Κλείνοντας σήμερα τη στήλη μας, για καλοκαίρι, θα ήθελε να αφήσει για τους αναγνώστες της κάποιες σκέψεις για το τι μας περιμένει από Σεπτέμβρη, σε μία σειρά κρίσιμα μέτωπα. Εξηγούμαστε, βέβαια, πως αυτό που μας περιμένει σε ενάμιση περίπου μήνα από σήμερα, έχει ήδη αρχίσει και «με το αρχίνισμα του τόσα και τόσα άρχισαν και ακόμη καλά – καλά δεν έπαψαν ν΄ αρχίζουν» όπως λέει και ο Τόμας Μαν στο «Μαγικό Βουνό» του (το οποίο προτείνει η στήλη ως θερινό ανάγνωσμα, αν και ταιριάζει πολύ για διακοπές Χριστουγέννων)…
Ο Ρούτε περιμένει ταυτόχρονη επίθεση της Ρωσίας στην Ευρώπη και της Κίνας στην Ταιβάν
Από αυτήν την άποψη, το πρώτο σχόλιο μας δεν θα μπορούσε να παρά να αφορά το νούμερο ένα θέμα ζήτημα των ημερών, το οποίο δεν είναι άλλο από από εκείνο του πολέμου. Προχθές (9 Ιουλίου 2025), ο γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ, Μαρκ Ρούτε, μετά από συνάντησή του στο Βερολίνο με τον Γερμανό καγκελάριο, Φρίντριχ Μερτς, αποκάλυψε στα… ίσα με βάση πιο σενάριο εργάζεται το ΝΑΤΟ: «Γνωρίζουμε τις φιλοδοξίες της Κίνας. Πρόκειται για την απόκτηση κάποιου ελέγχου στην Ταϊβάν. Η υπόθεση, βασισμένη σε πολλές συζητήσεις που έχουμε κάνει και σε όσα γνωρίζουμε από τις πηγές μας, είναι ότι αυξάνεται ο κίνδυνος ο Σι Τζινπίνγκ, ο Κινέζος πρόεδρος και γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος, να απευθυνθεί πρώτα στη Μόσχα, ουσιαστικά στον κατώτερο εταίρο, πριν επιτεθεί στην Ταϊβάν. Ο κατώτερος εταίρος, Βλαντιμίρ Πούτιν, θα κληθεί στη συνέχεια να αναλάβει δράση σε ορισμένες περιοχές της Ευρώπης». Δεν ξέρoυμε αν οι αναγνώστες κατάλαβαν κάτι διαφορετικό, αλλά η στήλη κατάλαβε πως το ΝΑΤΟ αναμένει σε γενικές γραμμές ταυτόχρονη επίθεση της Ρωσίας στην Ευρώπη (δηλαδή πέραν της Ουκρανίας) και της Κίνας στην Ταιβάν…
Γιατί οι δασμοί έχουν μέλλον πέραν του φετινού καλοκαιριού
Το δεύτερο μεγάλο μέτωπο δεν είναι άλλο από εκείνο των δασμών. Η στήλη δεν μπορεί να διακινδυνεύσει με τίποτα να προβλέψει που θα κάτσει ακριβώς η μπήλια των διαπραγματεύσεων προπαντός μεταξύ των ΗΠΑ με την ΕΕ και την Κίνα μέσα στο καλοκαίρι. Το μόνο που μπορούμε να πούμε, χωρίς μεγάλο…ρίσκο είναι πώς όπου και αν καταλήξουν οι διαπραγματεύσεις μέσα στο καλοκαίρι (αν καταλήξουν), αυτό δεν θα είναι το τέλος τους. Η στήλη προειδοποιεί, μετά πλήρους γνώσεως, πως ο παγκόσμιος πόλεμος των δασμών που ξεκίνησε επίσημα στις 2 Απριλίου 2025 από τον Αμερικανό πρόεδρο, Ντόναλντ Τραμπ, δεν έχει καμία… προκαθορισμένη ημερομηνία λήξεως, αλλά πρόκειται για ένα απροσδιόριστης χρονικής διάρκειας πάλη, τα πρώτα μόνο επεισόδια της οποίας έχουμε δει από φέτος την άνοιξη. Με άλλα λόγια, ακόμα και αν καταλήξει κάποια στιγμή (πχ τον Αύγουστο ή το Σεπτέμβριο του 2025) ο παγκόσμιος δασμολογικός χάρτης των ΗΠΑ απέναντι σε όλους τους εμπορικούς εταίρους τους, αυτός μπορεί να αλλάξει αργότερα, είτε με πρωτοβουλία των ΗΠΑ (πχ γιατί δεν πέτυχαν τους στόχους τους), είτε των εμπορικών εταίρων τους (πχ γιατί αισθάνονται αδικημένοι από τις συμφωνίες τους με τις ΗΠΑ), είτε μεταξύ των άλλων, πλην ΗΠΑ, εμπορικών εταίρων (πχ μεταξύ ΕΕ και Κίνα).
Ποιος θα πρωτοπάρει από το πακέτο της ΔΕΘ;
Σε αυτές τις συνθήκες, το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης ετοιμάζεται για την οριστικοποίηση του (κατά πολλούς προεκλογικού) πακέτου της ΔΕΘ για τον Σεπτέμβριο. Ποια μέτρα είναι αυτά; Κανείς δεν μπορεί να ξέρει με ακρίβεια, καθώς οι διαρροές είναι άπειρες και συχνά αντικρουόμενες. Το σίγουρο είναι πως η κυβέρνηση και ο πρωθυπουργός έχουν βάλει ως κεντρικό άξονα την στήριξη της μεσαίας τάξης. Ιδιαίτερα μετά και την έγκριση ενεργοποίησης της ρήτρας διαφυγής στο ECOFIN της 8ης Ιουλίου, «ανοίγει» και ένας επιπλέον χώρος άνω των 500 εκατ. ευρώ που μπορεί να δοθεί προς αυτή τη κατεύθυνση, οδηγώντας πλέον σε ένα συνολικό επιπλέον δημοσιονομικό χώρο της τάξεως του 1,5 δισ. ευρώ. Οι επικρατέστερες εκδοχές του «πακέτου ΔΕΘ» περιλαμβάνουν μέτρα φορολογικά, εισοδηματικής ενίσχυσης, αλλά και για την μεγαλύτερη προσφορά «κλειστών» κατοικιών προς ενοικίαση. Ωστόσο, είναι βέβαιο πως κανείς δεν μπορεί να προδικάσει τι θα βγάλει από το «καπέλο» του ο πρωθυπουργός, καθώς πολλά θα εξαρτηθούν και από το πόσο «καυτό» θα είναι αυτό το καλοκαίρι…
Οι βέβαιες… αβεβαιότητες για την ελληνική οικονομία και ο τουρισμός
Και λέμε «καυτό» καλοκαίρι γιατί είναι πολλά τα ανοιχτά μέτωπα τα οποία πρέπει να παρακολουθεί η κυβέρνηση. Προτού ανοίξει τον κουμπαρά της ΔΕΘ θα πρέπει από τα τέλη Αυγούστου να έχει μια πλήρη εικόνα της εκτέλεσης του προϋπολογισμού για το πρώτο μισό του χρόνου. Πολλά θα εξαρτηθούν από το πώς θα κινηθεί ο τουρισμός τους τρεις καλοκαιρινούς μήνες, από το αν θα συνεχίσει να αυξάνεται η ιδιωτική κατανάλωση ωθώντας ψηλότερα και τα έσοδα από τους έμμεσους φόρους, αλλά και από το αν θα συνεχίσουν απρόσκοπτα οι εισπράξεις από τους άμεσους φόρους. Φυσικά, όλα αυτά δεν γίνονται μέσα σε «κενό αέρος» αλλά μέσα σε ένα ρευστό περιβάλλον, που δεν ξέρεις τι σου ξημερώνει… Κανείς στην κυβέρνηση δεν μπορεί να γνωρίζει αν μέσα στις επόμενες εβδομάδες θα έχουμε μια κλιμάκωση του εμπορικού πολέμου με εκτόξευση των δασμών έως και στο 50% κατά περίπτωση, ή αν θα υπάρξει μία ανάφλεξη στην πάντα επίφοβη Μέση Ανατολή, με απότοκο μια ραγδαία άνοδο των τιμών πετρελαίου, ακύρωση τουριστικών πακέτων κοκ… Φυσικά, υπάρχει πάντα και ο «βραχνάς» που προστέθηκε πρόσφατα, αυτός του στόχου ΝΑΤΟ για αμυντικές δαπάνες ίσες με το 5% του ΑΕΠ και από τις Βρυξέλλες έχει ξεκαθαριστεί πως χρειάζονται από το 2026, δηλαδή από την έναρξη ισχύος του αναμενόμενου πακέτου της ΔΕΘ, «διαρκή» μέτρα αύξησης των κρατικών εσόδων ή ανακατανομής των κρατικών δαπανών…
Το κρίσιμο μέτωπο της φοροδιαφυγής
Αλλά δεν χρειάζεται να «ταξιδεύουμε» μακριά. Ένα βασικό «στοίχημα» του οικονομικού επιτελείου, είναι εγχώριου χαρακτήρα. Έχει να κάνει με το αν οι μηχανισμοί ελέγχου και επιβολής του νόμου, καθώς και η διεύρυνση της φορολογικής συμμόρφωσης, θα συνεχίσουν να φέρνουν αυξημένα έσοδα από την φοροδιαφυγή. Να θυμίσουμε πως τα προηγούμενα χρόνια, η κοινωνική πολιτική και τα μέτρα στήριξης των πολιτών στηρίχθηκαν κατά βάση στην πάταξη της φοροδιαφυγής, κυρίως στους ελεύθερους επαγγελματίες, με την χρήση των POS, τις ηλεκτρονικές πληρωμές κοκ. Αυτά τα εργαλεία δεν χάνονται αλλά αυτό το καλοκαίρι προστίθενται και νέα, με στόχο την παραπέρα μείωση του κενού ΦΠΑ όπως ψηφιακό πελατολόγιο, ψηφιακό δελτίο αποστολής κλπ. Ταυτόχρονα, έχει «ανοίξει» για τα καλά το μέτωπο με την φοροδιαφυγή στα μισθώματα, καθώς η εφαρμογή της επιστροφής του ενοικίου ήδη οδηγεί χιλιάδες φορολογούμενους να δηλώνουν τα πραγματικά μισθώματα που πληρώνουν (και μέχρι πρότινος κρύβονταν…) πολλαπλασιάζοντας την φορολογητέα ύλη… Ου μην αλλά, εξαιρετικά σημαντικό θα είναι και το μπαράζ ελέγχων και φέτος στις τουριστικές επιχειρήσεις, όπου κάθε καλοκαίρι γίνεται «όργιο» φοροδιαφυγής σε beach bar, εστιατόρια και club… Από το πόσο θα «μικρύνει» αυτή η βάση της φοροδιαφυγής, θα κρίνει και τον «αέρα» με τον οποίο ανηφορίσει η κυβέρνηση στη ΔΕΘ…
Στο επίκεντρο οι αλλαγές στη φορολογία εισοδήματος
Οπότε, ας εστιάσουμε σε αυτά που μπορούμε να περιμένουμε και θα ωφελήσουν τους πολίτες. Το τι θα «βγάλει» η ΔΕΘ θα έχει άμεσο αντίκτυπο στην τσέπη των φορολογουμένων, καθώς σκοπός είναι να υπάρξει μείωση των φορολογικών βαρών, καθώς και διόρθωση ενδεχόμενων αδικιών στον σχεδιασμό της φορολογίας. Εξετάζεται μια νέα χάραξη της φορολογικής κλίμακας εφαρμόζοντας τιμαριθμοποίηση, δηλαδή αυτόματη προσαρμογή των συντελεστών φορολόγησης εισοδήματος με βάση τον πληθωρισμό. Έως σήμερα, όταν οι μισθοί αυξάνονται ονομαστικά λόγω πληθωρισμού, συχνά ανεβαίνουν και σε υψηλότερη φορολογική κλίμακα, χωρίς ουσιαστικό όφελος στο πραγματικό τους διαθέσιμο εισόδημα. Αν εφαρμοστεί η τιμαριθμοποίηση, οι συντελεστές θα «κινούνται» μαζί με τον πληθωρισμό, ώστε οι φορολογούμενοι να μην πληρώνουν παραπάνω φόρο εξαιτίας της ισοδύναμης ουσιαστικής αύξησης του εισοδήματος. Εξετάζεται η προσθήκη και ενδιάμεσων φορολογικών συντελεστών που θα στοχεύουν στην ελάφρυνση των φορολογούμενων με εισοδήματα από 20.000 έως και 40.000 ευρώ. Παράλληλα, στο τραπέζι είναι η αύξηση του ορίου εισοδήματος (σήμερα είναι στα 40.000 ευρώ) πάνω από το οποίο θα εφαρμόζεται ο ανώτατος φορολογικός συντελεστής (σήμερα είναι 44%). Ευρέως αναμένεται το ψαλίδισμα κατά 30% των τεκμηρίων διαβίωσης από το 2026 και σταδιακή κατάργησή τους από το 2027, για να μην εγκλωβίζονται στην παγίδα μισθωτοί και χαμηλοσυνταξιούχοι με αποτέλεσμα να πληρώνουν παραπάνω από ό,τι τους αναλογεί. Στόχος της κυβέρνησης είναι να ενισχυθεί το διαθέσιμο εισόδημα και κατ’ επέκταση η κατανάλωση αλλά και να υπάρξει δικαιότερη φορολόγηση, με μεγαλύτερη στήριξη στα χαμηλά και μεσαία εισοδήματα.
Ακίνητα σε οριακό σημείο: H κόπωση των αγοραστών και το μέλλον των τιμών
Πάμε τώρα, στην ελληνική αγορά ακινήτων συνεχίζει την ανοδική της πορεία στις τιμές, ωστόσο οι προοπτικές της μοιάζουν ολοένα και πιο εύθραυστες. Και μάλιστα, είναι τόσο ανοδική η πορεία πχ των τιμών ενοικίων των ακινήτων που τον Ιούνιο του 2025, που επηρέασε -μαζί με τις τιμές ηλεκτρικού – όσο κανένας άλλος παράγοντας το Γενικό Δείκτη Τιμών Ακινήτων. Παρά τις προσπάθειες της κυβέρνηση, η βάση του οικοδομήματος –το διαθέσιμο εισόδημα του Έλληνα αγοραστή και ενοικιαστή– παραμένει στάσιμη, αν όχι μειούμενη. Το αποτέλεσμα; Η αγορά φτάνει σε οριακή κατάσταση, με τις τιμές να αυξάνονται αλλά τις συναλλαγές να μειώνονται. Οι πληροφορίες από την αγορά δείχνουν πως εάν δεν υπάρξει ουσιαστική τόνωση των εισοδημάτων και επανασχεδιασμός της φορολογικής πολιτικής, η σημερινή εικόνα θα επιμείνει. Η υπόθεση με τον ΝΟΚ επίσης σε αρκετές περιπτώσεις έχει δημιουργήσει σύγχυση και ανασφάλεια και περαιτέρω αύξηση τιμών. Από την άλλη, ο ΦΠΑ στα νεόδμητα παραμένει εμπόδιο στην κινητικότητα, καθιστώντας ανταγωνιστικότερους τους μικρούς εργολάβους, που κινούνται σε καθεστώς απαλλαγής ή «συναλλαγών εκτός συστήματος». Το μοναδικό ενθαρρυντικό σήμα είναι η μείωση των επιτοκίων, όμως αυτή έρχεται σε μια στιγμή που οι Ευρωπαίοι αγοραστές εμφανίζονται αδύναμοι και επιφυλακτικοί. Από τις διεθνείς αγορές, μόνο οι Ισραηλινοί επενδυτές συνεχίζουν να δείχνουν αξιοσημείωτη κινητικότητα, κυρίως σε τουριστικές και παραθαλάσσιες περιοχές. Ακολουθεί λοιπόν τους επόμενους μήνες, όπως εκτιμάται, μια φάση σταθεροποίησης των τιμών , πριν επέλθει –αργά ή γρήγορα– η πολυπόθητη κάμψη».
Γραφεία: Σταθερότητα στην τιμή, αναμονή στη ζήτηση
Η αγορά επαγγελματικών ακινήτων –και ειδικότερα των γραφείων– φαίνεται πως έχει βρει προσωρινά το ταβάνι της. Μετά από μια περίοδο έντονης κινητικότητας και μετακινήσεων, κυρίως από μεγάλες εταιρείες και πολυεθνικούς παίκτες που αναζήτησαν νέα, σύγχρονα κτίρια, σήμερα η αγορά εμφανίζει σημάδια σταθερότητας. Οι περισσότερες μεγάλες επιχειρήσεις έχουν ήδη μετακομίσει στις νέες τους εγκαταστάσεις, ενώ η ζήτηση αυτή τη στιγμή διατηρείται κυρίως από μεγάλους χρήστες που παραμένουν ενεργοί ή από διεθνείς οργανισμούς με παρουσία στην Ελλάδα. Το ενδιαφέρον πλέον μετατοπίζεται προς τις προκηρύξεις δημοσίων διαγωνισμών –κυρίως για τη στέγαση κρατικών υπηρεσιών– οι οποίοι αναζητούν νέα, σύγχρονα κτίρια, δημιουργώντας ένα προσωρινό «σκαλοπάτι» ζήτησης. Ακολουθούν σε δεύτερο χρόνο οι μικρότερες εταιρείες, οι οποίες αξιολογούν κινήσεις εγκατάστασης ή αναβάθμισης των χώρων τους, χωρίς ωστόσο να μπορούν να μετακινήσουν καθοριστικά τον δείκτη ζήτησης. Η αγορά γραφείων χαρακτηρίζεται αυτή τη στιγμή από περιορισμένη αλλά σταθερή δραστηριότητα, με τις τιμές να έχουν σταθεροποιηθεί. Για να υπάρξει ουσιαστική αύξηση στις τιμές –και κατ’ επέκταση αναθέρμανση της αγοράς– απαιτούνται νέες ροές ζήτησης. Η έλλειψη οικοπέδων εντός των «ώριμων» γραφειακών ζωνών μετατοπίζει το ενδιαφέρον όπως η Ιερά Οδό, η Πειραιώς και η Παιανία. Σε επίπεδο τιμών, τα μισθώματα σε κεντρικά σημεία της Αθήνας αγγίζουν πλέον τα 35 ευρώ/τ.μ., ενώ στο Μαρούσι διαμορφώνονται λίγο χαμηλότερα, στα 32 ευρώ/τ.μ. Σε άλλες περιοχές, τα ενοίκια κινούνται κάτω από τα 30 €/τ.μ., ενισχύοντας τη γεωγραφική διαφοροποίηση της αγοράς, ανάλογα με την ποιότητα κατασκευής, την προσβασιμότητα και το προφίλ των χρηστών.
Ποιες μεγάλες αλλαγές φέρνει η Ε.Ε. στα ενεργειακά
Σημαντικές εξελίξεις πρόκειται να λάβουν χώρα μέσα στα επόμενα δύο έτη όσον αφορά τα ενεργειακά, γεγονός που επηρεάζει σημαντικά τους υπολογισμούς της κυβέρνησης και απαιτεί σειρά αποφάσεων. Συγκεκριμένα, από το 2027 θα αρχίσει να εφαρμόζεται η δεύτερη φάση του συστήματος εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπών CO2. Το λεγόμενο ETS θα επεκταθεί στους τομείς των μεταφορών και της θέρμανσης, ενώ εκτιμάται πως το κόστος των δικαιωμάτων θα αυξηθεί έντονα. Έτσι, η κυβέρνηση καλείται να εκμεταλλευτεί το Κοινωνικό Κλιματικό Ταμείο στο έπακρο και να προετοιμαστεί κατάλληλα. Παράλληλα, ο διασυνοριακός φόρος άνθρακα (CBAM) θα αλλάξει τις ισορροπίες στη βιομηχανία, η οποία ήδη έχει κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου για την ανταγωνιστικότητά της. Όπως είναι λογικό, σε μια χώρα που έχει ήδη υψηλό κόστος βιομηχανικού ρεύματος, η επίδραση ενδέχεται να είναι έντονη. Τέλος, η Ε.Ε. έχει αποφασίσει να δώσει τέλος στο ρωσικό φυσικό αέριο ως το 2027. Κατ΄ επέκταση, οι εγχώριοι παίκτες οφείλουν να λάβουν τις αποφάσεις τους και η χώρα μας συνολικά να βρει εναλλακτικές πηγές για να αντικαταστήσει τις εν λόγω ποσότητες, που αγγίζουν σχεδόν το 50% της κατανάλωσης
Πως προετοιμάζεται το Υπουργείο Ενέργειας για το Σεπτέμβριο
Το Υπουργείο Ενέργειας δεν περιμένει μέχρι τη ΔΕΘ για να ανακοινώσει μέτρα που ωφελούν τους καταναλωτές και τους μικρούς ενεργειακούς επενδυτές. Ήδη τους τελευταίους μήνες είδαμε μια σειρά αποφάσεων που δείχνει και την κατεύθυνση ενόψει των επόμενων εκλογών, όποτε αυτές αποφασιστεί να γίνουν. Το υπουργείο έδωσε πρόσφατα παράταση σε μια σειρά από προγράμματα, όπως στην επιδότηση των επιχειρήσεων για το ηλεκτρικό ρεύμα, στα «Φωτοβολταϊκά στη Στέγη» και «Φωτοβολταϊκά στο Χωράφι», στο “Εξοικονομώ-Ανακαινίζω για Νέους» και στο «Εξοικονομώ-Επιχειρώ». Αντίστοιχα, εξετάζεται η επανένταξη αγροτών που έχασαν τις δόσεις για το προνομιακό τιμολόγιο ρεύματος ΓΑΙΑ, κάτι που πιθανώς να ανακοινωθεί στη ΔΕΘ. Ταυτόχρονα, η νέα ηγεσία του Υπουργείου Ενέργειας έστειλε το μήνυμα ότι δεν θα διστάσει να προσφέρει νέες επιδοτήσεις στο ηλεκτρικό ρεύμα, εφόσον το απαιτήσουν οι συνθήκες. Συνεχίζει έτσι στην ίδια ρότα όπως και πριν. Με βάση τα παραπάνω, το Υπουργείο Ενέργειας θέλει να πάει στη ΔΕΘ έχοντας ήδη να επιδείξει έργο με κοινωνικό πρόσημο. Στα όσα αναγγείλει ο Σταύρος Παπασταύρου στην έκθεση, είναι πολύ πιθανό να συμπεριληφθεί και η εφαρμογή των δυναμικών τιμολογίων ηλεκτρικού ρεύματος από το φθινόπωρο.
Καλό καλοκαίρι…
