Οι περίφημοι κρυπτοχριστιανοί του Πόντου, ήταν μεγάλο θέμα συζήτησης στη χώρα μας μέχρι πριν λίγες δεκαετίες ή για να το πούμε ακριβέστερα, όσο υπήρχαν στη ζωή η πρώτη και η δεύτερη γενιά προσφύγων από τις χαμένες πατρίδες. Από στόμα σε στόμα και από σκόρπια γραφτά που αναπαρήγαγαν φήμες και εικασίες, ο θρύλος των εξισλαμισμένων χριστιανών που αφού γύριζαν απ’ το τζαμί κι έβγαζαν το φέσι τους, κλείδωναν την πόρτα τους, κατέβαιναν στο υπόγειο του σπιτιού τους και γονάτιζαν μπροστά στις εικόνες του Χριστού και της Παναγίας για να προσευχηθούν, πήρε γιγάντιες διαστάσεις.
Το ιστορικό αυτό φαινόμενο αναμφισβήτητα υπήρξε, το μαρτυρά άλλωστε και ο μακρύς κατάλογος των νεομαρτύρων της εκκλησίας μας από κρυπτοχριστιανούς που οι αρχές αποκάλυψαν και τους θανάτωσαν. Σύμφωνα με όλες τις πηγές, ο κρυπτοχριστιανισμός δεν εκδηλώθηκε μετά την εκδίωξη των Ποντίων από τις πατρογονικές εστίες τους όπως νομίζουν πολλοί, αλλά από τον 16ο έως τον 18ο αιώνα, ενώ μετά το 1922 άρχισε να φθίνει ραγδαία μέχρις εξαφανίσεως.
Κρυπτοχριστιανοί γίνονταν Έλληνες στην καταγωγή και τη γλώσσα, που μη αντέχοντας άλλο την θρησκευτική καταπίεση αλλά και θέλοντας να ελαφρώσουν το ασήκωτο βάρος των φόρων του Οθωμανικού κράτους για τους αλλόπιστους, ασπάζονταν επισήμως τον μουσουλμανισμό. Άλλαζαν το όνομα τους σε τούρκικο, μέσα τους όμως διατηρούσαν την πατροπαράδοτη θρησκεία και ακολουθούσαν κρυφά το τελετουργικό της. Οι κρυπτοχριστιανοί συνυπήρξαν στις περιοχές που ζούσαν μαζί με μεγάλες μάζες χριστιανών που παρέμεναν στην πίστη τους, απλώς αυτοί φάνηκαν πιο υποχωρητικοί και επισήμως αλλαξοπίστησαν.
Τελικά φαίνεται ότι αυτός ήταν όρος επιβίωσης τους, αφού με την επικράτηση του Κεμαλισμού και την εκδίωξη των Ελλήνων, το φαινόμενο πρακτικά εξαφανίστηκε. Φαίνεται πως επρόκειτο είτε για άτομα με λιγότερη αντοχή για αντίσταση, είτε για χριστιανικές ομάδες που ήταν μικρές νησίδες μέσα σε αμιγείς μουσουλμανικούς πληθυσμούς ή έπεσαν πάνω σε πολύ σκληρούς Τούρκους αφέντες και δεν είχαν άλλη επιλογή.
Στον Όφι, τη Σινώπη, τη Σαμψούντα και άλλες περιοχές, υπήρχαν κρυπτοχριστιανοί για πάνω από 200 χρόνια. Το γεγονός όμως ότι κάπου εκεί κοντά υπήρχαν κανονικοί χριστιανοί, εκκλησίες που λειτουργούσαν, παπάδες, καλόγεροι και δεσπότες, τους υποβοηθούσε να κρατούν επαφή με την πίστη τους. Όταν αυτοί σφαγιάστηκαν ή εκδιώχθηκαν, η εξαφάνιση και των κρυμμένων πιστών ήταν ζήτημα χρόνου. Το γεγονός άλλωστε ότι το φαινόμενο μέσα στην αχανή Οθωμανική αυτοκρατορία εμφανίστηκε μόνο στον Πόντο, ήταν ενδεικτικό της ιδιαιτερότητας της περιοχής. Από τον 16ο αιώνα, στον απομονωμένο Πόντο αναπτύχθηκε μια ιδιάζουσα φεουδαρχία με επικεφαλείς τους ντερεμπέηδες, οι οποίοι δεν ακολουθούσαν το ανεξίθρησκο μοντέλο της υπόλοιπης αυτοκρατορίας, αλλά υπάκουαν στους φανατικούς ιμάμηδες της περιοχής τους, οι οποίοι επέβαλαν τον βίαιο εξισλαμισμό των πληθυσμών.
Στην ελληνική εκδοχή του φαινομένου, ο κρυπτοχριστιανός ήταν ταυτισμένος με τον κρυφοέλληνα, ο οποίος ζούσε αποκομμένος και σε παρανομία στα βάθη της Τουρκίας αναπολώντας την πατρίδα του την Ελλάδα. Προφανώς για ένα μέρος του πληθυσμού τους ήταν έτσι τον πρώτο καιρό, καθώς εκείνοι οι χριστιανικοί πληθυσμοί μιλούσαν τα Ποντιακά, γλώσσα αμιγώς ελληνική που οι ίδιοι ονόμαζαν ρωμαίικα. Είναι βέβαιο ότι διατηρούσαν μια συνείδηση θρησκευτικής και γλωσσικής μειονότητας την οποία το κράτος δεν επιθυμούσε. Όμως μετά από δυο, τρεις ή και τέσσερις ολόκληρους αιώνες, είναι ιστορική αυθαιρεσία να θεωρούμε ότι απέκτησαν εκ’ των υστέρων και εθνική συνείδηση του ελληνικού κράτους που δημιουργήθηκε μετά το 1821.
Πάντως, σπανιότατα εμφανίζονταν ως πρόσφατα κάποιες αποδείξεις της ως σήμερα ύπαρξης τους. Είναι πασίγνωστο στην Κύπρο, ότι ένας Τούρκος φαντάρος αυτομόλησε το 1974 στην ελληνική πλευρά της Λευκωσίας, λέγοντας ότι είναι κρυπτοχριστιανός. Ζει ακόμα στην ελεύθερη πλευρά του νησιού. Επίσης, τον Φεβρουάριο του 1976, έγινε στη Δανία η δίκη δύο Τούρκων μεταναστών, οι οποίοι σκότωσαν συμπατριώτη τους διότι διαφωνούσε με την εισβολή στην Κύπρο επειδή ήταν κρυφός Χριστιανός από τις μεριές του Πόντου.
Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.