Χρύσαφα, ο οικισμός με ιστορία πάνω από 1000 χρόνια. Το προπύργιο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας στη Λακωνία και η ιστορία της Παναγίας Χρυσαφίτισσας.
Τα Χρύσαφα είναι χωριό 15 χιλιόμετρα ανατολικά της Σπάρτης. Είναι οικισμός με ιστορία τουλάχιστον 1000 ετών. Ήταν πλούσιο μέρος κατά τους Βυζαντινούς χρόνους και κατά την Τουρκοκρατία καταστράφηκε όμως από Τουρκαλβανούς μετά τα Ορλωφικά, περί το 1775.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Στην περιοχή σώζονται αρκετές αξιόλογες βυζαντινές εκκλησίες μεταξύ των οποίων η συγκεκριμένη, η Παναγία η Χρυσαφίτισσα.
Το αρχικό στρώμα τοιχογραφιών στην εκκλησία καλύπτει μεγάλο μέρος του κυρίως ναού και του νάρθηκα. Οι αγιογραφίες μαρτυρούνται από τη σωζόμενη επιγραφή των χορηγών: Μιχαήλ Σεβαστός – σύνευνος Ζωής (εικονίζονται στο νάρθηκα), 1290.
Οι νεώτερες τοιχογραφίες του δεύτερου στρώματος καλύπτουν ορισμένα σημεία των εσωτερικών επιφανειών και ανήκουν στον 17ο αιώνα. Ο ναός ήταν μοναστηριακός, όπως συμπεραίνεται από τα υπολείμματα θεμελίων γύρω από το ναό.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Ο πύργος προφανώς ήταν μέρος του μοναστηριακού συγκροτήματος και σύγχρονος της εκκλησίας ή ίσως προγενέστερος.
Μπορεί λοιπόν να χαρακτηριστεί με σχετική βεβαιότητα υστεροβυζαντινός και η κατασκευή του να τοποθετηθεί χρονικά προς το τέλος του 13ου αιώνα, το αργότερο το 1290.
