Η Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων της Εγκληματικής Δράσης της Τρομοκρατίας στην Ελλάδα καθιερώθηκε το 2006, τέσσερα χρόνια μετά την εξάρθρωση της 17Ν, με πρόταση της τότε υπουργού Παιδείας Μαριέτας Γιαννάκου και τιμάται από τότε κάθε χρόνο την τρίτη Κυριακή του έτους.
Η «Επαναστατική Οργάνωση 17Ν» ιδρύθηκε στις 23 Δεκεμβρίου 1975 και εξαρθρώθηκε τον Ιούνιο του 2002, βάζοντας τέλος στην τρομοκρατική οργάνωση, που δρούσε ανενόχλητη για 27 ολόκληρα χρόνια.
Οι δολοφονικές επιθέσεις της είχαν ως αποτέλεσμα 23 νεκρούς και πολλούς τραυματίες. Το ξήλωμα της μεγαλύτερης ελληνικής τρομοκρατικής οργάνωσης έμελλε να ξεκινήσει εξαιτίας ενός παλιού κινέζικου ρολογιού που είχε χρησιμοποιηθεί σε έναν εκρηκτικό μηχανισμό ένα καλοκαιρινό βράδυ, στις 29 Ιουνίου το 2002 στο λιμάνι του Πειραιά. Ήταν 22 χρόνια πριν.
Η πρώτη δολοφόνια της 17Ν και τα 23 θύματά της
Αυτοπροσδιορίστηκε ως επαναστατική, μαρξιστική και αντιιμπεριαλιστική, ενώ οι προκηρύξεις της είχαν έντονο αντιαμερικανικό χαρακτήρα.
Η 17Ν ξεκίνησε τη δράση της τη νύχτα της 23ης Δεκεμβρίου 1975 με τη δολοφονία του σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα, Ρίτσαρντ Γουέλς, έξω από το σπίτι του στο Ψυχικό, μετά από χριστουγεννιάτικο πάρτι.
Μαζί του ήταν η σύζυγός του Μαρία-Χριστιάνα. Δεν είχαν προλάβει να μπουν στο σπίτι τους, όταν τρεις άνδρες κατέβηκαν από ένα πράσινο αυτοκίνητο, μάρκας Σίμκα, απομάκρυναν τον οδηγό του και τη σύζυγο του διπλωμάτη. Αμέσως μετά, ένας από αυτούς, έβγαλε ένα όπλο Κολτ και πυροβόλησε τρεις φορές τον Γουέλς σκοτώνοντάς τον.
Στο σημείο άφησαν μια προκήρυξη ανάληψης ευθύνης από την «Επαναστατική Οργάνωση 17 Νοέμβρη» και έγιναν “καπνός”. Μόλις είχε διαπραχθεί η πρώτη δολοφονία της 17 Νοέμβρη.
Η προκήρυξη εστάλη στη συνέχεια στις εφημερίδες αλλά με με εισαγγελική απόφαση απαγορεύθηκε να δημοσιευθεί. Οι αρχές δεν πήραν πολύ σοβαρά την προκήρυξη, τής τότε άγνωστης, οργάνωσης θεωρώντας ότι πρόκειται για μία φάρσα από κάποια ταραχοποιά στοιχεία.
Λίγες ημέρες αργότερα, στο Παρίσι, μια γυναίκα παραδίδει στον Γάλλο φιλόσοφο και αρθογράφο της εφημερίδας «Liberation», Ζαν Πολ Σαρτρ, την προκήρυξη της 17Ν μέσα σε έναν κλειστό φάκελο. Εκεί περιγράφεται βήμα βήμα η δολοφονία του Γουέλς.
Εκείνος την παραδίδει στον τότε διευθυντή της εφημερίδας, ο οποίος, αφού ρίχνει μια ματιά στην προκήρυξη αποφασίζει να την κρατήσει μεν, αλλά να μην την δημοσιεύσει δε.
Θα το κάνει τελικά δύο χρόνια μετά, όταν η 17Ν θα χτυπήσει ξανά, εκτελώντας την Τρίτη 14 Δεκεμβρίου του 1976, στην οδό Άτλαντος στο Παλαιό Φάληρο, τον βασανιστή της Χούντας Ευάγγελο Μάλλιο.
Μετά την δημοσίευση της προκήρυξης από τη γαλλική εφημερίδα, ήταν θέμα ωρών να τη δημοσιεύσουν και τα ελληνικά Μέσα. Η «Επαναστατική Οργάνωση 17 Νοέμβρη», έχει πλέον αποκτήσει δημόσια ταυτότητα.
Τα 23 θύματα της 17Ν
- Ο Ρίτσαρντ Γουέλς, Σταθμάρχης της CIA (23.12.1975)
- Ο Ευάγγελος Μάλλιος, απότακτος αστυνομικός και βασανιστής της χούντας (14.12.1976)
- Ο Αστυνόμος Παντελής Πέτρου και ο αστυφύλακας οδηγός του Σωτήρης Σταμούλης (16.01.1980)
- Ο Τζορτζ Τσάντες (αμερικανός διπλωμάτης) και ο οδηγός του Νίκος Βελούτσος (15.11.1983)
- Ο αστυφύλακας Χρήστος Μάτης (24.12.1984)
- Ο εκδότης της Απογευματινής Νίκος Μομφερράτος και ο οδηγός του Σ. Ρουσέτης (21.2.1985)
- Ο αρχιφύλακας Νίκος Γεωργακόπουλος (26.11.1985)
- Ο βιομήχανος Δημήτρης Αγγελόπουλος (8.4.1986)
- Ο βιομήχανος Αλέξανδρος Αθανασιάδης (1.5.1988)
- Ο ναυτικός ακόλουθος των ΗΠΑ Γουίλιαμ Νορντίν (28.6.1988)
- Ο εισαγγελέας Κώστας Ανδρουλιδάκης (10.1.1989)
- Ο δημοσιογράφος και βουλευτής Παύλος Μπακογιάννης (26.9.1989)
- Ο Αμερικανός λοχίας Ρόναλντ Στιούαρτ (12.5.1991)
- Ο αστυφύλακας Γιάννης Βαρής (02.11.1991)
- Ο Τούρκος διπλωμάτης Γιοργκού Τσετίν (7.10.1992)
- Ο φοιτητής Θάνος Αξαρλιάν (14.7.1992)
- Ο διοικητής της Εθνικής Τράπεζας Μιχάλης Βρανόπουλος (24.1.1994)
- Ο Τούρκος διπλωμάτης Ομέρ Σιπαχίογλου (4.7.1994)
- Ο εφοπλιστής Κώστας Περατικός (28.5.1997)
- Ο Βρετανός στρατιωτικός ακόλουθος Στίβεν Σόντερς (8.6.2000)
Η δολοφονία του Παύλου Μπακογιάννη και ο θάνατος του φοιτητή Θάνου Αξαρλιάν, στην επίθεση με ρουκέτα που είχε ως στόχο τον Ιωάννη Παλαιοκρασσά, θεωρούνται κομβικές στην πορεία της οργάνωσης.
Παύλος Μπακογιάννης
Στις 26 Σεπτεμβρίου 1989 ο Παύλος Μπακογιάννης πυροβολείται από τρία μέλη της 17 Νοέμβρη στην είσοδο της πολυκατοικίας της οδού Ομήρου στην Αθήνα, όπου στεγαζόταν το γραφείο του.
Το προηγούμενο βράδυ ο βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας είχε ξενυχτήσει σε συζητήσεις με τον Συνασπισμό και επέμενε ο άνδρας της συνοδείας του να ξεκουραστεί, καθώς είχε ταλαιπωρηθεί δίπλα του. Φτάνοντας στο γραφείο του, στα σκαλιά της εισόδου, τρεις άνδρες με δύο 45άρια πιστόλια τού έριξαν τέσσερις σφαίρες.
Ο Παύλος Μπακογιάννης άφησε την τελευταία του πνοή στον «Ευαγγελισμό».
Την ευθύνη για τη δολοφονία του ανέλαβε με 12σέλιδη προκήρυξή της, που εστάλη στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», στις 9 Οκτωβρίου 1989, η τρομοκρατική οργάνωση.
Θάνος Αξαρλιάν
14 Ιουλίου 1992, ο 20χρονος Θάνος Αξαρλιάν διασχίζει την διασταύρωση της Καραγιώργη Σερβίας με την οδό Βουλής.
Μια ρουκέτα εκτοξεύεται και πετυχαίνει τον φοιτητή που πέφτει νεκρός. «Ήταν ατύχημα» δηλώνει η τρομοκρατική οργάνωση «17 Νοέμβρη» που αναλαμβάνει την ευθύνη και αναφέρει ότι στόχος της ήταν ο τότε υπουργός Οικονομικών, Γιάννης Παλαιοκρασσάς.
Η φωτογραφία του αιμόφυρτου φοιτητή στο πεζοδρόμιο έχει μείνει ανεξίτηλη στις μνήμες.
Εκτός από τις δολοφονίες που διέπραξε η 17 Νοέμβρη, υπήρξαν και απόπειρες όπως του πρώην υπουργού του ΠΑΣΟΚ, Γιώργου Πέτσου, του επιχειρηματία Βαρδή Βαρδινογιάννη και η προαναφερόμενη του πρώην υπουργού της Ν.Δ Ιωάννη Παλαιοκρασσά, στην οποία έχασε την ζωή του ο διερχόμενος φοιτητής Θάνος Αξαρλιάν, καθώς και κατά του πρώην βουλευτή της Ν.Δ. Ελευθερίου Παπαδημητρίου.
Άλλες τρομοκρατικές οργανώσεις ήταν: ο Επαναστατικός Λαϊκός Αγώνας (που έδρασε την περίοδο 1975-1995 και έθεσε τέλος στη δράση του έπειτα από τη λήψη σαφούς πολιτικής απόφασης των μελών της), η Αντικρατική Πάλη, ο Επαναστατικός Αγώνας, η Συνωμοσία των Πυρήνων της Φωτιάς, η Σέχτα Επαναστατών που είχε αναλάβει την ευθύνη για τη δολοφονία του Σωκράτη Γκιόλια στις 19.07.2010 έξω από το σπίτι του με 13 σφαίρες κ.α.
Η εξάρθρωση της 17Ν
29 Ιουνίου 2002, ώρα 22:25. Σημειώνεται έκρηξη πίσω από τα εκδοτήρια της Hellas Flying Dolphins στο λιμάνι του Πειραιά. Θα μπορούσε να ήταν ένα ακόμα συμβάν, αλλά ο συγκεκριμένος εκρηκτικός μηχανισμός εξερράγη στα χέρια του ανθρώπου που είχε αναλάβει να την τοποθετήσει στο σημείο.
Και κάπως έτσι αρχίζει να ξετυλίγεται το κουβάρι μιας από τις πιο πολύκροτες ποινικές και δικαστικές υποθέσεις της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας. 
Πηγή φωτογραφίας: ΑΠΕ-ΜΠΕ
«Κύριε υπουργέ, το περιστατικό στο λιμάνι είναι τελικά πολύ σοβαρό. Φαίνεται ότι έχουμε ρολόγια…». Με αυτά τα λόγια, ο τότε Αρχηγός της ΕΛ.ΑΣ. Φώτης Νασιάκος ενημερώνει τον τότε υπουργό Δημόσιας Τάξης, Μιχάλη Χρυσοχοΐδη, που βρίσκεται στην ιδιαίτερη πατρίδα του στη Βέροια, ότι πρέπει να επιστρέψει άμεσα στην Αθήνα.
Ο άνδρας που κρατούσε τον εκρηκτικό μηχανισμό νοσηλεύεται βαριά τραυματισμένος φρουρούμενος. Το όνομά του είναι Σάββας Ξηρός.
Το πρωί της επομένης μέρας, στις 30.06.2002, η Αστυνομία ενημερώνει την κοινή γνώμη ότι υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι ο άνδρας που μεταφέρθηκε αιμόφυρτος, σχεδόν μισοπεθαμένος στο νοσοκομείο «Τζάνειο» ανήκει σε τρομοκρατική οργάνωση.
Το όπλο που βρέθηκε στον τόπο της έκρηξης στον Πειραιά και ανήκει στο δολοφονηθέντα αστυφύλακα Χ. Μάτη – Φωτογραφία: ΑΠΕ-ΜΠΕ
Σε ένα παγκάκι, λίγα μέτρα από τα εκδοτήρια της ακτοπλοϊκής εταιρείας, ο Σάββας Ξηρός είχε αφήσει ένα σακίδιο, μέσα στο οποίο βρέθηκε ένα 38άρι όπλο που μεταφέρεται αμέσως στα Εγκληματολογικά Εργαστήρια της ΕΛ.ΑΣ.. Όταν οι ειδικοί κατορθώνουν να επαναφέρουν τον σβησμένο σειριακό αριθμό αποδεικνύεται ότι το 38άρι που βρέθηκε είχε κλαπεί μετά τη δολοφονία του αστυφύλακα Χρήστου Μάτη από την τρομοκρατική οργάνωση 17 Νοέμβρη, στα Πετράλωνα το 1984.
Η αστυνομία για πρώτη φορά συνδέει συγκεκριμένο άτομο με την 17 Νοέμβρη που δρούσε ανενόχλητη για τρεις σχεδόν δεκαετίες. Οι Αρχές είχαν στα χέρια τους ένα σημαντικότατο εύρημα και υπό κράτηση το πρώτο μέλος της οργάνωσης.
Ξεκινάει το ανθρωποκυνηγητό της ΕΛΑΣ για να εντοπιστούν και τα υπόλοιπα μέλη της οργάνωσης.
Η αντιτρομοκρατική υπηρεσία εντόπισε μία γιάφκα στην οδό Πάτμου 84, στα Κάτω Πατήσια, στις 3 Ιουλίου, και μία δεύτερη στην οδό Δαμάρεως 73, στο Παγκράτι.
Οι συλλήψεις των Χριστόδουλου και Βασίλη Ξηρού, του Διονύση Γεωργιάδη, του Αλέξανδρου Γιωτόπουλου στους Λειψούς, του Βασίλη Τζωρτζάτου και του Θεολόγου Ψαραδέλλη έρχονται στα μέσα Ιουλίου. Θα ακολουθήσουν κι άλλες, όμως ο Δημήτρης Κουφοντίνας, παραμένει άφαντος.
Ο Δημήτρης Κουφοντίνας στο δικαστήριο – Φωτογραφία: ΑΠΕ-ΜΠΕ
Ο «Λουκάς» της 17Ν βρίσκεται στο Αγκίστρι και παρακολουθεί τις εξελίξεις. Το μεσημέρι της 5ης Σεπτεμβρίου, ο Δημήτρης Κουφοντίνας θα φτάσει με ένα ταξί στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνση Αττικής και θα παραδοθεί στην Αντιτρομοκρατική Υπηρεσία λέγοντας «αναλαμβάνω την πολιτική ευθύνη. Όλα τέλειωσαν».
Στις 12 Σεπτεμβρίου συνελήφθη η Αγγελική Σωτηροπούλου (σύντροφος του Κουφοντίνα) και στις 9 Ιανουαρίου 2003 ο Ανέστης Παπαναστασίου.
Η δίκη
Τον Μάρτιο του 2003 ξεκίνησε η δίκη για τη «17 Νοέμβρη» και ολοκληρώθηκε τέλη Μαρτίου 2007. Από τους 18 που βρέθηκαν κατηγορούμενοι για τα εγκλήματα της τρομοκρατικής οργάνωσης, καταδικάστηκαν οι 14.
Από αυτούς σχεδόν μόνο ο Δημήτρης Κουφοντίνας τραβά κατά καιρούς τα φώτα της δημοσιότητας, ενώ ο Αλέξανδρος Γιωτόπουλος πήρε την πρώτη του 3ημερη άδεια από τις φυλακές, μετά από 20 χρόνια, τον Ιούλιο του 2022, γεγονός που εξόργισε τους συγγενείς των θυμάτων της τρομοκρατίας στην Ελλάδα καθώς η άδεια του «Λάμπρου» της 17Ν έπεσε πάνω στην επέτειο του χτυπήματος εναντίον του πρώην υπουργού Παλαιοκρασσά στο κέντρο της Αθήνας. όταν σκοτώθηκε και ο Θάνος Αξαρλιάν.
Ο Αλέξανδρος Γιωτόπουλος – Πηγή φωτογραφίας: ΑΠΕ-ΜΠΕ
Άτομα που καταδικάστηκαν ως μέλη της οργάνωσης:
- Αλέξανδρος Γιωτόπουλος, «Λάμπρος» ή «Ψηλός»
- Δημήτρης Κουφοντίνας, «Λουκάς»
- Χριστόδουλος Ξηρός, «Μανώλης»
- Σάββας Ξηρός, «Μιχάλης» ή «Σπύρος»
- Βασίλης Τζωρτζάτος, «Σταμάτης»
- Ηρακλής Κωστάρης, «Χάρης» ή «Τάκης»
- Βασίλης Ξηρός, «Παναής»
- Κωνσταντίνος Καρατσώλης, «Στέλιος»
- Κωνσταντίνος Τέλιος, «Μάρκος»
- Σωτήρης Κονδύλης, «Άρης»
- Πάτροκλος Τσελέντης, «Αλέκος» ή «Ταινίας»
- Θωμάς Σερίφης, «Στάθης»
- Διονύσης Γεωργιάδης, «Αλέξης»
- Παύλος Σερίφης, «Βαγγέλης» ή «Νικήτας» ή «Πιτσιρικάς»
- Νικόλαος Παπαναστασίου, «ιστορικός Νικήτας»
Άτομα που συνελήφθησαν, δικάστηκαν και αθωώθηκαν:
- Γιάννης Σερίφης: Πρωτόδικα είχε αθωωθεί λόγω αμφιβολιών. Ο Εισαγγελέας έκανε έφεση κατά την απόφασης, το Εφετείο επικύρωσε την πρωτόδικη απόφαση.
- Αγγελική Σωτηροπούλου: Σύζυγος του Δημήτρη Κουφοντίνα από το 2002. Συνελήφθη, δικάστηκε και πρωτόδικα απαλλάχτηκε των κατηγοριών λόγω αμφιβολιών. Στη δίκη του δεύτερου βαθμού, αθωώθηκε, και πάλι λόγω αμφιβολιών.
- Θεολόγος Ψαραδέλλης: Συνελήφθη το 2002, κατηγορήθηκε για συμμετοχή στην οργάνωση και αθωώθηκε. Έχει πεθάνει.
- Ανέστης Παπαναστασίου: Συνελήφθη, κατηγορήθηκε για συμμετοχή και ένταξη στην οργάνωση και αθωώθηκε πρωτόδικα.
Μέχρι και σήμερα στη φυλακή βρίσκονται ο Αλέξανδρος Γιωτόπουλος, ο Δημήτρης Κουφοντίνας, ο Σάββας και Χριστόδουλος Ξηρός και ο Βασίλης Τζωρτζάτος.
Οι υπόλοιποι 10 αποφυλακίστηκαν έχοντας συμπληρώσει τον προβλεπόμενο χρόνο κάθειρξης. Πρόκειται για τους Ηρακλή Κωστάρη, Βασίλη Ξηρό, Τσελέντη, Τέλιο, Καρατσώλη, Κονδύλη, Παύλο και Θωμά Σερίφη, Γεωργιάδη, Παπαναστασίου.
Ο Θεολόγος Ψαραδέλλης, πέθανε τον Απρίλιο του 2021.
Όσο για το τι απέγιναν όσοι αποφυλακίστηκαν, λέγεται ότι κάποιοι ασχολήθηκαν με τη γη και την κτηνοτροφία, άλλοι εργάζονται στον ιδιωτικό τομέα, άλλοι έφτιαξαν τη ζωή τους, παντρεύτηκαν κι έκαναν παιδιά κι άλλοι επέστρεψαν στην οικογένεια που είχαν δημιουργήσει πριν μπουν φυλακή.