«Όσο υπάρχει ΠΑΣΟΚ δεν κλείνει η μεταπολίτευση».
Είχε δίκιο γιατί αυτό το κόμμα σφράγισε τη μεταπολιτευτική πορεία. Είναι γέννημά της και τροφοδότης της.
Το ΠΑΣΟΚ αποσύρεται.. Όχι από κάποιον πολιτικό αντίπαλο ή κοινωνικό δικαστή.
Έγινε μισητό ή αδιάφορο για τους πολίτες.
Ως ληγμένο αποσύρεται. Κι έτσι μπορεί και η μεταπολίτευση να πάει σπίτι της.
Εξέφρασε κατ’ αρχήν τα μικροαστικά ανερχόμενα στρώματα, στη δεκαετία του 60, που το διάλλειμα της δικτατορίας τα προίκισε με ριζοσπαστισμό, φαντασία και άκρατη βουλησιαρχία.
Για κοντά 40 χρόνια μετά τον εμφύλιο, η Ελλάδα μάζευε αδικία και ανισότητες, αλλά και δραστηριότητες, επιβίωση, μόρφωση και ανάπτυξη.
Μετά τη δικτατορία το καζάνι εξερράγη και το ΠΑΣΟΚ έγινε ο φορέας της αλλαγής. Με τον κατάλληλο Παπανδρέου, ιδρυτή, εμβληματικό ηγέτη, αδιαμφισβήτητο αρχηγό.
Κανείς τότε αλλά ακόμη και μέχρι το 1993, δεν πίστεψε πως το φαινόμενο θα έχει διάρκεια. Ούτε ο Καραμανλής, ο Αβέρωφ ή ο Μητσοτάκης, ούτε ο Κύρκος, ο Φλωράκης μα ούτε ο Τσουκαλάς, ο Πουλαντζάς, ο Menaud. Ακόμη κι ο Λαμπράκης ο Τεγόπουλος και η Βλάχου δυσπιστούσαν σφόδρα.
Δηλαδή πολιτικοί, επιστήμονες και εκδότες άργησαν πολύ να καταλάβουν που πήγανε και τι έκανε η Ελλάδα.
Η Ελλάδα αναπτυσσόταν με τη ζωτική δύναμη που δίνει η ενέργεια του αδικημένου, πεινασμένου, αποκλεισμένου. Με την ταχύτητα που γεννά η ελπίδα, όταν το ατομικό συμφέρον και οι κοινωνικοί στόχοι βρίσκουν τομή και κοινό χώρο.
Αυτή ακριβώς ήταν η δουλειά του ΠΑΣΟΚ. Να συνθέτει, να συναιρεί τα επιμέρους συμφέροντα σε δημόσιες πολιτικές και στόχους. Να συντηρεί την ορμή, να βάζει νέους εθνικούς στόχους, να κρατά το ποτάμι στην κοίτη. Μετά την αλλαγή οι καλύτερες μέρες, μετά το φιάσκο Μητσοτάκη η Ευρώπη και το Ευρώ.
Το μοιραίο λάθος το έλεγαν Ολυμπιακοί αγώνες. Έγινε εθνικός στόχος της ξιπασιάς η εξυπηρέτηση αθανάτων και μεγαλοκαρχαριών. Δεν ήμασταν σε θέση να χειριστούμε, Κύπρο, Ευρώ, υφαλοκρηπίδα, Ολυμπιακούς και εσωτερική διακυβέρνηση ταυτόχρονα.
Αναγκαστικά στις εκπτώσεις διακυβέρνησης από το 2000 και μετά, παρά την προειδοποίηση του Χρηματιστηρίου, συνεχίσαμε ακάθεκτοι σε μια πορεία χωρίς φρένα.
Αυτή η τελευταία δεκαετία δεν είναι απλά χαμένη. Με την εξαίρεση της εισόδου της Κύπρου και του Ευρώ, είναι η δεκαετία της καταστροφής. Οικονομικά, κοινωνικά, αξιακά.
Το ΠΑΣΟΚ ήταν εδώ. Σε όλη τη δεκαετία, αλλά και πιο πριν. Με την πολύτιμη βοήθεια μιας, πολιτικά ρηχής, ιδεολογικά φτωχής και κοινωνικά φθηνής Νεοδημοκρατικής διακυβέρνησης τηλεοπτικής έμπνευσης . Που επιτάχυνε τα φαινόμενα διάλυσης, σήψης και οικονομικής ανωμαλίας.
Το ΠΑΣΟΚ λειτουργούσε πάντα σαν ο μάγος με το ραβδάκι. Με κάποιο τρόπο, στη διακυβέρνηση ΠΑΣΟΚ η Ελλάδα ίσιωνε. Και το 1985 και το 1994 και το 1998 και το 2002. Γιατί όχι και το 2009, μετά την τραγική απογοήτευση Καραμανλή;
Και πάλι, μοιραία και τραγικά, όπως και στην περίοδο της πρώτης ακμής του όλοι έπεσαν έξω.
Το ΠΑΣΟΚ ήταν πια μια απλή μηχανή για τα δελτία των 8 και για την ικανοποίηση επιθυμιών μιας κατακερματισμένης κοινωνίας. Έχασε 6 μήνες να καταλάβει τι γίνεται, έως ότου δηλαδή η λέξη χρεοκοπία αποκτήσει επίκαιρο νόημα.
Σε αυτό το εξάμηνο διάστημα δούλεψε με παλιές συνταγές διόγκωσης του χρέους και δημόσιας δυσφήμισης της χώρας. Τους «5 νταβατζήδες» που παρέλαβε τους βάφτισε «σύστημα», «να ματώσουμε» και τους περιέφερε άστοχα και επικίνδυνα στην Ευρώπη.
Η εκτίμηση λάθος, η ανάλυση ανύπαρκτη. Ο κόσμος είχε αλλάξει και το ΠΑΣΟΚ χτενιζόταν, παρασύροντας την χώρα στην μακαριότητά της.
Η παγκόσμια κρίση του 2008 ήταν επώδυνα παρούσα και η Γερμανία είχε ξεπεράσει το κόστος ενοποίησης από το 2005. Μια Βερμαχτ εξαγωγών και μια Λουφτβάφε εκμηδένισης των χρεών άλωναν την Ευρώπη την ώρα που Έλληνες ανέτοιμοι, ηγέτες της δραχμής και πολιτικοί της δεκάρας, αυτομαστιγώνονταν ή εμβριθώς συσκέπτονταν.
Όταν ξεμπάρκαραν στην Αθήνα ούτε να παραδοθούμε δεν μπορέσαμε.
Το ΠΑΣΟΚ απλά δεν μπόρεσε. Όχι να σώσει το 2009, αλλά να αλλάξει το 1996, το 2000, το 2004, το 2007.
Τα υπόλοιπα, εκ των υστέρων μοιάζουν απλές συνέπειες. Ότι φάνταζε όνειρο, ευγενές και ελπιδοφόρο το 1974, συνδικαλισμός, δημόσιες επενδύσεις, εθνική ανάπτυξη, δημοκρατική διακυβέρνηση έγιναν συνώνυμα του διαβόλου: συντεχνίες, ΔΕΚΟ, κράτος, δημόσιο.
Σοβαροί άνθρωποι στο ΠΑΣΟΚ, πολιτικοί και άλλοι, κάνουν λάθη παιδαριώδη, τρεκλίζουν και παλινωδούν. Ή λειτουργούν με την ποιότητα του ποντικού και την ομορφιά του κουτοπόνηρου.
Έτσι είναι. Στην κρίση , ο τρόπος που ο καθένας αντιδρά δείχνει την ποιότητά του, το ποιος είναι. «Ο καλός ο καπετάνιος»….
Στη ζωή μόνο ο χρόνος χαρίζει την επιείκεια, την ψυχραιμία στην κρίση.
Σήμερα, και καλώς, κυριαρχεί ο θυμός, η οργή του απατημένου, του προδομένου.
«Λεφτά υπάρχουν», «μαζί τα φάγαμε», «δεν διάβασα το μνημόνιο».
Αυτές οι τρεις φράσεις έπεσαν σε δυο χρόνια σαν τίτλοι τέλους.
Σφράγισαν την λήξη.
Η ζωή είναι οπουδήποτε αλλού, αλλά όχι σε ημέρες μαζί του.
Το ΠΑΣΟΚ μας οδήγησε για 35 από τα πιο όμορφα, αν όχι τα καλύτερα χρόνια της νεοελληνικής Ιστορίας.
Τώρα ας το αφήσουμε σε αυτήν, την επιστήμη της κατανόησης του παρελθόντος.
Ας είναι ελαφρύ το χώμα που θα το σκεπάσει.