ΑΝΑΣΧΕΣΗ ΑΠΩΛΕΙΑΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ
Γιατί είναι σημαντική η βιοποικιλότητα ;
Η απώλεια φυσικών ειδών και ενδιαιτημάτων έχει – για ορισμένους – ιδιαίτερη σημασία, μιας και θεωρείται ότι, από ηθική σκοπιά, δεν έχουμε το δικαίωμα να αποφασίζουμε τη “μοίρα” της φύσης. Σε πιο πρακτικό επίπεδο, η αξία της φύσης έγκειται στην απόλαυση και έμπνευση που παρέχει. Μολονότι η συγκεκριμένη αξία είναι δύσκολο να ποσοτικοποιηθεί, αποτελεί το υπόβαθρο για το μεγαλύτερο μέρος των τουριστικών και ψυχαγωγικών κλάδων.
Από οικονομική σκοπιά, η βιοποικιλότητα εξασφαλίζει οφέλη για τις παρούσες και τις μέλλουσες γενεές, μέσω των υπηρεσιών που παρέχουν τα οικοσυστήματα. Οι εν λόγω υπηρεσίες περιλαμβάνουν την παραγωγή τροφίμων, καυσίμων, ινών και φαρμάκων, τη ρύθμιση του νερού, του ατμοσφαιρικού αέρα και του κλίματος, τη διατήρηση της γονιμότητας του εδάφους και του κύκλου των θρεπτικών συστατικών.
Είναι δύσκολο να αποδοθούν συγκεκριμένες οικονομικές αξίες στις εν λόγω υπηρεσίες σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά σχετικοί υπολογισμοί θεωρούν ότι είναι της τάξης των εκατοντάδων δισεκατομμυρίων ευρώ ετησίως. Στις υπηρεσίες αυτές στηρίζονται η οικονομική ανάπτυξη, η απασχόληση και η ευημερία της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Στις αναπτυσσόμενες χώρες μάλιστα, είναι καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων της χιλιετίας. Εντούτοις, σύμφωνα με τη Millennium Ecosystem Assessment, περίπου δύο τρίτα των υπηρεσιών που παρέχουν τα οικοσυστήματα σε παγκόσμιο επίπεδο υποβαθμίζονται, λόγω της υπέρμετρης εκμετάλλευσης και της απώλειας του βιολογικού πλούτου που εξασφαλίζει τη σταθερότητά τους.
Χαρακτηριστικό τεκμήριο της εν λόγω υποβάθμισης αποτελούν, για παράδειγμα, η ραγδαία συρρίκνωση των αλιευτικών αποθεμάτων, η ευρύτατα διαδεδομένη απώλεια της γονιμότητας του εδάφους, οι έντονες μειώσεις των επικονιαστικών ειδών και η μειωμένη ικανότητα κατακράτησης των πλημμυρικών υδάτων από τους ποταμούς.
Η ανθρώπινη επινοητικότητα και τεχνολογία μπορεί να υποκαταστήσει μόνο μέχρι ένα ορισμένο σημείο το συγκεκριμένο σύστημα υποστήριξης της ζωής και ακόμη και στις περιπτώσεις που αυτό είναι δυνατόν, συχνά το κόστος υπερβαίνει τις δαπάνες που απαιτούνται για τη διαφύλαξη της ήδη υφιστάμενης βιοποικιλότητας. Από κάποιο σημείο και μετά, συχνά είναι πολύ δύσκολη – ή αδύνατη – η αποκατάσταση των οικοσυστημάτων. Η εξάλειψή τους είναι οριστική. Τελικά, η ανθρω-πότητα δεν μπορεί να επιζήσει χωρίς αυτό το σύστημα υποστήριξης ζωής.
Η κατάσταση και η τάση της βιοποικιλότητας ;
Η Millennium Ecosystem Assessment κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα οικοσυστήματα στην Ευρώπη έχουν υποστεί μεγαλύτερη ανθρωπογενή κατάτμηση από ότι σε άλλες ηπείρους. Για παράδειγμα, μόνο ποσοστό 1 – 3% των δασών της δυτικής Ευρώπης μπορεί να θεωρηθεί ότι «δεν έχει διαταραχθεί από τον άνθρωπο». Από το 1950 η Ευρώπη έχει απολέσει περισσότερο από το 50% των υγροτόπων και των γεωργικών εκτάσεων που θεωρούνται υ-ψηλής φυσικής αξίας, ενώ ταυτόχρονα έχουν υποβαθμιστεί και πολλά από τα θαλάσσια οικοσυστήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Σε επίπεδο ειδών, 42% των αυτοχθόνων θηλαστικών, 43% των πτηνών, 45% των πεταλούδων, 30% των αμφιβίων, 45% των ερπετών και 52% των ψαριών του γλυκού νερού κινδυνεύουν να εκλείψουν στην Ευρώπη. Τα περισσότερα από τα σημαντικά αποθέματα θαλασσίων ιχθύων βρίσκονται κάτω από τα ασφαλή βιολογικά όρια ενώ περίπου 800 φυτικά είδη στην Ευρώπη κινδυνεύουν να εξαλειφθούν παγκοσμίως.
Ταυτόχρονα αγνοούμε τις ενδεχομένως σημαντικότατες μεταβολές στις κατώτερες μορφές ζωής, συμπεριλαμβανόμενης της ποικιλομορφίας των ασπόνδυλων και των μικροβίων. Επιπλέον παρατηρούνται μειώσεις πληθυσμών σε πολλά είδη που κατά το παρελθόν ήταν ευρύτατης διάδοσης. Η συγκεκριμένη απώλεια και η συρρίκνωση των ειδών συνοδεύονται από σημαντική απώλεια γενετικής ποικιλομορφίας.
Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η απώλεια της βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο επίπεδο. Από τα τέλη της δεκαετίας του ’70 έχει καταστραφεί περιοχή του τροπικού δάσους με έκταση μεγαλύτερη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, κυρίως λόγω της υλοτομίας των καλλιεργειών για την παραγωγή προϊόντων όπως το φοινικέλαιο, η σόγια, και της εκτροφής ζώων. Κάθε τρία με τέσσερα χρόνια, καταστρέφεται περιοχή έκτασης περίπου ίσης προς το εμβαδόν της Γαλλίας.
Πολλά και ποικίλα άλλα οικοσυστήματα, όπως οι υγρότοποι, οι ξηρότοποι, τα οικοσυστήματα των νήσων, τα εύκρατα δασικά οικοσυστήματα, τα οικοσυστήματα της μαγκρόβιας βλάστησης και τα κοραλλιογενή φράγματα, υφίστανται ανάλογες απώλειες. Οι ρυθμοί εξαφάνισης των ειδών είναι περίπου εκατό φορές υψηλότεροι από τους προκύπτοντες από τα διαθέσιμα δεδομένα για τα απολιθώματα και προβλέπεται ότι θα επιταχυνθούν περαιτέρω, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος να σημειωθεί ένα νέο φαινόμενο «μαζικής εξαφάνισης ειδών» που μέχρι σήμερα δεν έχει παρατηρηθεί από την εποχή των δεινοσαύρων.
Τέσσερις τομείς καθοριστικής σημασίας και οι δέκα στόχοι προτεραιότητας
ΤΟΜΕΑΣ 1: Η βιοποικιλότητα στην ΕΕ
1. Διασφάλιση των σημαντικότερων οικολογικών ενδιαιτημάτων και βιολογικών ειδών της ΕΕ.
2. Διατήρηση και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων στην ύπαιθρο της ΕΕ.
3. Διατήρηση και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών οικοσυστημάτων στο θαλάσσιο περιβάλλον της ΕΕ.
4. Ενίσχυση της συμβατότητας της περιφερειακής και χωροταξικής ανάπτυξης με την βιοποικιλότητα στην ΕΕ.
5. Ουσιαστική μείωση των επιπτώσεων στην βιοποικιλότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης των επεκτατικών αλλοχθόνων ειδών και των αλλοχθόνων Γενοτύπων.
ΤΟΜΕΑΣ 2: Η ΕΕ και η παγκόσμια βιοποικιλότητα
6. Ουσιαστική ενίσχυση της αποτελεσματικότητας της διεθνούς διακυβέρνησης υπέρ της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων.
7. Ουσιαστική ενίσχυση της στήριξης της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών των οικοσυστημάτων από την εξωτερική βοήθεια της ΕΕ.
8. Ουσιαστική μείωση των επιπτώσεων του διεθνούς εμπορίου στην παγκόσμια βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες των οικοσυστημάτων.
ΤΟΜΕΑΣ 3: Βιοποικιλότητα και αλλαγή του κλίματος
9. Υποστήριξη της προσαρμογής της βιοποικιλότητας στην αλλαγή του κλίματος.
ΤΟΜΕΑΣ 4: Το γνωστικό υπόβαθρο
10. Ουσιαστική ενίσχυση του γνωστικού υπόβαθρου για τη διατήρηση και την αειφόρο χρήση της βιοποικιλότητας, τόσο στην ΕΕ, όσο και παγκοσμίως.
Λέξεις – κλειδιά
– Βιοποικιλότητα: περιλαμβάνει όλα τα βιολογικά είδη, οικοσυστήματα και το γενετικό τους απόθεμα. Η βιοποικιλότητα ορίζεται από την ποικιλία και την ποικιλότητα των συστατικών της στοιχείων.
– Οικοσύστημα: αυτόνομο σύστημα το οποίο αποτελείται από ένα ή περισσότερα οικολογικά ενδιαιτήματα και βιολογικά είδη που διαμένουν σε αυτά. Ρυθμίζεται από τις σχέσεις μεταξύ των επιμέρους στοιχείων του.
– Υπηρεσίες οικοσυστήματος: όλες οι υπηρεσίες που παρέχονται από τα οικοσυστήματα, ήτοι η παραγωγή τροφίμων, καυσίμων, ινών και φαρμακευτικών προϊόντων, η ρύθμιση του νερού, ο αέρας και το κλίμα, η διαφύλαξη της γονιμότητας του εδάφους και ο κύκλος των θρεπτικών συστατικών.
Πηγές – Βιβλιογραφικές προτάσεις
– Ανακοίνωση της Επιτροπής, COM(2006) 216 τελικό, Η ανάσχεση της απώλειας της βιοποικιλότητας έως το 2010 και μετέπειτα – Η υποστήριξη των υπηρεσιών οικοσυστήματος με στόχο την ευημερία του ανθρώπου, Βρυξέλλες.
– Millennium Ecosystem Assessment [http://www.maweb.org/en/index.aspx].
– Secretariat of the Convention on Biological Diversity (2006) Global Biodiversity Out-look 2. Montreal, 81 + vii pages.
– The BRANCH project [http://www.branchproject.org/].
Αλέξανδρος Ιατρού
Περιβαλλοντολόγος, Μελετητής Κατ.27 (Τάξη Β’)- MSc. Διαχείριση Περιβάλλοντος
Καθηγητή Περιβάλλοντος του Εκπαιδευτικού Δικτύου «ALEXANDER.EDU.GR»