Η αλήθεια είναι ότι ο Διοικητής της ΤτΕ κ. Στουρνάρας είναι ένας από αυτούς, που έχουν συμμετάσχει από πολύ νωρίς, στην δεκαετία του ’90, με θέση ευθύνης στις διαδικασίες που τελικά κατέληξαν να κάνουν το Ευρώ πραγματικότητα.
Με αυτή την έννοια μπορεί να πει κανείς ότι τα λεγόμενά του στις δημόσιες τοποθετήσεις του, πέραν της άποψης που εκφράζει σε σχέση με την τρέχουσα συγκυρία, εμπεριέχουν και τον «απόηχο» αυτής της συνολικής εμπειρίας των 35 χρόνων, από τις πρώτες συναντήσεις της EFC (που συμμετείχε σαν πρόεδρος του ΣΟΕ) με τον Μάριο Ντράγκι επικεφαλής, μέχρι και σήμερα σαν μέλος της διοίκησης της ΕΚΤ.
Επισημαίνουμε τα παραπάνω για να υπογραμμίσουμε, ότι ανεξαρτήτως προθέσεων ο σημερινός διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, όταν αναφέρεται δημόσια – όπως πρόσφατα σε άρθρο του στο Economist – σε κάτι τόσο σημαντικό όπως ο διεθνής ρόλος του Ευρώ, αξίζει προσοχής. Αυτό που είπε στο πρόσφατο άρθρο του ο κ. Στουρνάρας είναι λίγο πολύ ότι τώρα ίσως είναι η μεγάλη ιστορική ευκαιρία του Ευρώ απέναντι στο δολάριο.
Μετά την σιωπή
Μέχρι την εποχή της πανδημίας δύσκολα εύρισκε κανείς δηλώσεις στελεχών της ΕΚΤ για τον διεθνή ρόλο του Ευρώ. Για δεκαετίες από την κυκλοφορία του κανείς διοικητής Κεντρικής Τράπεζας της Ε.Ε. και ειδικά ο εκάστοτε πρόεδρος της ΕΚΤ δεν έκανε δηλώσεις για τον διεθνή ρόλο του Ευρώ. Ήταν θέμα «ταμπού», καθώς ο κυριαρχικός ρόλος του δολαρίου σαν διεθνές συναλλαγματικό αποθεματικό αποτελούσε ένα από τα θεμέλια της σιωπηρής συμφωνίας, στο διεθνές νομισματικό σύστημα για να δοθεί το πράσινο φως στην έκδοση του ευρώ…
Γιατί ξαφνικά σήμερα ο κ. Στουρνάρας με άρθρο στο Economist προβάλει τις φιλοδοξίες για ένα πολύ περισσότερο «διεθνές» Ευρώ και μάλιστα σαν εναλλακτική έναντι του βασιλιά δολαρίου;
Βέβαια πριν από αυτόν είχαν υπάρξει ανάλογης κατεύθυνσης δηλώσεις της κας Λαγκάρντ για τις ευκαιρίες που παρουσιάζει το διεθνές νομισματικό περιβάλλον για ισχυρότερο ρόλο του Ευρώ, κ.α. Με λίγα λόγια η Ευρωζώνη ξαφνικά «ξέχασε», ότι δεν μιλάει δημόσια για τις αναμφισβήτητες εξ αρχής φιλοδοξίες του Ευρώ, να γίνει ένα εναλλακτικό στο δολάριο νομισματικό εργαλείο.
Τι έχει συμβεί; Γιατί αυτή η αλλαγή; Πρόκειται για μία «νέα γραμμή» της ΕΚΤ και της Ευρωζώνης απέναντι στο δολάριο και τις ΗΠΑ ή πρόκειται για προσωπικές τυχαίες πρωτοβουλίες;
Η αλήθεια είναι ότι στο επίπεδο αυτό δεν υπάρχουν περιθώρια για τυχαίες προσωπικές πρωτοβουλίες. Και μάλλον θα πρέπει να αντιληφθούμε αυτές της δημόσιες «αναφορές» σαν σκιρτήματα/προειδοποιήσεις, μιας νέας κατάστασης, που από την φύση της προδικάζει επέκταση των εμπορικών συγκρούσεων και του διεθνούς κατακερματισμού στο νομισματικό επίπεδο.
Η ιστορία και το σήμερα
Αλλά ας δούμε τα γεγονότα που φαίνεται ότι τροφοδοτούν αυτές τις νέες τάσεις της οικονομικής αναμέτρησης. Την περασμένη Παρασκευή όπως είναι γνωστό, η Moody’s έκλεισε τον κύκλο (είχαν προηγηθεί η S&P και η Fitch) της υποβάθμισης του πιστοληπτικής διαβάθμισης του αμερικανικού χρέους.
Το σοκ ήταν μεγάλο, αλλά εν μέρη και αναμενόμενο.
Λίγες μέρες μετά την Τετάρτη το αμερικανικό ΥΠΟΙΚ προχώρησε σε προγραμματισμένη έκδοση 20ετούς ομολόγου και εκεί η υποβάθμιση που είχε προηγηθεί άφησε τα οδυνηρά αποτυπώματά της. Για να βρει αγοραστές το ΥΠΟΙΚ για τα ομόλογά του χρειάσθηκε να πληρώσει 24 Bp περισσότερα από ότι μόλις ένα μήνα πριν (!).
Ταυτόχρονα στην δευτερογενή αγορά τόσο τα 30ετή όσο και τα δεκαετή ομόλογα είδαν τις αποδόσεις τους να ξεπερνούν το 5% και το 4,5% αντίστοιχα, καταγράφοντας μία ακόμα μεγαλύτερη αποστασιοποίηση των διεθνών κεφαλαίων από τα μέχρι πριν λίγο περιζήτητα αμερικανικά ομόλογα. Και όχι μόνο αυτό. Στην Wall Street οι δείκτες έδειξαν με βίαιο τρόπο μια γενικευμένη διάθεση απομάκρυνσης από αυτό που λέγεται ασφαλές καταφύγιο στα αμερικανικά επενδυτικά περιουσιακά στοιχεία…
Αυτό το «νέο» περιβάλλον χαρακτηρίστηκε από την κα Λαγκάρντ αλλά και τον Έλληνα διοικητή της ΤτΕ, κάτι σαν ευκαιρία για τις… καταπιεσμένες εδώ και καιρό φιλοδοξίες του Ευρώ.
Το ερώτημα όμως είναι αν αυτό είναι κάτι για να αισιοδοξεί κανείς ή προειδοποίηση για νέα δεινά στο διεθνές νομισματικό σύστημα στο οποίο έτσι κι αλλιώς εξακολουθεί να κυριαρχεί το δολάριο;
Το 1945 και το σήμερα
Για να απαντήσει κανείς σ’ αυτό θα πρέπει να γυρίσουμε πολύ πίσω, στο 1944 – 45. Όταν η Συμφωνία του Μπρέτον Γουντς έβαλε τα θεμέλια της μεταπολεμικού νομισματικού συστήματος με θεμέλιο λίθο το δολάριο σαν την εγγύηση της σταθερότητας των διεθνών συναλλαγών και της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης.
Η σταθερότητα αυτή του δολαρίου στηρίχθηκε στην συμφωνία ότι – με βάση τα αποθέματα χρυσού στο Fort Nox – το δολάριο θα ήταν τόσο καλό όσο ο χρυσός, με μία αναλογία μια ουγκιά χρυσού ίση με 35 δολάρια. Και η απόδειξη αυτού ήταν – σαν μέρος της συμφωνίας – ότι όποιος είχε 35 δολάρια μπορούσε να τα ανταλλάξει ανά πάσα στιγμή με μία ουγκιά χρυσού από το αμερικανικό δημόσιο.
Όπως είναι γνωστό για λόγους που δεν είναι εδώ η στιγμή για να υπενθυμίσουμε, τον Αύγουστο του 1971 ο πρόεδρος Νίξον ακύρωσε μονομερώς την Συμφωνία αυτή και όποιος είχε δολάρια δεν μπορούσε να τα αντικαταστήσει με χρυσό.
Και έτσι το δολάριο μέσα σε μία νύκτα έπαψε να είναι τόσο καλό όσο ο χρυσός.
Ακολούθησε μία δεκαετία τεράστιων αναταράξεων οικονομικών, πολιτικών, γεωπολιτικών με νομισματικές κρίσης, πολέμους, πληθωρισμό, κ.λ.π. μέχρι να βρει και πάλι το δολάριο το 1981, μία αναγνώριση της «αξίας» του σε νέα και διαφορετική όμως βάση.
Τότε ο Πωλ Βόλκερ πρόεδρος της Fed με μία βίαιη κίνηση, αντίστοιχη εκείνης του Αυγούστου του 1971, στηριγμένος στην θέση των ΗΠΑ στην διεθνή οικονομική και γεωπολιτική σκακιέρα, προχώρησε σε διψήφια αύξηση των επιτοκίων των αμερικανικών ομολόγων για να ανακόψει τον διψήφιο πληθωρισμό.
Το χρέος έγινε ο νέος «χρυσός»
Τα όσα ακολούθησαν είναι γνωστά από την οικονομική ιστορία, αλλά πέραν αυτών – ύφεση, συναλλαγματικές ανατροπές, κρίση, κ.λ.π. – με την πράξη εκείνη η Fed, δημιούργησε σε πλανητική κλίμακα το ασφαλέστερο και αποδοτικότερο διεθνώς επενδυτικό προϊόν, το αμερικάνικο ομόλογο.
Η ζήτηση για το οποίο πλέον απορρόφησε με γιγαντιαία άλματα τα εμπορικά πλεονάσματα προκαλώντας μία πρωτοφανούς κλίμακας «ζήτηση» για το δολάριο, με αποτέλεσμα να το… αποκαταστήσει με αδιαμφισβήτητο τρόπο στον διεθνή του ρόλο. Αλλά και να διευρύνει την θέση του σαν το βασικό συναλλαγματικό απόθεμα στην βάση του οποίου οι κεντρικές τράπεζες «έκοβαν» τα δικά τους εθνικά νομίσματα.
Σ’ αυτή την νέα σχέση του δολαρίου με την «αξία», σαν βάση καθορισμού όλων των νομισμάτων οικοδομήθηκε η παγκοσμιοποίηση του διεθνούς εμπορίου και η απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων έκτοτε. Μια «επιχείρηση» που χρηματοδοτήθηκε μέσα από την ραγδαία αυξανόμενη αγορά χρέους.
Βέβαια οι αντιφάσεις που αυτή η νέα σχέση του δολαρίου με το χρέος, γέννησε, οδήγησαν στην παγκοσμιοποιημένη διόγκωση του χρέους και τις γνωστές κρίσεις που ξέσπασαν ειδικά από την δεκαετία του ‘90 και μετά για να φτάσουμε στο 2008 – 2009 και τα όσα ακολούθησαν.
Αυτής της πορείας, ειδικά της δεκαετίας του ‘90 και μετά την πτώση της ΕΣΣΔ το 1989, είναι «τέκνο» το ευρώ.
Με άλλα λόγια είναι ένα νόμισμα που έχει γεννηθεί σαν απότοκο μιας διαδικασίας κρίσης, της οποίας όμως τα θεμέλια βρίσκονται στην κατάρρευση της μεταπολεμικής συμφωνίας του Μπρέτον Γουντς, μιας κατάρρευσης η οποία δεν «θεραπεύτηκε» όπως ήλπιζαν ειδικά στην Ευρώπη από την μεγάλη ανατροπή του 1989…
Αυτό άλλωστε είναι αναγκασμένος να παραδεχθεί τελικά και το κ. Στουρνάρας στο άρθρο του, παρά τις διατυπωμένες φιλοδοξίες για το Ευρώ.
Όπως παραδέχεται το ευρώ απέτυχε να καταστεί έως σήμερα αντίπαλο δέος στο δολάριο καθώς, το μερίδιό του στα διεθνή αποθεματικά και στην τιμολόγηση των εμπορικών συναλλαγών είναι μόνο ελαφρώς υψηλότερο από το σωρευτικό μερίδιο των εθνικών νομισμάτων τα οποία αντικατέστησε πριν από 25 χρόνια…
Με άλλα λόγια ακόμα και αν στην Φρανκφούρτη σκιρτάει σήμερα πάλι η φιλοδοξία που είχε «ακουστεί» στο Μάαστριχτ το 1992, για ένα νόμισμα (το Ευρώ) που θα μπορούσε να αντιπαρατεθεί στο δολάριο, αυτό το νόμισμα, παρά τα όσα έχουν μεσολαβήσει και συνεχίζουν να συμβαίνουν με το δολάριο, ακόμα και σήμερα, δεν έχει πίσω του ούτε ένα ενοποιημένο τραπεζικό σύστημα, ούτε μία ενιαία αγορά κεφαλαίων, ούτε καν μία ενιαία οικονομία…
Με άλλα λόγια είναι δομικά υποχρεωμένο σαν νόμισμα να «σέρνεται» πίσω από το δολάριο. Και κατά συνέπεια να υφίσταται τις συνέπειες της κρίσης που το κυρίαρχο αμερικανικό δολάριο είναι ακόμα σε θέση να «εξάγει» στην Ευρώπη.
