Ασφαλώς η επικαιρότητα των τελευταίων ημερών αλλά και των επόμενων κυριαρχείται δικαιολογημένα από τις συνέπειες μιας πιθανής συμφωνίας στον πόλεμο της Ουκρανίας. Παρ’ όλα αυτά στα Οικονοκλαστικά επιλέξαμε να συγκεντρώσουμε την προσοχή μας σε ορισμένα οικονομικά στοιχεία και εκτιμήσεις που «κραυγάζουν» προειδοποιώντας για επικείμενες ανατροπές στο οικονομικό υπόβαθρο των κινήτρων πίσω από τις γεωπολιτικές «πρωτοβουλίες» που κυριαρχούν στην διαμόρφωση της κοινής γνώμης.
Ένα από τα εν λόγω «στοιχεία» είναι ότι για πρώτη φορά εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες, ο χρυσός έχει ξεπεράσει τα αμερικανικά ομόλογα στα αποθεματικά των ξένων κεντρικών τραπεζών. Αυτό σηματοδοτεί ασφαλώς μια καμπή με γεωπολιτικές και νομισματικές προεκτάσεις των οποίων οι συνέπειες δεν ξεδιπλώνονται στην πολιτική πραγματικότητα με την ίδια ταχύτητα και… θόρυβο.
Σύμφωνα με στοιχεία της Crescat Capital, τον Ιούνιο του 2025 ο χρυσός άγγιξε το 24% της συνολικής σύνθεσης των διεθνών αποθεματικών, ξεπερνώντας τα αμερικανικά ομόλογα που διολίσθησαν στο 23%. Είναι η πρώτη φορά από το 1996 που καταγράφεται τέτοια ανατροπή. Η λέξη «ανατροπή» δεν έχει συμβολική χρήση εδώ αλλά κυριολεκτική, είναι ένα σημάδι ότι η παγκόσμια αρχιτεκτονική «ασφαλών τοποθετήσεων» αλλάζει πλέον σε βάθος. Για να αξιολογηθεί όπως πρέπει αυτή η «ανατροπή» πρέπει να την δει κανείς στην ιστορική της διάσταση.
Η ιστορική διαδρομή αυτής της μεταστροφής σημαδεύεται από τρεις κομβικές περιόδους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όπως έχουμε επισημάνει αρκετές φορές από τις γραμμές αυτές, με το περιπετειώδες τέλος του συστήματος Bretton Woods (τέλος στην σταθερή σχέση χρυσού δολαρίου) και την ραγδαία επέκταση της αγοράς των πετροδολαρίων, οι κεντρικές τράπεζες στράφηκαν μαζικά στα αμερικανικά ομόλογα, επωφελούμενες από τα υψηλά πραγματικά επιτόκια και την ασφάλεια του εκδότη τους. Όπως έχουμε εξηγήσει στο παρελθόν η απότομη και ακραία άνοδος των επιτοκίων από την Fed για να ανακόψει τον πληθωρισμό μαζί με την ύφεση είχε «γεννήσει» το ελκυστικότερο, αποδοτικότερο και ασφαλέστερο επενδυτικό προϊόν του συστήματος, το αμερικάνικο ομόλογο, σε ποσότητες που δεν είχε ξαναδεί το χρηματοπιστωτικό σύστημα μέχρι τότε.
Το 1996 αποτέλεσε το τελευταίο σημείο ισορροπίας ανάμεσα στο χρυσό και τα ομόλογα, πριν η ηγεμονία του δολαρίου εδραιωθεί χωρίς καμία επιφύλαξη για τις επόμενες δεκαετίες.
Έπειτα, από το 2022 έως το 2025, σημειώνεται μια εντυπωσιακή επιστροφή στο πολύτιμο μέταλλο. Οι επίσημες αγορές χρυσού το 2022 έφτασαν τους 1.136 τόνους – το μεγαλύτερο ποσό των τελευταίων 55 ετών – ενώ οι ρυθμοί συσσώρευσης παρέμειναν ιστορικά αυξημένοι και το 2023 – 2024.
Η Κριστίν Λαγκάρντ, πρόεδρος της ΕΚΤ σχετικά πρόσφατα μιλώντας στο CBS, περιέγραψε αυτή την εξέλιξη ως ένδειξη μιας «ήπιας αλλά αισθητής διάβρωσης» της έλξης του δολαρίου ως αποθεματικού νομίσματος. Επισήμανε ότι η τιμή του χρυσού έχει αυξηθεί πάνω από 50% από την αρχή του 2025, ξεπερνώντας τα 4.000 δολάρια ανά ουγγιά για πρώτη φορά. Παράλληλα, στην ίδια συνέντευξη (πριν από την μεγάλη πτωτική κίνηση του Bitcoin) είχε επισημάνει και την σπασμωδική άνοδο των κρυπτονομισμάτων ως κάτι που λειτουργεί ως δεύτερο σημάδι αυξανόμενης αναζήτησης εναλλακτικών αποθεματικών. Η Λαγκάρντ υπενθύμισε «διακριτικά» ότι η απώλεια νομισματικής κυριαρχίας συμβαίνει «απαλά και αθόρυβα – μέχρι που κάποια στιγμή γίνεται ξαφνικά αντιληπτή», ξαναθυμίζοντας την τύχη της στερλίνας, κ.λπ.. «Συμβαίνει απαλά, δεν το παρατηρείς και μετά συμβαίνει ξαφνικά…» όπως είπε. Γιατί ; Γιατί «Ο χρυσός είναι συνήθως, σε κάθε περίπτωση, ο απόλυτος προορισμός για ασφαλές καταφύγιο».
Οι μεγαλύτεροι αγοραστές χρυσού την τελευταία δεκαετία σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία είναι η Κίνα, η Ρωσία και η Τουρκία, ενώ σύμφωνα με το ΔΝΤ το μερίδιο του χρυσού στα παγκόσμια αποθεματικά έφτασε το 18% το 2024. Σήμερα, σχεδόν το ένα πέμπτο του συνολικού χρυσού που έχει εξορυχθεί βρίσκεται στα θησαυροφυλάκια των κεντρικών τραπεζών.
Οι συνέπειες για το δολάριο μπορεί να είναι περιορισμένες βραχυπρόθεσμα, αλλά η τάση πλέον είναι σαφής. Η Λαγκάρντ υπογράμμισε ότι η ισχύς ενός αποθεματικού νομίσματος βασίζεται σε «γεωπολιτική σταθερότητα, το κράτος δικαίου και στρατιωτική ισχύ» στοιχεία που οι ΗΠΑ εξακολουθούν να κατέχουν, αλλά με μεγάλες αμφισβητήσεις και ανοικτές προκλήσεις. Η αυξανόμενη γεωπολιτική αβεβαιότητα, το αυξανόμενο αμερικανικό χρέος και η επιθυμία για διαφοροποίηση οδηγούν σε σταδιακή απόσυρση από τις επενδύσεις δολαρίου με χαρακτηριστικό παράδειγμα τις χώρες των BRICS plus…
Ασφαλώς η «υπέρβαση» του χρυσού έναντι των αμερικανικών ομολόγων δεν σηματοδοτεί το τέλος της δολαριακής κυριαρχίας. Σε κάθε περίπτωση όμως αποτελεί ένδειξη μιας βαθιάς μετατόπισης στη φιλοσοφία και την λογική των κρατικών αποθεματικών. Η τάση πλέον κινείται από την «απόδοση» προς την «ανθεκτικότητα» και την ασφάλεια.
Και εκεί σύμφωνα με την Λαγκάρντ περιμένει ο χρυσός σαν το «απόλυτο καταφύγιο».
