Ας αποφασίσουμε τι θέλουμε να είμαστε. Ευρωπαίοι ή ανατολίτες; Ας επιλέξουμε που θέλουμε να είμαστε. Στην Ευρώπη ή στην Ανατολή;
Το θέμα επανήλθε με αφορμή την ανούσια και ανιστόρητη διαμάχη για τα θρησκευτικά και κατ΄ επέκταση το ρόλο της εκκλησίας στη σημερινή Ελλάδα.
Το γεγονός ότι η χώρα δεν έζησε το διαφωτισμό και οι Ελληνες δεν ζυμώθηκαν (με εξαίρεση κάποιες ελίτ) με τις ιδέες του, μας κληροδότησε αυτή τη στρεβλή σχέση ανάμεσα στο κράτος και την εκκλησία.
Αν η θρησκεία πρόσφερε στην Ελλάδα κατά την ιστορική της πορεία κανείς δεν μπορεί να το αμφισβητήσει.
Αν η εκκλησία λειτούργησε θετικά ή αρνητικά κατά την ιστορική διαδρομή των Ελλήνων δεν μπορεί να έχει μονολεκτική και μονοσήμαντη απάντηση. Και προπαντός δεν είναι καθήκον και δουλειά κανενός υπουργού και κανενός αρχιεπισκόπου να το αποτιμήσει και να αποφανθεί.
Είναι δουλειά των ιστορικών, των επιστημόνων. Και όποιος μπαίνει στα χωράφια της ιστορίας για να αποφανθεί, δεν το κάνει παρά μόνο γιατί νομίζει ότι μπορεί να αντλήσει επιχειρήματα σε μία ιδεολογική διαμάχη, που ταλανίζει το κράτος, την εκκλησία, τους πολίτες ανεξαρτήτως πίστης και θρησκεύματος.
Η ανόητη διαμάχη είναι ιστορικά αναγκαίο και επιτακτικό να τελειώσει. Είναι ιστορικό καθήκον και ιστορική υποχρέωση να υπάρξει διαχωρισμός κράτους και εκκλησίας και ο καθένας να αφοσιωθεί στα δικά του καθήκοντα και υποχρεώσεις.
Γιατί η παιδεία, η διδασκαλία στα σχολεία και το περιεχόμενό δεν είναι ούτε καθήκον, ούτε υποχρέωση της εκκλησίας, αλλά του κράτους και πολύ περισσότερο της κοινωνίας των πολιτών. Όπως δεν είναι δουλειά του κράτους να αποφανθεί για τα κηρύγματα από άμβωνος, το περιεχόμενο των κατηχητικών.
Όταν η Ευρώπη το 18ο και 19ο αιώνα προχωρούσε στο διαχωρισμό κράτους και εκκλησίας, έκανε ένα πολύ μεγάλο ιστορικό βήμα για την καλλιέργεια σχέσεων συνεργασίας και όχι αντιπαράθεσης. Εμείς ακόμα και σήμερα δεν καταφέραμε να καταστήσουμε διακριτούς τους ρόλους. Εχουμε ιστορικό καθήκον να το κάνουμε. Ιδίως σε αυτούς τους ταραγμένους καιρούς κράτος και εκκλησία έχουν ιστορική υποχρέωση να ξεκαθαρίσουν τους ρόλους τους και αποκαθιστώντας σχέσεις ξεκάθαρες και γόνιμης συνεργασίας, να βοηθήσουν τους πολίτες και τη χώρας να αντιμετωπίσει την κρίση, όχι μόνο την οικονομική. Όχι τόσο αυτή, όσο την ηθική και την κρίση αξιών που μας απειλεί.
Ομως, αυτή η εξέλιξη, υπό το βάρος των ιστορικών παρανοήσεων, των λαθών, των ιδεολογικών φορτίσεων και των λαϊκίστικων προσεγγίσεων καθιστά το έργο δυσχερές και προπαντός καθιστά αναγκαία την ύπαρξη φωτισμένων και μετριοπαθών ταγών. Υπάρχουν;