Όταν εμείς οι Ευρωπαίοι κοιτάζουμε προς την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, στην οικονομική, πολιτική και στρατιωτική υπερδύναμη που ονομάζεται Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής, συχνότατα αδυνατούμε να αντιληφθούμε τον τρόπο που οι άνθρωποι εκεί λειτουργούν και σκέφτονται. Είναι λογικό, αφού η συγκρότηση του Αμερικανικού κράτους από τα σπάργανα του, από τον περίφημο αγώνα της Ανεξαρτησίας του, στηρίχθηκε σε μια εντελώς διαφορετική λογική απ’ αυτή της ευρωπαϊκής ηπείρου.
Ήδη από την Συντακτική Εθνοσυνέλευση της Φιλαδέλφειας το 1787 όπου καταρτίστηκε το Αμερικανικό Σύνταγμα, έγινε φανερό ότι στην καινούρια αυτή χώρα θα κυριαρχούσε ένας τύπος ανθρώπου: Ο self made man. Ο αυτοδημιούργητος. Το Σύνταγμα που οι Αμερικανοί επιμένουν ακόμα να ονομάζουν το καλύτερο του κόσμου, αποτελεί το θεσμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο μπορεί βασικά να λειτουργήσει αυτός ο περιβόητος self made man, ο οποίος τους επόμενους δύο αιώνες κατοχύρωσε και έκανε εξαγωγή των άλλων περίφημων όσο και αμφιλεγόμενων American way of life και American dream.
Η ισότητα και η ελευθερία, που αποτελούσαν βασικές αρχές του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, στην Αμερική εφαρμόστηκαν κυρίως ως ισότητα και ελευθερία απέναντι στις ευκαιρίες. Η διευκόλυνση της ατομικής οικονομικής και κοινωνικής κινητικότητας, της θεωρητικής δηλαδή δυνατότητας κάθε Αμερικανού πολίτη να γίνει από φτωχός πλούσιος και από ασήμαντος σημαίνων, κατοχυρώθηκε μεν με τρόπο σαφή και αναμφισβήτητο, αλλά τοποθετήθηκε στον αντίποδα της κοινωνικής προστασίας. Καμιά τάξη ή κοινωνικό στρώμα ή πληθυσμιακή ομάδα ή γεωγραφική περιοχή δεν μπορεί να επιβάλλει στην Αμερικανική κοινωνία κανόνες, οι οποίοι στο όνομα του γενικού συμφέροντος ή καλού, θα δημιουργούν εμπόδια στην υποτιθέμενη δυνατότητα του ατόμου να προκόψει.
Η ιδιοκτησία και η περιουσία κατοχυρώνονται απ’ όλα τα αστικά συντάγματα, πουθενά όμως δεν θεοποιήθηκαν τόσο όσο στο Αμερικάνικο σύνταγμα. Η διάκριση των εξουσιών και ο διαμοιρασμός των εξουσιών ανάμεσα στα νομοθετικά σώματα, αποτελούν μια αριστοτεχνική επιλογή που μηδενίζει κάθε πιθανότητα να αλλάξει η ίδια η βάση του συστήματος. Οι Ηνωμένες Πολιτείες ξεκίνησαν και θα παραμείνουν εσαεί ένα σκληρό καπιταλιστικό σύστημα ελεύθερης αγοράς.
Στην Ευρώπη θεωρείται δεδομένη μια ελάχιστη κοινωνική προστασία όλου του πληθυσμού, η ελεύθερη πρόσβαση στα συστήματα ασφάλισης και παροχής υγείας, καθώς και η επαρκής φορολόγηση των πλουσιότερων ώστε να μην φυτοζωούν οι ασθενέστεροι. Οι ευρωπαϊκές αυτές ιδέες κάνουν τον μέσο Αμερικανό ν’ ανατριχιάζει και τον φτωχό Αμερικανό να σε κοιτάζει εμβρόντητος. Κατά τα δικά τους θέσμια, η φορολόγηση της εργασίας, των κερδών και της περιουσίας πρέπει να κατευθύνεται σε έμμεσα ή άμεσα ανταποδοτικές προς τον φορολογούμενο κρατικές υπηρεσίες.
Αν κατευθύνονται στην υποβοήθηση άλλων ατόμων ή ομάδων που συνεισφέρουν λιγότερα ή καθόλου, αποτελούν απαράδεκτη πριμοδότηση των ικανών και των εργατικών προς τους ανίκανους και τους τεμπέληδες. Αυτή η αφαίρεση πόρων για κοινωνικούς ή προνοιακούς λόγους, θεωρείται κλοπή και αντικειμενική μείωση δυνατοτήτων προς τον self made man να πραγματώσει το όνειρο του, να προκόψει και να πλουτίσει. Με δυο λόγια, θεωρείται αντίθετο στις δομικές ιδέες πάνω στις οποίες συγκροτήθηκε, πορεύτηκε και μεγαλούργησε το Αμερικάνικο Έθνος.
Κατά βάση, τέτοιες ιδέες θεωρούνται βαθιά αντισυνταγματικές και μακροπρόθεσμα επικίνδυνες. Η πιθανότητα να πεθάνει ένας άνθρωπος αβοήθητος που στην Ευρώπη θεωρείται προσβολή στον πολιτισμό, στην Αμερική θεωρείται απολύτως φυσιολογικό. Διότι η κοινωνική κινητικότητα που μπορεί να σπρώξει κάποιον προς τα πάνω, φυσικά θα διαθέτει και αντίστροφη φορά. Στέλνει και κάποιον άλλον στα τάρταρα. Στην Αμερική ποτέ δεν θα καταργηθούν ή θα διαμοιραστούν τα προνόμια. Κατ’ αυτούς, δημοκρατία, ισότητα και ελευθερία είναι η κατοχύρωση της δυνατότητας όλων να τα αποκτήσουν. Κι όποιος τα καταφέρει μπράβο του. Όποιος δεν τα καταφέρει, κακό του κεφαλιού του.
Μόνο κάτω απ’ αυτό το πρίσμα μπορούμε να κατανοήσουμε και την εμμονή των Αμερικανών στο δικαίωμα της οπλοκατοχής, παρά τα δεκάδες αιματηρά περιστατικά που ακούμε κάθε τόσο. Αυτός που δημιουργεί μόνος του την περιουσία του, διαθέτει και το απαράγραπτο δικαίωμα να την υπερασπίζεται ο ίδιος. Έτσι απλά κι έτσι …ακατανόητα για τον Ευρωπαίο.
Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.