Ένας χρόνος από την εκλογική νίκη του Ντόναλντ Τραμπ (04.11.2024) και σχεδόν δέκα μήνες από την ορκωμοσία (20.01.2025), έχουν ήδη αφήσει την σφραγίδα τους με επιπτώσεις στην οικονομία των ΗΠΑ αλλά και διεθνώς.
Στον έναν αυτό χρόνο της εκλογής του Ντόναλντ Τραμπ η οικονομία έχει ήδη υποστεί αναθεώρηση του εμπορικού πλαισίου με γενικευμένους ανταποδοτικούς δασμούς, επιθετική στροφή του ΝΑΤΟ σε αμυντικές δαπάνες, προσανατολισμό στην «βρώμικη» ενέργεια και στις αδειοδοτήσεις νέων έργων, πρωτοφανές κρατικό ενδιαφέρον για τα crypto, ιδιότυπη ρύθμιση τιμών στα φάρμακα μέσω δασμών και συμφωνιών, αυστηρότερη μεταναστευτική πολιτική με επιδράσεις στην αγορά εργασίας, και ένα προσχέδιο προϋπολογισμού με μεγάλες περικοπές στη μη αμυντική δαπάνη.
Καθολική αλλαγή του διεθνούς εμπορικού περιβάλλοντος
Η κυβερνητική γραμμή για εφαρμογή ανταποδοτικών δασμών με τους εμπορικούς εταίρους των ΗΠΑ ήταν το πρώτο μεγάλο σοκ. Στις 02.04.2025 ανακοινώθηκε ελάχιστος δασμός 10% σε σχεδόν όλες τις εισαγωγές, με πρόσθετες χρεώσεις ανά χώρα και προϊόν, ενώ για την Ευρώπη διαμορφώθηκε συντελεστής 20% (πέραν της επαναφοράς δασμών σε χάλυβα-αλουμίνιο). Η επιλογή αυτή προκάλεσε απότομη μεταβλητότητα σε μετοχές, ομόλογα και συνάλλαγμα, με τον δείκτη S&P 500 να γράφει έντονη πτώση την επομένη και την ισοτιμία ευρώ/δολαρίου να κινείται αντίρροπα από το σύνηθες, καθώς το δολάριο αποδυναμώθηκε λόγω του δασμολογικού πολέμου.
Στη συνέχεια υπήρξαν επιμέρους παύσεις ή παρατάσεις για την ΕΕ και μία πολιτική «Συμφωνία-Πλαίσιο» ΗΠΑ-ΕΕ (21.08.2025) που σταθεροποιεί τους αμερικανικούς ανταποδοτικούς δασμούς σε ανώτατο συνολικό επίπεδο 15% για τα ευρωπαϊκά προϊόντα που καλύπτονται, ενώ η ΕΕ δεσμεύεται να μηδενίσει τους δασμούς σε όλα τα βιομηχανικά αγαθά των ΗΠΑ και να ανοίξει επιλεκτικά την αγορά της σε ορισμένα αγροτικά και θαλασσινά προϊόντα Επιπλέον, η ΕΕ έχει προαναγγείλει προμήθειες αμερικανικού LNG, πετρελαίου και πυρηνικών προϊόντων έως το 2028, καθώς και αγορές αμερικανικών AI chips τουλάχιστον 40 δισ. δολαρίων για ευρωπαϊκά data centers.
Στο τέλος Οκτωβρίου-αρχές Νοεμβρίου μια συμφωνία με την Κίνα ανέστειλε νέους κινεζικούς ελέγχους στις εξαγωγές σπάνιων γαιών και σχετικών κρίσιμων υλικών, μειώνοντας την ένταση στις αλυσίδες εφοδιασμού υψηλής τεχνολογίας. Σε όλο αυτό το διάστημα, τα χρηματιστήρια της Ευρώπης αντέδρασαν έντονα σε κάθε κίνηση κλιμάκωσης ή αποσυμπίεσης, επιβεβαιώνοντας ότι το εμπορικό περιβάλλον είναι βασικός παράγοντας μεταβλητότητας.
ΝΑΤΟ: Ο νέος στόχος δαπανών και οι οικονομικές επιπτώσεις
Στη διάρκεια του 2025 το ΝΑΤΟ αναβάθμισε τον πήχη της χρηματοδότησης, υπό την ανοιχτή πίεση του Λευκού Οίκου, από το ελάχιστο 2% του ΑΕΠ, στη θέσπιση πολύ υψηλότερου ορίου για το κατεξοχήν αμυντικό σκέλος αλλά και συμπληρωματικές επενδυτικές δαπάνες. Η συζήτηση «κλείδωσε» στη Χάγη, όπου οι Σύμμαχοι κατέγραψαν νέο ποσοτικό στόχο για τον πυρήνα της άμυνας (περί το 3,5% σε ορίζοντα 2030-2035), ενώ η αμερικανική πλευρά ώθησε το συνολικό πακέτο έως και το 5% (με ενδεικτικό διαμοιρασμό 3,5% για στρατιωτικές δαπάνες και 1,5% για υποδομές/πολιτική προστασία/κυβερνοάμυνα). Πρακτικά, πρόκειται για εκατοντάδες δισ. ετησίως επιπλέον, με τα κράτη-μέλη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, να ισορροπούν ανάμεσα στην ανάγκη για τήρηση των δημοσιονομικών πλαισίων, χρηματοδότηση μεγάλων εξοπλιστικών προγραμμάτων αλλά και κινδύνους εκτόπισης κοινωνικών δαπανών και πιέσεις στο κόστος δανεισμού, οδηγώντας σε επιτάχυνση των εξελίξεων στην αμυντική στρατηγική και της ΕΕ συνολικά.
Στροφή στα ορυκτά καύσιμα
Από την πρώτη ημέρα της δεύτερης θητείας του Ντόναλντ Τραμπ υπεγράφη το σχέδιο «Unleashing American Energy», με στόχο την επέκταση της έρευνας και παραγωγής σε ομοσπονδιακές εκτάσεις και τη χαλάρωση «πράσινων» περιορισμών. Το καλοκαίρι ακολούθησε εκτελεστικό διάταγμα για επιτάχυνση αδειοδοτήσεων μεγάλων υποδομών, με έμφαση σε ενεργειακά projects, data centers και ηλεκτρική ισχύ για εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης. Σε διεθνές επίπεδο, η όξυνση των κυρώσεων στη ρωσική ενέργεια πρόσθεσε βραχυπρόθεσμη πίεση στις τιμές του πετρελαίου, αν και η εκεχειρία στη Γάζα αποκλιμάκωσε εν μέρει την αναταραχή στην αγορά ενέργειας. Το αποτέλεσμα αυτών των κινήσεων ήταν διακυμάνσεις στις τιμές και αναδιάταξη των ροών, με κερδισμένους τους κλάδους εξόρυξης και υδρογονανθράκων στις ΗΠΑ και προσθέτοντας περισσότερη αβεβαιότητα στις ευρωπαϊκές βιομηχανίες.
Οι δασμοί στα φάρμακα ως διαπραγματευτικό όπλο
Στον φαρμακευτικό τομέα, ο Λευκός Οίκος αξιοποίησε την απειλή 100% δασμών στα εισαγόμενα επώνυμα φάρμακα για να κλείσει διμερείς συμφωνίες με εταιρείες, συνδυάζοντας δεσμεύσεις για χαμηλότερες τιμές με επενδύσεις παραγωγής στις ΗΠΑ και προσωρινές εξαιρέσεις από δασμούς. Η τακτική αυτή έφερε επιλεκτικές μειώσεις, αν και οι ειδικοί της αγοράς μιλούν για αβέβαιο αποτέλεσμα στις τελικές τιμές και δυνητικό κατακερματισμό στην αγορά.
Το κρατικό «ψηφιακό απόθεμα»
Ο Ντόναλντ Τραμπ προχώρησε σε πλήρη αλλαγή πολιτικής και απέναντι στα crypto. Προεδρικά διατάγματα μεταξύ Ιανουαρίου και Μαρτίου χάραξαν φιλική στάση για τα κρυπτονομίσματα, με σύσταση στρατηγικού αποθέματος Bitcoin από κατασχεθέντα περιουσιακά στοιχεία και αποσαφήνιση ότι η κυβέρνηση στηρίζει τις εξορύξεις, τα δίκτυα και την ανάπτυξη του οικοσυστήματος. Παράλληλα, συστάθηκε ομάδα εργασίας για νέο κανονιστικό πλαίσιο και άρθηκαν προηγούμενες οδηγίες που θεωρούνταν περιοριστικές για την αγορά, στέλνοντας σαφές μήνυμα προς πως οι ΗΠΑ επιδιώκουν να δώσουν κομβικό ρόλο στα ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία.
Φορολογία, προϋπολογισμός και περικοπές μη αμυντικών δαπανών
Στις 04.07.2025 υπογράφηκε σε νόμο το νομοσχέδιο H.R.1 («One Big Beautiful Bill Act»), με φορολογικές ρυθμίσεις που επεκτείνουν ή αναθεωρούν πλευρές του ισχύοντος πλαισίου. Μεταξύ άλλων, αυξάνεται προσωρινά το ανώτατο όριο έκπτωσης κρατικών-τοπικών φόρων (SALT) και εισάγονται στοχευμένα κίνητρα αποταμίευσης και επένδυσης. Στο δημοσιονομικό σκέλος, το προσχέδιο προϋπολογισμού για το 2026 προβλέπει περικοπή περίπου 23% στη μη αμυντική διακριτική δαπάνη σε σχέση με το 2025, με σαφή προτεραιότητα στην άμυνα και ασφάλεια συνόρων, «θυσιάζοντας» άλλους «κοινωνικούς» τομείς.
Μετανάστευση και αγορά εργασίας
Στο εσωτερικό επίπεδο, η αυστηροποίηση της μεταναστευτικής πολιτικής με περιορισμούς ακόμη και στη νόμιμη μετανάστευση και αυξημένες απελάσεις έχει ήδη αναγνωριστεί από πλήθος μελετών και αναλυτών ως δυνητικό «φρένο» στην προσφορά εργασίας στις ΗΠΑ για τα επόμενα έτη. Η μείωση εργατικού δυναμικού, ιδίως σε κλάδους εντάσεως εργασίας, μπορεί να πιέσει το κόστος, να επιβραδύνει τις επενδύσεις και να μειώσει τη δυνητική ανάπτυξη, υποσκάπτοντας μέρος των αναμενόμενων κερδών από απορρύθμιση και φορολογικά κίνητρα.
Ένα έτος «σοκ και δέος» για τις αγορές
Συνολικά, το πρώτο έτος χαρακτηρίστηκε από αλλεπάλληλα «σοκ» που μεταφράστηκαν σε βίαιες κινήσεις σε μετοχές, ομόλογα, συνάλλαγμα και σε ανατιμήσεις σε κρίσιμα εμπορεύματα, όπως ενέργεια και μέταλλα με τεχνολογικές χρήσεις. Η μεταβλητότητα τροφοδοτήθηκε κυρίως από την εμπορική πολιτική, τις κυρώσεις και τις γεωπολιτικές εξελίξεις, ενώ κάθε ένδειξη αποκλιμάκωσης (π.χ. συμφωνία με Κίνα για σπάνιες γαίες, παράταση προθεσμιών για την ΕΕ, εκεχειρία στη Γάζα) έφερνε μικρά «παράθυρα» ανακούφισης. Για την Ευρώπη και ειδικά για οικονομίες με υψηλές ενεργειακές ανάγκες και εξάρτηση από τις ΗΠΑ ως αγορά και χρηματοπιστωτικό κόμβο, αναδείχθηκε η ανάγκη προσαρμογής στις νέες δασμολογικές ισορροπίες και επιτάχυνση πολιτικών αυτονομίας σε κρίσιμες πρώτες ύλες.
