Ας μιλήσουμε σήμερα για τον διάσημο κάποτε και αινιγματικό Αβραάμ Ελιέζερ Μπεναρόγια, όχι για να περιγράψουμε όλη τη δράση του (χρειάζεται ολόκληρο βιβλίο) αλλά περισσότερο για να αντιληφθούμε πως ήταν ο κόσμος και η χώρα μας μόλις πριν έναν αιώνα. Ο Μπεναρόγια ήταν Βούλγαρος εβραϊκής καταγωγής (γεννήθηκε το 1887 στο Βιντίν της Βουλγαρίας), έγραψε ιστορία ως πρωτοπόρος σοσιαλιστής στην Θεσσαλονίκη, έγινε βουλευτής του ελληνικού κοινοβουλίου, ήταν συνιδρυτής και διαγραμμένος του ΚΚΕ, πέρασε από τα γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης και πέθανε 92 χρονών (1979) ως περιπτεράς στο Ισραήλ.
Ήταν ο ιδρυτής (1909) του περίφημου Εργατικού Συνδέσμου Θεσσαλονίκης, που έμεινε στην ιστορία ως Φεντερασιόν. Σήμερα θεωρούμε προαιώνια τα εθνικά κράτη που συγκροτούν τον κόσμο μας καθώς και την συμπαγή ανθρωπογεωγραφία τους, γι αυτό αδυνατούμε να αντιληφθούμε τι συνέβαινε μόλις πριν από έναν αιώνα στους δρόμους που κυκλοφορούμε. Ο Μπεναρόγια κατά την διάρκεια της ζωής του υπήρξε πολίτης τεσσάρων κρατών (Βούλγαρος, Τούρκος, Έλληνας, Ισραηλινός) αλλά πάντα θεωρούσε την εθνικότητα δευτερεύουσα υπόθεση. Το βασικό κατά την γνώμη του ήταν κοινωνική συνείδηση. Ήταν από τους πρώτους σοσιαλιστές, μετέπειτα κομμουνιστές, αλλά εκείνες τις εποχές οι σοσιαλιστές ήταν πρωτίστως διεθνιστές. Δεν εξαρτούσαν ούτε εξαντλούσαν την δράση τους μέσα στα εθνικά κράτη.
Ήταν δάσκαλος και τυπογράφος στην Βουλγαρία (μιλούσε και έγραφε έξι γλώσσες), αλλά ο ίδιος έλεγε ότι προτίμησε να κάνει ταπεινές δουλειές για να είναι κοντά στο προλεταριάτο. Κυνηγήθηκε για τη δράση του και κατέβηκε στη Θεσσαλονίκη. Τότε η Μακεδονία και η Θεσσαλονίκη ανήκαν στην παραπαίουσα Οθωμανική αυτοκρατορία. Το κίνημα των Νεότουρκων του Κεμάλ Ατατούρκ, που τελικά κατέληξε στον σφαγιασμό Ελλήνων και Αρμενίων, ξεκίνησε ως προοδευτικό κίνημα. Οι σοσιαλιστές το στήριξαν μέχρι που άρχισε να τους κυνηγά κι αυτούς.
Η Θεσσαλονίκη ήταν μια πολυεθνική πόλη, με μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα τους Εβραίους, δεύτερους τους Τούρκους και τρίτους τους Έλληνες. Οι Εβραίοι ήταν στην πλειοψηφία τους εργάτες και τεχνίτες, άρα καλή μαγιά για τις νεοσύστατες σοσιαλιστικές ιδέες. Εβραίος και ο Μπεναρόγια, κατέβηκε στην Θεσσαλονίκη και ίδρυσε την περίφημη Φεντερασιόν, που ήταν μια πολυεθνική σοσιαλιστική οργάνωση αποτελούμενη από Εβραίους, Έλληνες, σλαβόφωνους και μουσουλμάνους. Τρελά πράγματα για τα δεδομένα της δικής μας εποχής, αλλά πολύ λογικά τότε. Έβγαζε εφημερίδα στις τέσσερις αντίστοιχες γλώσσες, ίδρυσε το εργατικό κέντρο Θεσσαλονίκης, έκανε απεργίες και γενικά ανέπτυξε πολύ μεγάλη δράση. Οι μεγάλες απεργίες του 1908, διοργανώθηκαν απ’ αυτόν. Οι Νεότουρκοι τον συνέλαβαν μαζί με όλους τους υπόλοιπους αρχηγούς των κινητοποιήσεων.
Όταν το 1912 ο ελληνικός στρατός πήρε τη Θεσσαλονίκη και όλοι οι κάτοικοι της (όσοι θέλησαν να μείνουν) έγιναν Έλληνες υπήκοοι, ο Μπεναρόγια ενεργοποιήθηκε στα ελληνικά πολιτικά πράγματα. Η Φεντερασιόν πρωτοστάτησε στην ίδρυση της ΓΣΕΕ και στην ίδρυση του ΣΕΚΕ, μετέπειτα ΚΚΕ. Το 1915 εξελέγη βουλευτής, ενώ το 1920 έστρεψε όλη την Εβραϊκή κοινότητα εναντίον του Βενιζέλου επειδή διαφωνούσε με τη συνέχιση του πολέμου στη Μικρά Ασία, θεωρώντας τον καθαρά ιμπεριαλιστικό. Το 1924 διαγράφηκε από το ΚΚΕ ως οπορτουνιστής. Στην γερμανική κατοχή ακολούθησε τη μοίρα των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Εκτοπίστηκε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης, αυτός επέζησε αλλά η οικογένεια του όχι. Επιστρέφοντας πήρε μέρος στην ίδρυση του Σοσιαλιστικού κόμματος με τον Τερζάκη, τον Πουλιόπουλο και τον Καζαντζάκη, προσπαθώντας να υπάρξει πολιτική ενοποίηση όλων των σκόρπιων σοσιαλιστικών δυνάμεων της εποχής. Δεν είχαν πάντως μεγάλη επιτυχία.
Όσο περνούσαν τα χρόνια και με την συγκλονιστική εμπειρία του ολοκαυτώματος να τον έχει επηρεάσει βαθιά, άρχισε να πηγαινοέρχεται στο νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ. Το 1953 εγκαταστάθηκε οριστικά στα περίχωρα του Τελ Αβίβ, όπου ζούσε από ένα περίπτερο που του παραχωρήθηκε από τον Σιωνιστή ηγέτη Μπεν Τσβι. Ο Μπεναρόγια ήταν υπέρ της ίδρυσης του κράτους του Ισραήλ, αλλά καταδίκαζε πάντα τον Σιωνισμό. Παρά ταύτα, όλοι μέσα στο καινούριο κράτος τον εκτιμούσαν, γι αυτό και του έδωσαν το περίπτερο ώστε να συμπληρώνει την πενιχρή ελληνική σύνταξη που έπαιρνε. Παρέμεινε πάντα αριστερός σοσιαλιστής και πέθανε το 1979 πλήρης ημερών, στα 92 του. Τι ζωή κι αυτή, ε;
Η ειρωνεία της τύχης είναι ότι γιος του Ελιάζαρ Μπεναρόγια, επιχειρηματίας που ζει στην Καλιφόρνια, δήλωσε πρόσφατα σε ελληνική εφημερίδα ότι δεν υπήρξε ποτέ αριστερός και ότι η πιο προοδευτική κίνηση της ζωής του ήταν να ψηφίσει μια φορά τον Μπιλ Κλίντον…
Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.