15 Μαρτίου 1943: Λίγο πριν ξημερώσει φεύγει το πρώτο τρένο από τη Θεσσαλονίκη με προορισμό τα στρατόπεδα του Άουσβιτς και του Μπίρκεναου.
Η καταραμένη ατμομηχανή ήταν η πρώτη που μετέφερε τους Εβραίους από την Θεσσαλονίκη στα στρατόπεδα συγκέντρωσης του Άουσβιτς και του Μπίρκεναου.
Το σφύριγμα της αναχώρησης σήμανε το ολοκληρωτικό σχεδόν ξεκλήρισμα της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης.
Από τους πάνω από 48.000 Θεσσαλονικείς Εβραίους που μπήκαν στα «τρένα του θανάτου», σχεδόν 2.000 επέστρεψαν μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Φέτος συμπληρώνονται 81 χρόνια από εκείνη την ημέρα που αποτελεί την πιο μελανή σελίδα στην ιστορία της πόλης.
Κάθε χρόνο τέτοια εποχή πλήθος εκδηλώσεων μνήμης πραγματοποιούνται για τα θύματα του Ολοκαυτώματος στη Θεσσαλονίκη.
Από τότε που εντοπίστηκε η ατμομηχανή στη Δράμα μεταφέρθηκε στη Θεσσαλονίκη και χρησιμοποιείται κάθε χρόνο στην επέτειο των εκδηλώσεων μνήμης.
«Αγαπημένο μου παιδί, σου γράφω αυτές τις γραμμές με τα μάτια γεμάτα δάκρυα και την καρδιά παγωμένη από τον τρόμο», έγραφε η Σαρίνα Σαλτιέλ στον γιο της Μωρίς, στις 17 Μαρτίου 1943, δύο ημέρες μετά την αναχώρηση του πρώτου «τρένου του θανάτου» για το Άουσβιτς – Μπίρκεναου.
«Ψάχνω να βρω στη συνείδησή μου τι κακό έχω κάνει για να υποφέρω έτσι, σου ορκίζομαι αγαπημένο μου παιδί πως δεν βρίσκω κάτι. Ήμουν πάντα καλή και γενναιόδωρη προς όλους», αναφέρει σε μια από τις επιστολές της.
«Δεν ξέρω τι με περιμένει αύριο τα χαράματα. Αν μας εκτοπίσουν θα προσπαθήσω να είμαι δυνατή, να αντέξω όλες τις ταλαιπωρίες, μόνο για να έχω την ευτυχία να σε ξαναδώ μια μέρα. Μέσα στις δύσκολες στιγμές η μορφή σου θα μου δίνει τη δύναμη, θα λέω “όχι”, να μην αφήσουμε να μας αποτελειώσουν» του γράφει στη συνέχεια.
Σε σε άλλο σημείο ψάχνει να βρει αποκούμπι στην πίστη. Δεν θα τα καταφέρει.
Η Σαρίνα Σαλτιέλ και ο σύζυγός της εκτοπίστηκαν με την 4η αποστολή των «τρένων θανάτου», στις 23 Μαρτίου 1943, και δεν επέστρεψαν ποτέ.
Λιγότερο του 5% του εβραϊκού πληθυσμού της Θεσσαλονίκης γλύτωσε την εκτόπιση.
Συνολικά 45.000 Θεσσαλονικείς Εβραίοι έφτασαν στο Άουσβιτς από τη Θεσσαλονίκη, οι οποίοι λίγες ώρες μετά την άφιξή τους θανατώθηκαν στους θαλάμους αερίων.
Το Άουσβιτς υπήρξε το μεγαλύτερο στρατόπεδο συγκέντρωσης, ένα συγκρότημα στρατοπέδων, όπου διαπράχθηκε το μεγαλύτερο έγκλημα στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Στο πλαίσιο της υλοποίησης της «τελικής λύσης» από τους Ναζί, εξοντώθηκαν με βιομηχανικό τρόπο μέσα σε 2,5 χρόνια (1942-1944) 1,1 με 1,5 εκατομμύριο άνθρωποι, το 90% των οποίων ήταν Εβραίοι.
Η ιστορία της εξόντωσης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης
Στις 6 Απριλίου 1941 οι γερμανικές δυνάμεις επιτέθηκαν στην Ελλάδα από τον βορρά και μετά από τρεις ημέρες, στις 9 Απριλίου μπήκαν στη Θεσσαλονίκη.
Η Θεσσαλονίκη θεωρήθηκε ζωτικής στρατηγικής σημασίας και για αυτό τον λόγο την κράτησε υπό τον έλεγχό του ο γερμανικός στρατός.
Δύο μέρες αργότερα, ανεστάλη η λειτουργία της «Μεσατζέρο» – της μόνης Ισπανοεβραϊκής καθημερινής εφημερίδας που λειτουργούσε έως τότε.
Ένας μεγάλος αριθμός σπιτιών και δημοσίων κτιρίων επιτάχθηκε, συμπεριλαμβανομένου και του εβραϊκού νοσοκομείου που ιδρύθηκε από το Βαρόνο ντε Χιρς και έφερε το όνομά του.
Στις 15 Απριλίου συνελήφθη όλο το Διοικητικό συμβούλιο της Κοινότητας και έγινε επιδρομή στα γραφεία της Κοινότητας.
Οι Γερμανοί διόρισαν ένα νέο πρόεδρο για την κοινότητα για να μεταδίδει τις εντολές τους.
Οι διωγμοί ξεκίνησαν το καλοκαίρι του 1942, όταν όλοι οι άντρες Εβραίοι ηλικίας από 18 έως 45 διατάχθηκαν να παρουσιαστούν στην πλατεία Ελευθερίας για να επιστρατευτούν για καταναγκαστική εργασία.
Εκείνη τη μέρα, 6.000 – 7.000 απ’ αυτούς συγκεντρώθηκαν μαζί κάτω από τον καυτό ήλιο μέχρι το απόγευμα, περικυκλωμένοι από στρατιώτες με αυτόματα όπλα.
Πολλοί στάλθηκαν αμέσως σε περιοχές που τις μάστιζε η ελονοσία, όπου δούλευαν δέκα ώρες την ημέρα με πολύ λίγο φαγητό. Μέσα σε δέκα εβδομάδες το 12% από αυτούς που οδηγήθηκαν εκεί, είχε πεθάνει.
Στους επόμενους μήνες συνεχίζονται οι κατασχέσεις Εβραϊκών επιχειρήσεων, αποθηκών και περιουσιών.
Στις 6 Φεβρουαρίου 1943, κατέφτασε στη Θεσσαλονίκη μία επιτροπή με επικεφαλής τον Ντίτερ Βισλιτσένι και τον Αλόις Μπρύνερ για να θέσει σε εφαρμογή τους φυλετικούς νόμους.
Δύο μέρες αργότερα δόθηκε η διαταγή που υποχρέωνε τους Εβραίους να φορέσουν το κίτρινο Άστρο του Δαυίδ. Τα καταστήματα και τα γραφεία τους έπρεπε να σημαδευτούν με παρόμοιο τρόπο.
Ήταν η πρώτη φορά σε σχεδόν 2.000 χρόνια που οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης αναγκάστηκαν να μείνουν σε γκέτο.
Όποιος Εβραίος άλλαζε σπίτι χωρίς άδεια θεωρούνταν λιποτάκτης και τον πυροβολούσαν εν ψυχρώ.
Κανένας Εβραίος δεν επιτρεπόταν να κυκλοφορεί στους δρόμους μετά τη δύση του ήλιου, δεν επιτρεπόταν να χρησιμοποιεί το τηλέφωνο, ούτε το τραμ.
Τριακόσια άδεια βαγόνια τρένου παραταγμένα στις γραμμές περίμεναν τα θύματα.
Την Κυριακή 14 Μαρτίου ανακοινώθηκε στους Εβραίους της συνοικίας-γκέτο Χιρς ο εκτοπισμός τους στην Κρακοβία.
Στο πρώτο τρένο έφυγαν 2.800 άτομα στοιβαγμένα σε σφραγισμένα εμπορικά βαγόνια, ανά 80 σε κάθε βαγόνι, με τελικό προορισμό το στρατόπεδο εξόντωσης Άουσβιτς ΙΙ Μπίρκεναου.
Στους επιβάτες αυτού του πρώτου τρένου του θανάτου, μαζί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογενείας του, τον πατέρα, τη μητέρα και την αδελφή του, ήταν ο 15χρονος τότε Χάϊνς Κούνιο που αφηγήθηκε: «Όταν φθάσαμε στο Άουσβιτς, ύστερα από ένα ταξίδι αφάνταστα σκληρό, ξεκίνησε αμέσως η διαλογή για να ξεχωρίσουν εκείνους που ήταν ικανοί να εργαστούν».
Στις 15 Ιουλίου και οι τελευταίοι 2.000 Εβραίοι είχαν αποσταλεί στο Άουσβιτς.
Συγκλονιστική, είναι η μαρτυρία του Σαμ Προφέτα, ενός από τους ελάχιστους επιζήσαντες εκείνου του ταξιδιού των Εβραίων της Θεσσαλονίκης:
«Από το Φεβρουάριο του 1943, όλοι οι Εβραίοι υποχρεωθήκαμε να φοράμε κίτρινο άστρο […] Στο μεταξύ, από τις 15 Μαρτίου 1943, είχαν αρχίσει να φεύγουν οι αποστολές των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στην Πολωνία. Φυσικά δεν υποψιαζόμασταν τι μας περίμενε…».
Στις 17 Μαρτίου μία ακόμα αποστολή έφυγε προς το βορρά, στις ίδιες συνθήκες με την προηγούμενη. Από κείνη τη μέρα το ίδιο σκηνικό.
Τρένα, το ένα πίσω από το άλλο, κατευθύνθηκαν στα διαβόητα στρατόπεδα συγκέντρωσης Άουσβιτς και Μπιρκενάου.
Μέχρι τις 2 Αυγούστου 1943, σε συνολικά 19 σιδηροδρομικές αποστολές, περίπου 56.000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης στάλθηκαν στο στρατόπεδο Άουσβιτς – Μπίρκεναου.
Η τελευταία αποστολή έφυγε στις 7 Αυγούστου του 1943.
Οι Γερμανοί αποχώρησαν από τη Θεσσαλονίκη στα τέλη Οκτωβρίου 1944.
Από τους 54.000 Θεσσαλονικείς Εβραίους που μεταφέρθηκαν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης επέζησαν μόνο 1950 και ξαναγύρισαν στην Ελλάδα σε κατάσταση εξαθλίωσης, χωρίς περιουσίες και πόρους διαβίωσης.
Πληροφορίες από Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης και από ΑΠΕ-ΜΠΕ
Πηγή φωτογραφιών: Eurokinissi