28 Φεβρουαρίου του 1986, βράδυ στην παγωμένη Στοκχόλμη της Σουηδίας. Το ζεύγος Ούλωφ Πάλμε και Λίζμπετ Πάλμε είχαν μόλις παρακολουθήσει μία σουηδική κωμική ταινία και πήγαιναν στο μετρό για να γυρίσουν σπίτι τους.
Χωρίς σωματοφύλακες, το συνήθιζε άλλωστε ο πρωθυπουργός της Σουηδίας, Ούλωφ Πάλμε. Λίγα λεπτά αργότερα στον πιο πολυσύχναστο δρόμο της Στοκχόλμης, τον Sveavagen, ακούστηκαν δύο πυροβολισμοί.
Μία σφαίρα χτύπησε πισώπλατα και τελικά θανάσιμα τον Ούλωφ Πάλμε. Η δεύτερη, τη σύζυγό του ευτυχώς τραυματίζοντάς της ελαφριά.
Κάλυκες από τις σφαίρες ενός περίστροφου 357 Magnum βρέθηκαν στον τόπο του εγκλήματος, αλλά το ίδιο το όπλο δεν βρέθηκε ποτέ.
Ο πρωθυπουργός της Σουηδίας δεν αναγνωρίστηκε από τους αστυνομικούς που έσπευσαν στον τόπο του εγκλήματος. Η τραυματισμένη γυναίκα του τους το επισήμανε.
Σήμανε συναγερμός.
Ο Πάλμε πέθανε στο νοσοκομείο, όπου διακομίστηκε. Η γυναίκα του Λίζμπετ ήταν ελαφρά τραυματισμένη και δεν διέτρεξε κίνδυνο.
Σύμφωνα με τα διαθέσιμα στοιχεία, ο δράστης της δολοφονίας διέφυγε προς τα ανατολικά, στη διασταύρωση Τουννελγκάταν και στη συνέχεια εξαφανίστηκε. Στην έρευνα της δολοφονίας του έλαβαν μέρος και οι μυστικές υπηρεσίες.
Η αναζήτηση του δολοφόνου κατέληξε σε παρωδία. Περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι κλήθηκαν να καταθέσουν για την υπόθεση, ενώ 134 άνθρωποι προσήλθαν για να δηλώσουν ότι αυτοί… σκότωσαν τον Πάλμε.
Το κόστος της όλης ανακριτικής διαδικασίας και αναζήτησης του δολοφόνου άγγιξε τα 60 εκατ. ευρώ.
Η αστυνομία συνέλαβε, καθ’ υπόδειξη της συζύγου του Πάλμε ως δράστη της δολοφονίας τον 39χρονο Κρίστερ Πέτερσον ο οποίος καταδικάσθηκε σε ισόβια δεσμά στις 27 Ιουλίου 1989.
Στο Εφετείο όμως, που έγινε στις 2 Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς, ο Πέτερσον αθωώθηκε επειδή το δικαστήριο έκρινε ότι μόνη η αναγνώριση του κατηγορουμένου από την Λίζμπετ Πάλμε δεν ήταν επαρκές στοιχείο για την καταδίκη του.
Τριανταένα χρόνια μετά ο φάκελος της δολοφονίας του σουηδού πρωθυπουργού θα ξανανοίξει. Σύμφωνα με την ανακοίνωση της σουηδικής εισαγγελίας ο γενικός εισαγγελέας της Στοκχόλμης ξεκίνησε την έρευνά του την 1η Φεβρουαρίου του 2016.
Ποιος ήταν ο δολοφόνος του Πάλμε
Ο γραφίστας Στιγκ ΄Ενγκστρομ ήταν ο άνθρωπος που δολοφόνησε τον πρωθυπουργό της Σουηδίας Ούλωφ Πάλμε το 1986, ανακοίνωσε ο εισαγγελέας Κρίστερ Πέτερσον, τον Ιούνιο του 2020, κλείνοντας την υπόθεση που στοίχειωσε την Σουηδία επί δεκαετίες.
«Το πρόσωπο είναι ο Στιγκ Ένγκστρομ», ανακοίνωσε κατά την διάρκεια συνέντευξης Τύπου ο εισαγγελέας Πέτερσον.
«Εξαιτίας του γεγονότος ότι ο άνθρωπος έχει πεθάνει, δεν μπορώ να απαγγείλω κατηγορίες εναντίον του και αποφάσισα να κλείσω την έρευνα».
Ο Ένγκστρομ, ο οποίος έγινε γνωστός ως «Ο άνθρωπος της Skandia» από την επωνυμία της ασφαλιστικής εταιρείας στην οποία εργαζόταν την εποχή εκείνη, αυτοκτόνησε το 2000.
Το βράδυ της δολοφονίας είχε φύγει αργά από τα κεντρικά γραφεία της εταιρείας, κοντά στον τόπο του εγκλήματος.
Ο Ούλωφ Πάλμε – Πηγή φωτογραφίας: ΑΠΕ-ΜΠΕ
Ως ύποπτος χαρακτηρίστηκε από τον δημοσιογράφο Τόμας Πέτερσον και η αστυνομία ξεκίνησε να τον ερευνά 18 χρόνια μετά τον θάνατό του.
Ο δημοσιογράφος υποστήριξε ότι ο Ένγκστρομ σκότωσε τον Πάλμε εξαιτίας των αριστερών απόψεων του πρωθυπουργού.
Ο Ένγκστρομ, που ήταν ένας από τους περίπου 20 αυτόπτες μάρτυρες, εκείνη την εποχή, είχε πει ψέματα αμέσως μετά την δολοφονία και είχε φθάσει ακόμα να ισχυριστεί ότι προσπάθησε να επαναφέρει στη ζωή τον Πάλμε.
Αργότερα έγινε γνωστό ότι είχε εκπαιδευτεί στην χρήση όπλων.
«Παραήταν δειλός. Ούτε μύγα δεν μπορούσε να πειράξει», είχε δηλώσει η πρώην σύζυγός του το 2018 στην εφημερίδα «Expressen» ότι είχε ανακριθεί από αστυνομικούς το 2017.
Ποιος ήταν ο Πάλμε και ποιοι οι εχθροί του
Ο Σβεν Ούλωφ Γιοαχίμ Πάλμε είχε γεννηθεί τον Ιανουάριο του 1927 στη Στοκχόλμη και υπήρξε σοσιαλδημοκράτης πολιτικός και πρωθυπουργός της Σουηδίας, το διάστημα 1969-76 και ξανά μεταξύ 1982-86.
Ήταν ιδιαίτερα αντιπαθής στους συντηρητικούς κύκλους της Σουηδίας για τις αντι-αποικιακές απόψεις του, την κριτική του κατά του ιμπεριαλισμού των ΗΠΑ.
Από πολλούς θεωρείτο ότι ήταν κατάσκοπος της KGB, ενώ η συνομωσιολογία για τον θάνατό του κατά καιρούς ενέπλεξε τους από Κούρδους αυτονομιστές μέχρι τις μυστικές υπηρεσίες της Νοτίου Αφρικής ή τη μυστική αστυνομία της Γιουγκοσλαβίας.
Ο Πάλμε ήταν ένας χαρισματικός πρωθυπουργός και ηγέτης του Σοσιαλδημοκρατικού Κόμματος της Σουηδίας. Είχε εκφραστεί απερίφραστα σε αρκετά διεθνή ζητήματα.
Στην πατρίδα του είχε προκαλέσει την οργή ιδιοκτητών επιχειρήσεων εξαιτίας των μεταρρυθμίσεών του και είχε εκφράσει ανοιχτά τις απόψεις του κατά της πυρηνικής ενέργειας.
Ήταν επικριτικός απέναντι στην εισβολή της τότε Σοβιετικής Ένωσης στην τότε Τσεχοσλοβακία, το 1968, και ήταν αντίθετος με τον βομβαρδισμό του Βόρειου Βιετνάμ από τις αμερικανικές δυνάμεις. Επίσης είχε επιτεθεί εναντίον του «ειδεχθούς» καθεστώτος του άπαρτχαϊντ στην Νότιο Αφρική.
Η υπόθεση στοίχειωνε την σουηδική αστυνομία για δεκαετίες.
Πολλά ήταν τα σενάρια που κυκλοφόρησαν στη διάρκεια αυτών των ετών για τους λόγους της δολοφονίας του Πάλμε…
Το ένα από αυτά ήταν ότι ύψωσε το ανάστημά του κατά του απαρτχάιντ και χρηματοδότησε το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο. Σύμφωνα με ένα άλλο σενάριο, ο Πάλμε είχε ανακαλύψει ότι η σουηδική εταιρεία όπλων Bofors είχε δωροδοκήσει για την σύναψη συμφωνίας όπλων με την Ινδία.
Ακόμα ένα σενάριο, υποστήριζε ότι η κυβέρνηση του Πάλμε είχε χαρακτηρίσει τρομοκρατική οργάνωση το ΡΚΚ.
Ο φιλέλληνας Ούλωφ Πάλμε
Ο Ούλωφ Πάλμε ενδιαφέρθηκε ιδιαίτερα ήταν η Ελλάδα. Η πρώτη πενταετία της πρωθυπουργίας του μεταξύ 1969-1974 συνέπεσε με τη χούντα.
Σε πολλές δηλώσεις του εκείνη την εποχή, ο Πάλμε καταδίκαζε το χουντικό καθεστώς και συμπαραστεκόταν στους Έλληνες αντιστασιακούς.
Τότε ξεκίνησε και η φιλία του με τον Ανδρέα Παπανδρέου, τη Μελίνα Μερκούρη, τον Μίκη Θεοδωράκη και άλλους Έλληνες, η οποία είχε διάρκεια.
Με τον Παπανδρέου συνεργάστηκε στενά και την περίοδο 1982-1986 όταν και οι δύο ήταν πρωθυπουργοί.
Ο Ούλωφ Πάλμε και η γυναίκα του γοητεύτηκαν από την Κρήτη. Μάλιστα, αγόρασαν ένα εξοχικό στη Χερσόνησο. Στο Μοχό, του Ηρακλείου Κρήτης, υπάρχει το Μουσείο Ούλωφ Πάλμε αφιερωμένο στον εμβληματικό πολιτικό.
Ο Πάλμε είχε πει για την Κρήτη, την οποία πρωτοεπισκέφθηκε το 1981: «Μιλώντας και γράφοντας για την Κρήτη, καταλαβαίνεις πολύ συχνά, πόσο αδύνατο ή δύσκολο είναι να περιγράψεις τον μοναδικό αυτό τόπο με τα άπειρα στοιχεία Ιστορίας, Πολιτισμού, Ομορφιάς. Δε χωράει η Κρήτη σ’ ένα βιβλίο ούτε σε ένα ή πολλά άρθρα. Δε μπορείς να τη γνωρίσεις μέσα από περιγραφές. Μπορείς μονάχα να τη ζήσεις και να τη χαρείς…»
Στην Κρήτη ο Πάλμε έκανε συχνά παρέα με τον Μίκη Θεοδωράκη και ήταν λάτρης της μουσικής του. Του άρεσε ιδιαίτερα το τραγούδι «Καημός» σε μουσική Θεοδωράκη και στίχους του Δημήτρη Χριστοδούλου.
Η πρώτη εκτέλεση του τραγουδιού έγινε από τον Καζαντζίδη και τη Μαρινέλα το 1961 με τον Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι, ωστόσο, η πλέον γνωστή ερμηνεία του τραγουδιού και αυτή που είχε ακούσει ο Πάλμε ήταν από τον Γρηγόρη Μπιθικώτση.
Τον συγκλόνιζε και είχε πει στους οικείους του ότι θα ήθελε να ακουστεί το τραγούδι στην κηδεία του.
Η επιθυμία του έγινε σεβαστή. Στις 3 Μαρτίου 1986, στο Δημαρχείο της Στοκχόλμης παρουσία δεκάδων ηγετών έγινε η πολιτική κηδεία του Ούλωφ Πάλμε.
Παράλληλα, εκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο παρακολουθούσαν από την τηλεόραση ζωντανά την τελετή.
Στη διάρκειά της, η Φινλανδή ερμηνεύτρια Aria Saijonmaa τραγούδησε τον «Καημό» στα σουηδικά.
Η ερμηνεία της συγκλόνισε τους Σουηδούς που πενθούσαν για την απώλεια του δημοφιλούς πρωθυπουργού τους.
Το τραγούδι ταυτίστηκε με τον Ούλωφ Πάλμε και τα χρόνια που ακολούθησαν ήταν απίστευτα δημοφιλές σχεδόν ως ύμνος για την Ελευθερία.
Ο Μίκης Θεοδωράκης είχε πει για τον Ούλωφ Πάλμε, ένα χρόνο μετά τον θάνατό του: «Προσωπικά δεν μπορώ να φανταστώ ότι υπάρχει Σουηδία χωρίς τον Πάλμε. Είναι μία τραγωδία (…) Ο Πάλμε ήταν ένας πραγματικός ιδεαλιστής!»
Στη σουηδική φανταστική ταινία θρίλερ του 1998 «Το τελευταίο συμβόλαιο» (Sista kontraktet), η δολοφονία του Πάλμε παρουσιάστηκε σαν να είχε σχεδιαστεί από μισθωμένο δολοφόνο.
Το 2021 στη σειρά του Netflix «The Unlikely Murderer» (Ο αμφίβολος δολοφόνος), η οποία είναι βασισμένη στο βιβλίο του Τόμας Πέτερσον, ο δολοφόνος του Ούλωφ Πάλμε απεικονίστηκε ως ο Στιγκ Ένγκστρεμ, ο επονομαζόμενος «Άνθρωπος της Σκάντια».
Επειδή όμως ο Ένγκστρεμ δεν έχει κριθεί ποτέ ένοχος σε δικαστήριο – καθώς πέθανε το 2000 και η έρευνα έκλεισε το 2020 -, τα επεισόδια ανοίγουν με τις λέξεις «Βασισμένο σε ένα ανεξιχνίαστο έγκλημα» και τελειώνουν με τη φράση: «Δεν έχει αποδειχθεί ότι ο Στιγκ Ένγκστρεμ δολοφόνησε τον Ούλοφ Πάλμε, αλλά η σουηδική αστυνομία και εισαγγελική αρχή τον υποπτεύονται».