στην κρατική κυριαρχία, οι εξελίξεις στην Ευρώπη οδηγούν κάθε αντικειμενικό παρατηρητή στο συμπέρασμα ότι η διάβρωση της κυριαρχίας στην περίπτωση των ασθενέστερων μελών της ευρωζώνης είναι ουσιαστική όσο και αμετάκλητη.

Αλλά ενώ η υπεράσπιση πτυχών της κυριαρχίας της Γερμανίας δυσχεραίνει την απόδοση δικαιοσύνης στα θύματα της ναζιστικής θηριωδίας, η ασύμμετρη και επιλεκτική διάβρωση της κυριαρχίας στην Ευρώπη προκαλεί δυο ζημίες ταυτόχρονα: οδηγεί στην απόγνωση εκατομμύρια πολιτών και την ίδια στιγμή υποσκάπτει ένα από τα πλέον φιλόδοξα και ελπιδοφόρα σχέδια της σύγχρονης ιστορίας: την ευρωπαϊκή ενοποίηση.

Αν οι κρίσεις στην πορεία της ευρωπαϊκής ενοποίησης υπήρξαν αρκετές και κάποτε δραματικές, σήμερα η Ευρώπη βρίσκεται σε πραγματικό σταυροδρόμι. Πρόκειται για ένα σταυροδρόμι που αφορά τόσο τη δημοκρατική νομιμοποίηση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος όσο και – σήμερα πλέον – την ίδια τη βιωσιμότητα του.

Ο συνδυασμός και το μοίρασμα των κυριαρχιών, που χαρακτήρισε τα πρώτα στάδια της ενοποίησης, δίνουν τη θέση τους σε μια επιλεκτική και ασύμμετρη αποψίλωση. Βέβαια η κυριαρχία, έννοια θεμελιώδης της πολιτικής σκέψης και της πολιτικής πράξης, αναφέρεται σε δυο διακριτά αλλά και αλληλένδετα πεδία: αφενός σε μιαν ιδιότητα του κράτους στην αλληλεπίδραση του με άλλα κράτη στις διεθνείς σχέσεις και αφετέρου σε μια ιδιότητα του κράτους απέναντι στην ανθρώπινη κοινότητα που κυβερνάται από αυτό. Σήμερα και στα δυο πεδία, οι εξελίξεις είναι στην καλύτερη περίπτωση αμφίσημες.

Πέρα από τις δαιδαλώδεις διαδρομές των διαφορετικών στρατηγικών αντιμετώπισης της χρηματοπιστωτικής και δημοσιονομικής κρίσεις, δυο διαστάσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής σήμερα αναδεικνύουν την πολιτική ουσία της ιστορικής συγκυρίας που βιώνουμε. Η πρώτη αναφέρεται στην άρνηση της Βρετανίας να συμφωνήσει με την τροποποίηση που προτάθηκε από Γερμανία και Γαλλία και – άρα – στην αναγκαστική αναζήτηση νέας διεθνούς συμφωνίας για το δημοσιονομικό σύμφωνο και τα επακόλουθα του.

Με δυο λόγια: η Ευρώπη είτε θα αναγκαστεί να μπει σε τροχιά πλήρους αναθεώρησης των συνθηκών είτε θα πρέπει να δουλεύει με παράλληλους θεσμούς. Η δεύτερη και ουσιαστικότερη διάσταση αναφέρεται στην αλληλεπίδραση εθνικών και ευρωπαϊκών επιλογών σε καθαρά πολιτικό επίπεδο.

Στην περίπτωση της Αυστρίας παλαιότερα (με τον Χάϊντερ) και στην περίπτωση της Ουγγαρίας σήμερα (με την αμφιλεγόμενη συνταγματική αναθεώρηση), η ΕΕ παρεμβαίνει με τρόπο που ικανοποιεί, ίσως, τις πολιτικές ευαισθησίες μας. Αλλά η αντικατάσταση κυβερνήσεων (σε Ελλάδα και Ιταλία) και οι πιο πρόσφατες διαρροές, από την γερμανική κυβέρνηση, του περίφημου σχεδίου για επίτροπο εγκατεστημένο στην Αθήνα με δικαίωμα αρνησικυρίας επί του προϋπολογισμού αναδεικνύουν την «άλλη πλευρά» αυτής της εξελισσόμενης παρεμβατικότητας. Στο σημείο αυτό πρέπει να γίνει σαφής μια βασική διάκριση: άλλο πράγμα ο καταρχήν έλεγχος όλων των εθνικών προϋπολογισμών έτσι ώστε να συγκλίνουν οι οικονομικές πολιτικές των κρατών-μελών ενόψει της δημοσιονομικής ενοποίησης, που αποτελεί – υπό προϋποθέσεις ανάπτυξης – βήμα σε κατεύθυνση ομοσπονδίωσης, άλλο η εφαρμογή επιτροπείας σε ένα μέλος!

Στο μοντέρνο κόσμο που αναδύθηκε μετά την Βεστφαλία, η θεολογικό-μεταφυσική χειραφέτηση της κυριαρχίας την κατέστησε περισσότερο αποτελεσματική αλλά δυνητικά και καταστροφική. Από την άλλη πλευρά, η εξέλιξη των διεθνών σχέσεων καθόρισε το πλαίσιο εντός του οποίου μετεξελίχθηκαν οι αντιλήψεις περί κυριαρχίας. Από εννοιολογική πανοπλία για την εγγύηση ενός κόσμου όπου το «απαραβίαστο των συνόρων» ανάγεται σε κυρίαρχη νόρμα, η κυριαρχία σχετικοποιήθηκε σε μεγάλο βαθμό τόσο μέσα από τις πλανητικές πολιτικό-οικονομικές εξελίξεις όσο και με την ανάδυση της έννοιας και πρακτικής της «ανθρωπιστικής επέμβασης», οπότε οι νόρμες του διεθνιστικού φιλελευθερισμού προτάσσονται έναντι των κανόνων της κυριαρχίας. Σήμερα, η σχετικοποίηση της κυριαρχίας αποτελεί ταυτόχρονα ευκαιρία αλλά και απειλή για τις αξίες της δημοκρατικής ευρωπαϊκής παράδοσης. Η ΕΕ παρέχει ένα εξαιρετικό πλαίσιο για τη λελογισμένη ρύθμιση αυτής της σχετικοποίησης, στο μέτρο που δεν παραδίδεται στα συγκυριακά συμφέροντα των Μεγάλων Δυνάμεων της Γηραιάς Ηπείρου. Όπως δυστυχώς συμβαίνει στις ημέρες μας.

Δημήτρης Κοτρόγιαννος και Κώστας Λάβδας
Καθηγητές στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης

Οικονομία Τελευταίες ειδήσεις

Σχολιάστε