Επειδή η Ελλάδα στα δικαστήρια αναστενάζει κι επειδή η λαϊκή σοφία επιμένει να μας εύχεται «μακριά από δικηγόρο και γιατρό», ας ρίξουμε μια ματιά στον όρο «δικηγόρος» και την ιστορία του. Η λέξη «δικηγόρος» δεν υπάρχει στην αρχαία ελληνική γραμματεία. Τη συναντάμε για πρώτη φορά στο έργο του Αγαθία του σχολαστικού «Περί της Ιουστινιανού βασιλείας», τον 6ο μ.Χ. αιώνα.
Από την πρώτη στιγμή πάντως που χρησιμοποιήθηκε, είχε την ίδια ακριβώς έννοια που έχει και σήμερα. Ο όρος συναντάται επίσης στο λεξικό της Σούδας, αυτή την πολύτιμη εγκυκλοπαίδεια του 10ου μ.Χ. αιώνα. Στη βιογραφία του Λουκιανού του Σαμοσατέα που περιέχει το λεξικό, αναφέρει ότι ο άνδρας ήταν δικηγόρος στην Αντιόχεια της Συρίας, χωρίς μάλιστα ιδιαίτερη επιτυχία. «Δυσπραγήσας δε εν τούτω, επί το λογογραφείν ετράπη και γέγραπται αυτώ άπειρα» αναφέρει το λεξικό.
Ο «δικηγόρος» που διαπρέπει σήμερα στις κοινωνίες μας, δεν υπήρχε στην αυγή της ελληνικής δημοκρατίας, όπου η υπεράσπιση του κατηγορούμενου ήταν αυτονόητο δικαίωμα του. Στα Αθηναϊκά δικαστήρια της κλασσικής εποχής, οι διάδικοι ήταν υποχρεωμένοι να παρίστανται αυτοπροσώπως και να υποστηρίζουν οι ίδιοι τις υποθέσεις τους. Στην αρχαία ελληνική γραμματεία επίσης, δεν συναντάται η έννοια του δεδικασμένου, κάτι που θα δημιουργούσε την ανάγκη επαγγελματιών των δικαστικών υποθέσεων και αποφάσεων.
Κάθε υπόθεση εκδικαζόταν από μηδενική νομική βάση. Αν και δεν υπήρχε το δεδικασμένο, δηλαδή η ανάγκη να ανατρέχει κανείς σε παλιότερες ίδιες υποθέσεις και αποφάσεις, το πλήθος και η πολυπλοκότητα των νόμων δημιούργησε την ανάγκη συμβουλών από επαγγελματίες που τους γνώριζαν καλύτερα απ’ όσο ο κάθε απλός πολίτης. Πολύ πριν επιτρέψει ο νόμος την παρουσία συνηγόρων στις δίκες, η ίδια η ζωή είχε δημιουργήσει μια κάστα ανθρώπων που παρείχαν συμβουλές στους διαδίκους, οι οποίοι επρόκειτο να παρουσιαστούν στο δικαστήριο για να υπερασπιστούν το δίκιο τους.
Ήταν οι περίφημοι λογογράφοι ή δικογράφοι, άνθρωποι που επ’ αμοιβή παρείχαν νομικές συμβουλές και έγραφαν τους λόγους που απάγγελναν οι διάδικοι πελάτες τους μπροστά στους δικαστές. Η ανάγκη να γράφονται οι αγορεύσεις ήταν πολύ μεγαλύτερη όταν στο δικαστήριο παρουσιάζονταν άνθρωποι αγράμματοι και με αδυναμία στοιχειώδους έκφρασης των επιχειρημάτων τους. Από πολύ νωρίς άλλωστε, όταν ο διάδικος ασθενούσε ή δήλωνε αδυναμία να παραστεί λόγω γήρατος, ζητούσε και συνήθως έπαιρνε το δικαίωμα να παρουσιαστεί και να μιλήσει εκ’ μέρους του κάποιος συγγενής ή στενός φίλος του.
Η μετεξέλιξη αυτής της άδειας δημιούργησε τον θεσμό του συνηγόρου. Συνήγορος είναι αυτός που συν-αγορεύει με τον διάδικο μπροστά στους δικαστές. Στην πραγματικότητα, ο συνήγορος διόρθωνε ή συμπλήρωνε τον διάδικο, καθώς οι αγράμματοι άνθρωποι ήταν ανήμποροι να αποδώσουν μπροστά στο δικαστήριο ακόμα και αυτά που τους είχαν γραμμένα. Γι αυτό, σιγά-σιγά το βάρος του δικαστικού αγώνα έπεσε από τους άσχετους με τους νόμους κατηγόρους και κατηγορούμενους, στους επαγγελματίες συνηγόρους τους οι οποίοι ονομάζονταν δικολόγοι. Ο όρος συναντάται στον Πλούταρχο τον 1ο μ.Χ. αιώνα.
Στις εξελληνισμένες περιοχές της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας, οι συνηγορία ονομαζόταν και δικανική ρητορεία, ενώ στη λατινική Ρώμη όπου η νομική επιστήμη έκανε μεγάλα άλματα, ο επαγγελματίας συνήγορος ήταν ένα εξαιρετικά σπουδαίο πρόσωπο με καθορισμένα δικαιώματα και υποχρεώσεις. Ο Κικέρων ήταν ο σπουδαιότερος νομομαθής και συνήγορος της αυτοκρατορίας την περίοδο που έζησε. Όμως, αν και ο όρος «δικηγόρος» χρησιμοποιούνταν από τον 6ο αιώνα στα έργα των ιστορικών και των λογίων, στα νομικά κείμενα δεν χρησιμοποιήθηκε ούτε την Βυζαντινή περίοδο. Συνέχισαν να χρησιμοποιούν τους όρους «συνηγορία», «συνήγορος» και «δικολόγος» μέχρι την έλευση των Οθωμανών.
Στην Οθωμανική δικαιοσύνη δεν υπήρχαν τέτοιοι θεσμοί. Μετά την απελευθέρωση του 1821, στην «Πολιτική και Εγκληματική Δικονομική Νομοθεσία» του Καποδίστρια, πάλι δεν απαντάται ο όρος. Πρώτη φορά βλέπουμε επίσημα τον όρο «δικηγόρος» στην Πολιτική και Ποινική δικονομία του Όθωνα, όπου μάλιστα ως δικηγόρος χαρακτηρίζεται ο δημόσιος υπάλληλος που υπερασπίζεται νομικά το κράτος στα δικαστήρια, σε αντίθεση με τον «συνήγορο» που ασκεί γενικότερα αυτό το επάγγελμα.
Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.