Ταλαιπωρούνται από διαταραχές ύπνου και νυχτερινή ενούρηση. Είναι τα παιδιά ενός «κατώτερου θεού», που βιώνουν ως εφιάλτη την σχολική κοινωνία κάτω από το βάρος μιας εσκεμμένης, απρόκλητης, συστηματικής βίας με την οποία εκτονώνεται επάνω τους η ισχύς των «νταήδων» συμμαθητών.
Το «σενάριο» είναι γνωστό μέσα από τις αμερικάνικες ταινίες. Οι περισσότεροι θερούν ότι δεν τους αφορά. Ο «νταής» και η ομάδα του υπαγορεύουν τον «νόμο» στην τάξη, ή και σε όλο το σχολείο, κάνοντας επίδειξη της δύναμής τους στα αδύναμα παιδιά, σωματικά, ή κυρίως ψυχολογικά, υποβάλλοντάς τα σε πάσης φύσεως εξευτελισμούς. Συνήθως, η «εικόνα» περιλαμβάνει και πολλούς σιωπηλούς παρατηρητές, το αναγκαίο ακροατήριο στο θέατρο της …καταξίωσης του θύτη δια του τρόμου, που σκορπά.
Το θέμα, που ανθεί πλέον και στα ελληνικά σχολεία -δημόσια και ιδιωτικά- σε σημείο να γίνεται αντικείμενο προσοχής, συζήτησης και μελέτης, θεωρείται κοινωνικό πρόβλημα και κρίνεται επιβεβλημένη η αντιμετώπισή του.
Αναδύθηκε έντονα και μέσα από δύο Διακρατικά Ευρωπαϊκά Πρόγραμματα, το ΔΑΦΝΗ και το ΔΑΦΝΗ ΙΙΙ. Το πρώτο με θέμα την «Αξιολόγηση Αναγκών και Ευαισθητοποίησης για την Ενδοσχολική Βία και τον Εκφοβισμό» (με 4 συνεργαζόμενες χώρες -Ελλάδα, Κύπρο, Γερμανία, Λιθουανία) και φορείς υλοποίησης για την Ελλάδα την Εταιρεία Ψυχοκοινωνικής Υγείας του Παιδιού και του Εφήβου (ΕΨΥΠΕ) και την Παιδαγωγική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Το δεύτερο πρόγραμμα συντονίζεται από την Ελλάδα, έχει «Ευαισθητοποίηση και πρόληψη ανάμεσα στους μαθητές: Ανάπτυξη και εφαρμογή ενός σχολικά βασισμένου εκπαιδευτικού προγράμματος για δασκάλους» και διεξάγεται από την ΕΨΥΠΕ, όπως είπε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο συντονιστής αν. καθηγητής Παιδοψυχιατρικής, Ιατρικής Σχολής του Παν/μιου Αθηνών, Ι. Τσιάντης. Στοχεύει, δε, στην πρόληψη, αντιμετώπιση -παρέμβαση, ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για τα ζητήματα αυτά.
Πρόγραμματα χάρη στα οποία υπάρχουν σήμερα για την Ελλάδα έρευνες και παρεμβάσεις, αλλά και ένα μικρό εγχειρίδιο για εκπαιδευτικούς και γονείς, που αναλύει το φαινόμενο, τις αιτίες και επιπτώσεις και προτείνει λύσεις για την αντιμετώπισή του.
Στην Ελλάδα, σύμφωνα με στοιχεία αυτών των ερευνών, ποσοστό 10-15% των μαθητών -περισσότερο στο δημοτικό και το γυμνάσιο- είναι θύματα ενδοσχολικής βίας, 5% είναι οι θύτες, με τα αγόρια να έχουν την πρωτοκαθεδρία (3/1) και κυρίως σε περιστατικά σωματικής βίας, σε σχέση με τα κορίτσια, που εμπλέκονται σε περιστατικά λεκτικής βίας.
Έλλειμμα ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης, άγνοια για τον τρόπο διαχείρισης του προβλήματος, αλλά κυρίως αποσιώπηση λόγω του στίγματος, που εμπεριέχει για τον θύτη, το θύμα αλλά και το σχολείο, όπως αναφέρεται στις έρευνες, αφήνουν αυτά τα παιδιά έρμαια ενός ανελέητου, μόνιμου βασανισμού που σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να αποβεί τραγικός. Τραγικός για το παιδί και τον έφηβο, που υφίσταται τη βία, αλλά ακόμη και για τον θύτη που ως αυριανός ενήλικας κατά 50% μπορεί να εξελιχθεί -λένε οι ειδικοί- σε άτομο με άκρως αντικοινωνική και παραβατική συμπεριφορά.
Χειρονομίες, σπρωξιές, ξυλοδαρμοί, βρισιές, προσβολές, απειλές, εκβιασμοί, καταστροφή προσωπικών αντικειμένων, κλοπές, σεξουαλική παρενόχληση ή και κακοποίηση, αποκλεισμός και απομόνωση από παρέες και ομαδικές δραστηριότητες, είναι οι καταστάσεις που συνθέτουν το πάζλ της σωματικής, λεκτικής, ψυχολογικής και κοινωνικής βίας, που συνθλίβει τα πιο ήσυχα, εσωστρεφή και ευάλωτα παιδιά με χαμηλή αυτοεκτίμηση στο σχολείο. Έναν χώρο, που θα έπρεπε να απονέει και να παρέχει ασφάλεια και προστασία, όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες του προγράμματος.
Σύγχυση, απόγνωση, έντονο άγχος και πανικός, απόσυρση και κλάμα, φόβος για περαιτέρω βία ή τιμωρία από τους μεγάλους, πεποίθηση ότι αν μιλήσουν γι αυτό που τους συμβαίνει σε ένα ενήλικα θα εισπράξουν περισσότερη βία από τους θύτες είναι οι επιπτώσεις του εφιάλτη της βίας στο σχολείο. Μιας βίας, που ασκείται από παιδιά επιθετικά, με χαμηλή αυτοεκτίμηση, ενεργητικά και υπερδραστήρια, επηρεπή σε παραβίαση κανόνων και αντικοινωνικές συμπεριφορές, ικανά να ξεφεύγουν από δύσκολες καταστάσεις και φυσικά χωρίς ηθικούς ενδοιασμούς ή τύψεις για τις πράξεις τους.
Η σχετική έρευνα, στο πλαίσιο της ΔΑΦΝΗΣ, σε δημοτικά σχολεία της Αθήνας, κατέδειξε ότι 22,5% των μαθητών έχουν υποστεί κάποια μορφή βίας, ενώ 10% έχουν ασκήσει βία, ή εκφοβισμό, στους συμμαθητές του. ‘Αλλη έρευνα, σε γυμνάσια της Θεσσαλονίκης, αποκάλυψε ότι περίπου 8% των μαθητών ασκούν λεκτική βία στους συμμαθητές τους και 4% σωματική. Στον αντίποδα βρίσκονται ποσοστό 12% θυμάτων λεκτικής βίας, 8% θυμάτων διάδοσης ψευδών φημών σε βάρος του και 6% θυμάτων κοινωνικού αποκλεισμού από τις ομάδες και τις παρέες του σχολείου. Η ίδια έρευνα αποκάλυψε ότι, σύμφωνα με τις απόψεις των μαθητών, κατά 81% γύρω από αυτό το πρόβλημα απουσιάζει η συνεργασία οικογένειας και σχολείου.
Στους εκπαιδευτικούς και τους γονείς απευθύνεται το εγχειρίδιο της ΔΑΦΝΗΣ ΙΙΙ, το οποίο αφορά την εφαρμογή ψυχο-εκπαιδευτικής παρέμβασης στα σχολεία με επιστέγασμα την υπογράμμιση της αναγκαιότητας έκδοσης μίας εγκυκλίου από το Υπουργείο Παιδείας με οδηγίες για την αντιμετώπιση του φαινομένου. Μια πολιτική, η οποία θα πρέπει να περιλαμβάνει, όπως επισημαίνεται, τις διαδικασίες καταγραφής των συμβάντων, διορισμού υπεύθυνου εκπαιδευτικού συμβούλου με συγκεκριμένες αρμοδιότητες, παρακολούθησης των διαδικασιών αντιμετώπισης, ενημέρωσης των μαθητών για την πρόσβαση σε σύστημα υποστήριξης, συνεργασίας με τους γονείς και οργάνωσης ουσιαστικής εποπτείας των μαθητών κατά τη διάρκεια των διαλειμμάτων. Βασικά εργαλεία θεωρούνται επίσης, μεταξύ άλλων, η σχετική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών και η παρότρυνση των γονέων για ενεργή συμμετοχή και συνεργασία με το σχολείο.
Τα ίδια τα παιδιά, άλλωστε, όπως επισημαίνουν οι επιστήμονες του προγράμματος, πρέπει να μάθουν τα δικαιώματά τους, πρωτίστως να μιλούν αυτά που υποφέρουν, να μιλούν και αυτά που δεν αντιδρούν στην κατάφωρη αδικία και στον εκφοβισμό, παίρνοντας θέση συνενόχου με τη σιωπή τους, διότι η βία υφίσταται με την τριαδική σχέση θύτη, θύματος και σιωπηρού παρατηρητή.