Έκτοτε, η 27η Ιανουαρίου έχει ανακηρυχθεί, σε πολλές χώρες αλλά και στην Ελλάδα, ως ημέρα μνήμης του Ολοκαυτώματος. Υπολογίζεται ότι μόνο στο Άουσβιτς εξοντώθηκαν, με βιομηχανικό τρόπο και γερμανική αποτελεσματικότητα, γύρω στο 1,3 εκατομμύριο άνθρωποι, 90% των οποίων ήταν Εβραίοι.
Η Ελλάδα πρόσφερε πολλούς νεκρούς αφού εκεί εξοντώθηκε η μεγάλη εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης αλλά και αρκετοί Εβραίοι από την υπόλοιπη Ελλάδα.
Επίκεντρο των εκδηλώσεων μνήμης στη χώρα μας δεν θα μπορούσε παρά να είναι η Θεσσαλονίκη. Κατά την απελευθέρωση της πόλης από τον οθωμανικό ζυγό, το 1912, η πλειοψηφία των κατοίκων ήταν Εβραίοι. Η Θεσσαλονίκη είχε μια εβραϊκή κοινότητα από τους αρχαίους χρόνους, όπως αποδεικνύει η επίσκεψη του Απόστολου Παύλου σε αυτή και η αποστολή δυο επιστολών του προς τους Θεσσαλονικείς.
Όμως η πόλη άλλαξε φυσιογνωμία με την άφιξη δεκάδων χιλιάδων Εβραίων προσφύγων από την Ιβηρική, μετά το 1492, διωγμένων από τους Καθολικούς βασιλείς της Ισπανίας, τον Φερδινάνδο και την Ισαβέλλα. Για τα επόμενα 400 χρόνια, η Θεσσαλονίκη ήταν κέντρο της εβραϊκής διανόησης και μια πραγματική βαλκανική «Ιερουσαλήμ». Είναι χαρακτηριστικό ότι σε αντίθεση με ότι συνέβαινε στην υπόλοιπη ανατολική Ευρώπη, οι Οθωμανοί δεν είχαν γκέτο στις πόλεις τους για να περιορίζουν τους Εβραίους.
Η άφιξη του ελληνικού στρατού δυσκόλεψε τη ζωή των Εβραίων. Μεσοπολεμικά, η εβραϊκή κοινότητα αντιτάχθηκε πολιτικά στον βενιζελισμό και η Θεσσαλονίκη διαιρέθηκε μεταξύ μιας προσφυγικής περιφέρειας που ψήφιζε βενιζελικά και, αργότερα, την ανερχόμενη Αριστερά, και ενός εβραϊκού κέντρου που στήριζε το Λαϊκό Κόμμα. Η ένταση μεταξύ των δυο στοιχείων οδήγησε στο πογκρόμ του Κάμπελ, ενός εβραϊκού καταυλισμού στη Θεσσαλονίκη, το 1931.
Τίποτα, ωστόσο, δεν συγκρίνεται με τις θηριωδίες των Ναζί που ακολούθησαν. Το γεγονός ότι οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης δεν είχαν προλάβει να ενσωματωθούν στην ελληνική κοινωνία, οι παλαιότεροι δεν μιλούσαν καν Ελληνικά και οι περισσότεροι ζούσαν συγκεντρωμένοι και συμπαγείς στο κέντρο μιας μεγάλης πόλης, οδήγησε στο υψηλότερο ποσοστό εξόντωσης, κοντά στο 97%, από κάθε άλλη εβραϊκή κοινότητα στην Ευρώπη. Υπολογίζεται ότι, μόνο στο Άουσβιτς, εκτελέσθηκαν 45.000 Εβραίοι από τη Θεσσαλονίκη. Η Θεσσαλονίκη ήταν η πόλη που πλήρωσε το βαρύτερο φόρο αίματος στις θηριωδίες των Ναζί από κάθε άλλη πόλη, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στα Βαλκάνια.
Ήδη, από το 1997, όταν η πόλη ανακηρύχθηκε πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης, αλλά, κυρίως, μετά το 2010, επί δημαρχίας του Γιάννη Μπουτάρη, η Θεσσαλονίκη έχει προσπαθήσει να ξαναθυμηθεί το πρόσφατο παρελθόν της και να αποδώσει τον αναγκαίο φόρο τιμής στα παιδιά της που θυσιάστηκαν, με τον πιο φρικτό τρόπο, κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.
Η μνήμη του Ολοκαυτώματος έχει παιδευτική σημασία. Υπενθυμίζει το που μπορεί να φθάσει ο άνθρωπος αλλά και τους κινδύνους από τις αντιφάσεις της νεωτερικότητας και της αντεστραμμένης «ορθολογικότητάς» της. Η ελληνική πολιτεία αλλά και η ελληνική κοινωνία δεν μπορούν παρά να στέκονται απέναντι, με τον πιο κατηγορηματικό τρόπο, στον αντι-σημιτισμό αλλά και σε κάθε μορφή μισαλλοδοξίας σήμερα.