Οι στυλίτες ήταν μια ακραία, εξαιρετικά σκληρή και κατά βάση φανατική μορφή του Ορθόδοξου μοναχισμού. Αναπτύχθηκε κυρίως στη Συρία και την Παλαιστίνη, λιγότερο στη Μικρά Ασία και τις υπόλοιπες χριστιανικές περιοχές, από τον 5ο αιώνα και μετά. Λόγω της σκληρότητας της, η μορφή αυτή μοναχισμού είχε πολύ λίγους εκπροσώπους, οι οποίοι όμως έκαναν τόσο τεράστια εντύπωση στους πιστούς, ώστε έγιναν θρησκευτικός και λαϊκός θρύλος. Οι περισσότεροι δε απ’ αυτούς αγιοποιήθηκαν από την εκκλησία.
Πρώτος ήταν ο Συμεών ο Στυλίτης που έζησε τον 5ο αιώνα. Ήταν ερημίτης που ζούσε μέσα σ’ ένα στρογγυλό κάγκελο, όμως τον επισκέπτονταν τόσος κόσμος που δε μπορούσε να ησυχάσει για να προσευχηθεί, οπότε έφτιαξε έναν στύλο 18 μέτρων και ανέβηκε πάνω. Οι στυλίτες ή κιονίτες ζούσαν πάνω στον στύλο, χωρίς να κατεβαίνουν απ’ αυτόν σχεδόν ποτέ. Ήταν πάντα όρθιοι, εκεί πάνω υπέμεναν το κρύο, τις κακοκαιρίες, τους αέρηδες, τον ήλιο και τις αφόρητες ζέστες του καλοκαιριού.
Η μόνη τους προφύλαξη ήταν ένα κάγκελο γύρω τους, ώστε να μην γκρεμίζονται όταν τους έπαιρνε ο ύπνος. Δεν φρόντιζαν ποτέ το σώμα τους και δεν έτρωγαν ποτέ φαγητό, αλλά ζούσαν μόνο με ξεροκόμματα ή καρπούς που τους πήγαιναν οι πιστοί. Από κει πάνω δίδασκαν τον κόσμο που μαζευόταν από κάτω. Κατέβαιναν δε σπάνια, μόνο για να ευλογήσουν κάποιους αρρώστους ή να θεραπεύσουν κάποιον δαιμονισμένο.
Όλες οι μαρτυρίες μιλούν για αποστεωμένους και άρρωστους από τις κακουχίες ανθρώπους, ενώ όλοι αναφέρουν την τρομακτική εμφάνιση των ξυπόλυτων ποδιών τους προφανώς από την ορθοστασία. Ο Συμεών ο Στυλίτης περιγράφεται από τον Κόντογλου και τον Καβάφη γεμάτος από σκουλήκια που κατέτρωγαν το άρρωστο κορμί του, ο Αρσίνιος στη Συρία έζησε σαράντα χρόνια πάνω στον στύλο χωρίς να κατέβει, ενώ ο Άγιος Αλύπιος παρέλυσε μετά από ζωή 53 χρόνων πάνω στον κίονα του.
Ο άγιος Δανιήλ ο στυλίτης είχε τον στύλο του μέσα στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης και μετά από κάθε καταιγίδα, ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος έστελνε ανθρώπους από το παλάτι για να δουν αν επέζησε από την κακοκαιρία. Υπήρξαν επίσης στυλίτες που σήκωσαν την κολώνα τους μέσα στο προαύλιο μοναστηριών, κάποιοι μάλιστα απ’ αυτούς έγιναν ηγούμενοι και διοικούσαν τα μοναστήρια από κει πάνω χωρίς να κατεβαίνουν.
Εκτός απ’ τους στυλίτες, τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες αναπτύχθηκαν και άλλες μορφές ακραίου ασκητισμού. Υπήρχαν οι δενδρίτες, που διάλεγαν ένα δέντρο και ζούσαν εκεί πάνω όλη τους τη ζωή προσευχόμενοι, οι κλωβίτες που ζούσαν μέσα σ’ ένα στενό κλουβί ή οι έγκλειστοι που επέλεγαν σπηλιές, κελιά ή ακόμα και σε τάφους. Έχτιζαν την είσοδο και άφηναν μόνο ένα μικρό άνοιγμα απ’ όπου έπαιρναν την τροφή τους και δίδασκαν τους πιστούς που μαζεύονταν απ’ έξω. Υπήρχαν επίσης οι λεγόμενοι βοσκοί, που τριγύριζαν στα βουνά και τα φαράγγια, τρέφονταν με χόρτα και καρπούς κι έφευγαν τρέχοντας αν έβλεπαν ανθρώπους να τους πλησιάζουν.
Όλοι όσοι είχαν επιλέξει αυτές τις ατομικές μορφές ασκητισμού προσεύχονταν όλη μέρα, έφθαναν συχνά σ’ ένα είδος έκστασης και πέραν των πιστών που τους λάτρευαν, ήταν άτομα σεβαστά από αλλόθρησκους, από ληστές ή επιδρομείς. Οι χριστιανοί τους θεωρούσαν ζώντες αγίους, ενώ οι αλλόθρησκοι τους φοβούνταν και δεν τους πλησίαζαν. Στην Ελλάδα δεν ευδοκίμησε αυτό το είδος ασκητισμού, αν και αναφέρονται δύο στυλίτες στην Κόρινθο τον 10ο αιώνα.
Μετά τον 12ο αιώνα το φαινόμενο εξαλείφθηκε, καθώς ούτε η επίσημη εκκλησία το ενθάρρυνε ιδιαίτερα λόγω της σκληρότητας του, αλλά και διότι ερχόταν σε καταφανή αντίθεση με την τρυφηλότητα του βίου των ανωτάτων κλιμακίων της. Κάθε σύγκριση των παχουλών και καλοντυμένων δεσποτάδων με τους αποσκελετωμένους και ημίγυμνους στηλίτες απέβαινε εις βάρος της εκκλησίας κι αυτό δεν την συνέφερε.
Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.