Πέντε σήραγγες που σκάβουν σε μια οροσειρά, μια μεγάλη δομή υποστήριξης και μια ευρεία περίμετρο ασφαλείας: Αυτό είναι το μόνο που φαίνεται από τις πρόσφατες δορυφορικές εικόνες του μυστηριώδους εργοστασίου εμπλουτισμού καυσίμων Φορντό του Ιράν.
Το μυστικοπαθές, αυστηρά φυλασσόμενο συγκρότημα που είναι χτισμένο κοντά στην ιερή πόλη Qom στο Ιράν έχει αποτελέσει αφορμή για εικασίες σχετικά με την πραγματική φύση και το μέγεθός του από τότε που δημοσιοποιήθηκε για πρώτη φορά το 2009. Ένα μεγάλο μέρος όσων είναι γνωστά γι’ αυτό προέρχεται από ένα σωρό ιρανικών εγγράφων που κλάπηκαν πριν από χρόνια από τις μυστικές υπηρεσίες του Ισραήλ.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Οι κύριες αίθουσές του εκτιμάται ότι βρίσκονται 80 έως 90 μέτρα κάτω από το έδαφος – ασφαλείς από κάθε αεροπορική βόμβα που είναι γνωστό ότι διαθέτει το Ισραήλ, καθιστώντας την καταστροφή της εγκατάστασης από αέρος σχεδόν αδύνατη υπόθεση.
Καθώς η ηγεσία του Ιράν υποφέρει από μια σειρά καταστροφικών ισραηλινών χτυπημάτων εδώ και 6 μέρες, ορισμένοι αναλυτές λένε ότι στο Φορντό το Ιράν μπορεί να σπεύσει να μετατρέψει τα αποθέματα εμπλουτισμένου ουρανίου σε πυρηνική βόμβα.
Το Ισραήλ έχει στοχοποιήσει τις τελευταίες ημέρες την εγκατάσταση, αλλά, σύμφωνα με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας (ΙΑΕΑ), μέχρι στιγμής είτε δεν ήθελε – είτε δεν μπορούσε – να την καταστρέψει.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Η Τεχεράνη υποστηρίζει εδώ και καιρό ότι οι στόχοι του πυρηνικού της προγράμματος είναι ειρηνικοί, αλλά το Fordow βρίσκεται στο επίκεντρο της ανησυχίας για τις φιλοδοξίες του Ιράν.
Τα… «εγκαίνια»
«Το μέγεθος και η διαμόρφωση αυτής της εγκατάστασης δεν συνάδουν με ένα ειρηνυετικό πρόγραμμα», δήλωσε ο τότε πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα το 2009, καθώς ο ίδιος, μαζί με τον τότε Γάλλο πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί και τον Βρετανό πρωθυπουργό, Γκόρντον Μπράουν, αποκάλυψαν στον κόσμο την ύπαρξη του Φορντό.
Λίγες ημέρες πριν από την ανακοίνωση, οι Ιρανοί, προφανώς γνωρίζοντας ότι οι δυτικές υπηρεσίες είχαν μάθει για την εγκατάσταση, ενημέρωσαν τον ΙΑΕΑ για την επιθυμία τους να κατασκευάσουν μια νέα εγκατάσταση εμπλουτισμού καυσίμων. Μέχρι τότε η κατασκευή στο Φορντό είχε ξεκινήσει εδώ και χρόνια.
Η Τεχεράνη αντέδρασε στις κατηγορίες, αλλά η καταδίκη ακόμη και από τη σύμμαχο Ρωσία και οι ανησυχίες της Κίνας της άφησαν ελάχιστα περιθώρια ελιγμών.
Η κατασκευή ξεκίνησε στις αρχές της δεκαετίας του 2000
Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους δεν έχουν δώσει πολλές λεπτομέρειες σχετικά με το πότε ξεκίνησε η κατασκευή του Φορντό, αλλά οι δημόσια διαθέσιμες ιστορικές δορυφορικές εικόνες δείχνουν εργασίες στο χώρο ήδη από το 2004, με φωτογραφίες που αποκαλύπτουν δύο λευκές τετράγωνες κατασκευές όπου βρίσκονται σήμερα οι είσοδοι των σηράγγων. Ο ΙΑΕΑ λέει ότι διαθέτει πρόσθετες εικόνες που δείχνουν την κατασκευή ήδη από το 2002.
«Το Fordow είναι στην πραγματικότητα ένα έργο που ξεκίνησε κατά τη διάρκεια αυτού που αποκαλούμε πρόγραμμα πυρηνικών όπλων που συνετρίβη στις αρχές της δεκαετίας του 2000», δήλωσε ο David Albright, επικεφαλής του Ινστιτούτου Επιστήμης και Διεθνούς Ασφάλειας (ISIS) με έδρα την Ουάσιγκτον, ένα μη κομματικό ίδρυμα αφιερωμένο στην αναχαίτιση της εξάπλωσης των πυρηνικών όπλων. «Η ιδέα ήταν ότι (οι Ιρανοί) θα κατασκεύαζαν ουράνιο οπλικού βαθμού σε αυτό το εργοστάσιο και θα προμηθεύονταν χαμηλά εμπλουτισμένο ουράνιο από το πολιτικό πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν».
Το 2009, μια μεγάλη εξωτερική δομή στήριξης είχε ήδη κατασκευαστεί πλήρως και οι εκσκαφές ήταν σε εξέλιξη για ένα φρεάτιο εξαερισμού, το οποίο οι ειδικοί θεωρούν ότι ήταν ζωτικής σημασίας για την κυκλοφορία του αέρα στην εγκατάσταση. Αυτό το φρεάτιο αργότερα αποκρύφθηκε και καμουφλάρεται, όπως δείχνουν και οι πιο πρόσφατες εικόνες.
Η Τεχεράνη εξήγησε στον ΙΑΕΑ σε επιστολή του Οκτωβρίου 2009 ότι η απόφαση να κατασκευαστεί η εγκατάσταση υπόγεια ήταν αποτέλεσμα «απειλών για στρατιωτικές επιθέσεις κατά του Ιράν», προσθέτοντας ότι το Fordow θα χρησίμευε ως εφεδρεία για το κοντινό εργοστάσιο Natanz, το οποίο, όπως ισχυρίστηκε, «ήταν μεταξύ των στόχων που απειλούνταν με στρατιωτικές επιθέσεις».
Το Ιράν δήλωσε στον ΙΑΕΑ ότι η εγκατάσταση θα μπορούσε να φιλοξενήσει έως και 3.000 φυγόκεντρες.
Πυρηνική συμφωνία και ισραηλινές κατηγορίες
Οι κίνδυνοι που ελλοχεύουν από το Fordow εξουδετερώθηκαν σε μεγάλο βαθμό ως αποτέλεσμα του κοινού συνολικού σχεδίου δράσης (JCPOA), της λεγόμενης «πυρηνικής συμφωνίας του Ιράν», η οποία απαιτούσε από το Ιράν να απομακρύνει τα 2/3 των φυγοκεντρικών συσκευών στο εσωτερικό της εγκατάστασης, μαζί με όλο το πυρηνικό υλικό, αφού η εγκατάσταση είχε απαγορευτεί από οποιαδήποτε τέτοια εργασία.
Η διαδικασία αυτή αντιστράφηκε σιγά-σιγά όταν ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, αποσύρθηκε από τη συμφωνία το 2018.
Περαιτέρω λεπτομέρειες σχετικά με την εγκατάσταση δημοσιοποιήθηκαν από τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μπενιαμίν Νετανιάχου το 2018, αφού οι υπηρεσίες πληροφοριών της χώρας του κατέσχεσαν περισσότερα από 55.000 έγγραφα από το «ατομικό αρχείο» του Ιράν, όπως είπε το Ισραήλ.
Μεταξύ των εγγράφων ήταν λεπτομερή σχεδιαγράμματα του Fordow και πληροφορίες σχετικά με τους στόχους του: Η παραγωγή ουρανίου οπλικού βαθμού, στο πλαίσιο του προγράμματος πυρηνικών όπλων του Ιράν, για τουλάχιστον ένα ή δύο πυρηνικά όπλα ετησίως.
«Δεν είδαμε ποτέ καμία, καμία ασυνέπεια», δήλωσε ο Albright, ο οποίος «χτένισε» τα έγγραφα, σχετικά με την ώθηση του Ιράν να αναπτύξει πυρηνικά όπλα. «Πρόκειται για εκατοντάδες χιλιάδες σελίδες. Θέλω να πω ότι δεν μπορείς να επινοήσεις τέτοιο όγκο πραγμάτων. Δεν νομίζω ότι κανείς τα αμφισβητεί, και αυτός είναι πιθανώς ο λόγος για τον οποίο υπάρχει ψήφισμα του Συμβουλίου των Διοικητών (ΙΑΕΑ) κατά του Ιράν».
Τότε, ο τότε αναπληρωτής υπουργός Εξωτερικών του Ιράν Αμπάς, Αραγκτσί χαρακτήρισε τις αποκαλύψεις και τα σχόλια του Νετανιάχου «παιδαριώδη» και «γελοία». Ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο, δήλωσε ότι οι ΗΠΑ γνώριζαν για το υλικό «εδώ και καιρό» και πίστευαν ότι τα έγγραφα ήταν αυθεντικά.
Προστατεύεται ακόμη και από τις μεγαλύτερες βόμβες
Πρόσφατες εκθέσεις του ΙΑΕΑ έδειξαν ότι το Ιράν έχει αυξήσει την παραγωγή εμπλουτισμένου ουρανίου σε επίπεδο 60% στις εγκαταστάσεις του Φορντό, οι οποίες, σύμφωνα με τους εμπειρογνώμονες και τον ΙΑΕΑ, περιλαμβάνουν πλέον 2.700 φυγόκεντρες.
«Η σημαντικά αυξημένη παραγωγή και συσσώρευση εξαιρετικά εμπλουτισμένου ουρανίου από το Ιράν, το μόνο κράτος που δεν διαθέτει πυρηνικά όπλα και παράγει τέτοιο πυρηνικό υλικό, προκαλεί σοβαρή ανησυχία», ανέφερε ο ΙΑΕΑ σε έκθεσή του στις 31 Μαΐου.
«Ένα από τα πράγματα που ανέβασαν την ένταση, ήταν ότι δεν έχουν κανένα λόγο να το κάνουν αυτό, παρά μόνο για να μπορέσουν στη συνέχεια να κάνουν το επόμενο βήμα και να το μετατρέψουν σε ουράνιο οπλικού βαθμού», δήλωσε η Albright.
«Ερμηνεύτηκε ως ότι προετοιμάζονται για να είναι σε θέση να το κάνουν αν το αποφασίσουν. Και αν είσαι 60%, μπορείς να το μετατρέψεις σε ουράνιο οπλικού βαθμού πολύ γρήγορα», πρόσθεσε.
Σύμφωνα με τη δεξαμενή σκέψης ISIS, «το Ιράν μπορεί να μετατρέψει το τρέχον απόθεμά του σε εμπλουτισμένο ουράνιο 60% σε 233 κιλά ουρανίου οπλικού βαθμού μέσα σε τρεις εβδομάδες στο εργοστάσιο εμπλουτισμού καυσίμων του Φορντό», αρκετό για 9 πυρηνικά όπλα.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο το Φορντό αποτελεί σημαντικό επίκεντρο των προσπαθειών του Ισραήλ να καταστρέψει το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Είναι όμως αυτό εφικτό;
Οι ΗΠΑ είναι η μόνη χώρα που διαθέτει το είδος της βόμβας που απαιτείται για να πλήξει την πυρηνική εγκατάσταση του Ιράν στο Fordow, δήλωσε ο πρεσβευτής του Ισραήλ στις ΗΠΑ, Yechiel Leiter, σε συνέντευξή του στο Merit TV τη Δευτέρα.
«Για να εξουδετερωθεί το Φορντό με μια βόμβα από τον ουρανό, η μόνη χώρα στον κόσμο που διαθέτει αυτή τη βόμβα είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες. Και αυτή είναι μια απόφαση που πρέπει να πάρουν οι Ηνωμένες Πολιτείες, είτε επιλέξουν να ακολουθήσουν πραγματικά αυτή την πορεία είτε όχι», δήλωσε ο Leiter. Αλλά, πρόσθεσε, αυτή δεν ήταν η μόνη επιλογή: «Υπάρχουν και άλλοι τρόποι αντιμετώπισης του Φόρντο».
Η καταστροφή του Fordow από αέρος θα ήταν σχεδόν αδύνατη για το Ισραήλ, σύμφωνα με έκθεση του Μαρτίου από τη δεξαμενή σκέψης Royal United Services Institute (RUSI) με έδρα το Ηνωμένο Βασίλειο και θα απαιτούσε σημαντική δύναμη πυρός και βοήθεια από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Άλλοι αναλυτές συμφωνούν, λέγοντας ότι, αν οι ΗΠΑ προσπαθούσαν να χτυπήσουν το Fordow, πιθανώς δεν θα μπορούσε να γίνει με μία βόμβα.
«Θα υπολόγιζα σε επαναλαμβανόμενα πλήγματα κατά του Φορντό», δήλωσε ο στρατιωτικός αναλυτής του CNN, Σέντρικ Λέιτον, πρώην συνταγματάρχης της Πολεμικής Αεροπορίας των ΗΠΑ.
«Το Ισραήλ θα μπορούσε πιθανώς να καταστρέψει τις εισόδους των σηράγγων αρκετά πίσω και σίγουρα να καταστρέψει το σύστημα εξαερισμού», είπε. «Αν καταστρέψεις (τις σήραγγες) και την ηλεκτρική παροχή ρεύματος, θα περάσουν μήνες πριν μπορέσουν να λειτουργήσουν πραγματικά».
Παρά τον κρίσιμο ρόλο του στο πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν, ο Albright πιστεύει ότι το Fordow είναι απλώς ένα ακόμη κομμάτι του παζλ.
«Αν το καταστρέψεις, δεν είναι το τέλος της γραμμής, γιατί μετά περνάς στην επόμενη απειλή, η οποία είναι, πόσες φυγόκεντρες έχει κατασκευάσει το Ιράν που δεν έχει αναπτύξει στο Φορντό και στη Νατάνζ. Και πού βρίσκονται;» είπε.
«Νομίζω ότι οι άνθρωποι υπερτονίζουν την ανάγκη να το καταστρέψουμε ρίχνοντας τα ανώτατα όρια του, κάτι που ομολογουμένως, πιθανώς μόνο οι ΗΠΑ μπορούν να κάνουν», τόνισε.
Είναι το Φορντό το νέο Τσέρνομπιλ;
Κορυφαίοι ειδικοί σε θέματα πυρηνικής ασφάλειας, με τους οποίους συνομίλησε το CNN, εκτιμούν ότι μια ενδεχόμενη επίθεση των ΗΠΑ στην υπόγεια πυρηνική εγκατάσταση του Φορντό στο Ιράν δεν θα προκαλούσε τις εκτεταμένες καταστροφές που πολλοί φοβούνται.
Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις τους, οποιαδήποτε διαρροή ραδιενέργειας θα περιοριζόταν στον χώρο του συγκροτήματος και δεν θα είχε σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον ή τη δημόσια υγεία της ευρύτερης περιοχής.
Η Κέλσι Ντέιβενπορτ, διευθύντρια Πολιτικής Μη Διάδοσης Όπλων στον Οργανισμό Ελέγχου Εξοπλισμών, δήλωσε ότι ακόμη και αν οι βόμβες διαπεράσουν τις υπόγειες εγκαταστάσεις, η διαρροή θα περιοριζόταν στο εμπλουτισμένο ουράνιο που είναι αποθηκευμένο εκεί. Παρότι θα προκαλούσε κάποια περιορισμένη ραδιενέργεια, δεν αναμένεται να υπάρξει σημαντική ή ευρείας κλίμακας περιβαλλοντική μόλυνση.
Σε αντίθεση με έναν πυρηνικό αντιδραστήρα –όπου ένα πλήγμα μπορεί να οδηγήσει σε τήξη και διαρροή τεράστιων ποσοτήτων ραδιενέργειας– το Φορντό χρησιμοποιεί εμπλουτισμένο ουράνιο σε μορφή εξαφθοριούχου αερίου. Αν και το υλικό αυτό είναι επικίνδυνο, δεν παρουσιάζει τον ίδιο βαθμό ραδιολογικού κινδύνου.
Η Ντέιβενπορτ επεσήμανε ότι ο κυριότερος κίνδυνος αφορά στη χημική τοξικότητα του εξαφθοριούχου ουρανίου και στην πιθανή απελευθέρωση χαμηλού επιπέδου ακτινοβολίας, η οποία όμως θα παρέμενε εντός της εγκατάστασης. «Με τη χρήση κατάλληλου προστατευτικού εξοπλισμού, η κατάσταση θα είναι διαχειρίσιμη», τόνισε.
Ανάλογη άποψη εξέφρασε και ο Μπεχνάμ Μπεν Ταλέμπλου, ανώτερος αναλυτής στο Ίδρυμα για την Προάσπιση της Δημοκρατίας, ο οποίος χαρακτήρισε την πιθανή ζημιά ως πρωτίστως χημικού χαρακτήρα.
Ο Σκοτ Ρόκερ, αντιπρόεδρος του οργανισμού NTI για την Ασφάλεια Πυρηνικών Υλικών, ανέφερε ότι ο κίνδυνος ευρείας διασποράς είναι μικρός. «Το ουράνιο στο Φορντό είναι φρέσκο. Αν υπάρξει διαρροή, θα είναι τοπική και περιορισμένη, και δεδομένου ότι η εγκατάσταση είναι υπόγεια, δεν γνωρίζουμε καν πόσο θα μπορούσε να διαφύγει».
Στις 26 Απριλίου 1986, εξερράγη ο αντιδραστήρας νούμερο 4 του πυρηνικού σταθμού ηλεκτροπαραγωγής του Τσερνομπίλ , που βρίσκεται κοντά στο Πρίπιατ , στην Ουκρανική ΣΣΔ, στην πρώην Σοβιετική Ένωση και νυν Ουκρανία. Παραμένει η χειρότερη πυρηνική καταστροφή και η πιο ακριβή καταστροφή στην ιστορία, με εκτιμώμενο κόστος 700 δισεκατομμύρια δολάρια ΗΠΑ.
Η καταστροφή συνέβη κατά τη διάρκεια μιας δοκιμής για την προσομοίωση της ψύξης του αντιδραστήρα κατά τη διάρκεια ενός ατυχήματος σε συνθήκες συσκότισης. Οι χειριστές πραγματοποίησαν τη δοκιμή παρά την τυχαία πτώση της ισχύος του αντιδραστήρα και, λόγω ενός προβλήματος σχεδιασμού, η προσπάθεια διακοπής λειτουργίας του αντιδραστήρα υπό αυτές τις συνθήκες οδήγησε σε δραματική αύξηση ισχύος.
Τα εξαρτήματα του αντιδραστήρα έσπασαν και έχασαν ψυκτικά μέσα και οι προκύπτουσες εκρήξεις ατμού και η τήξη κατέστρεψαν το κτίριο αρ. 4 του αντιδραστήρα, ακολουθούμενες από πυρκαγιά στον πυρήνα του αντιδραστήρα που διέδωσε ραδιενεργούς ρύπους σε όλη τη Σοβιετική Ένωση και την Ευρώπη . Μια ζώνη αποκλεισμού 10 χιλιομέτρων δημιουργήθηκε 36 ώρες μετά το ατύχημα, αρχικά εκκενώνοντας περίπου 49.000 άτομα. Η ζώνη αποκλεισμού αργότερα επεκτάθηκε σε 30 χιλιόμετρα, με αποτέλεσμα την εκκένωση περίπου 68.000 επιπλέον ατόμων.
Μετά την έκρηξη, η οποία σκότωσε δύο μηχανικούς και προκάλεσε σοβαρά εγκαύματα σε δύο άλλους, ξεκίνησε μια επείγουσα επιχείρηση για την κατάσβεση των πυρκαγιών και τη σταθεροποίηση του αντιδραστήρα. Από τους 237 εργαζόμενους που νοσηλεύτηκαν, 134 εμφάνισαν συμπτώματα οξέος συνδρόμου ακτινοβολίας (ARS), ενώ 28 από αυτούς πέθαναν μέσα σε τρεις μήνες.
Κατά την επόμενη δεκαετία, 14 ακόμη εργαζόμενοι (εννέα εκ των οποίων είχαν ARS) πέθαναν από διάφορες αιτίες, ως επί το πλείστον άσχετες με την έκθεση σε ακτινοβολία. Είναι η μόνη περίπτωση στην ιστορία της εμπορικής πυρηνικής ενέργειας όπου σημειώθηκαν θάνατοι που σχετίζονται με την ακτινοβολία.
