Αυτές τις μέρες που το Ιρλανδικό ζήτημα αποτελεί το μεγαλύτερο αγκάθι για το Brexit, ας ρίξουμε μια ματιά σε μια καθοριστική ιστορική στιγμή αυτής της πολύπαθης χώρας που η μοίρα της –μεταξύ άλλων- σφραγίστηκε κι από μια φυτική αρρώστια που όλοι γνωρίζουμε. Τον περονόσπορο. Θα αναρωτηθείτε αν είναι δυνατόν ο περονόσπορος, αυτή η πολύ συνηθισμένη αρρώστια των κηπευτικών, να καθορίσει τη μοίρα ενός ολόκληρου λαού. Και όμως είναι, καθώς τα σενάρια που γράφει η ιστορία είναι πολύ πιο ευφάνταστα απ’ αυτά που μπορεί να κατασκευάσει ο ανθρώπινος νους.
Το 1845, στην Ιρλανδία, στο μεγάλο νησί που βρίσκεται δίπλα στη Μεγάλη Βρετανία και που αποτελούσε αποικία της, εμφανίστηκε για πρώτη φορά περονόσπορος στις φυτείες της πατάτας. Τίποτα το τραγικό από πρώτη άποψη, πλην η πατάτα αποτελούσε μονοκαλλιέργεια για τους αγροτικούς πληθυσμούς του νησιού και σχεδόν τη μοναδική τροφή των κατοίκων του. Αιτία γι’ αυτό ήταν η Αγγλική κατοχή που είχε μοιράσει το νησί σε πελώρια αγροκτήματα που είχε δωρίσει σε Άγγλους ευγενείς οι οποίοι κατοικούσαν στο Λονδίνο. Αυτοί είχαν κρατήσει τις εύφορες εκτάσεις για βοσκή προβάτων ώστε να τροφοδοτούν με μαλλί την Βρετανική κλωστοϋφαντουργία, ενώ είχαν εξοβελίσει τον ιρλανδικό πληθυσμό σε πετρώδη και ακατάλληλα χωράφια, τα οποία του νοίκιαζαν σε αστρονομικές τιμές. Μοναδική λύση για πολλές γενιές ήταν η καταφυγή στην καλλιέργεια της ταπεινής πατάτας, η οποία ευδοκιμεί σε φτωχά εδάφη, δεν χρειάζεται ιδιαίτερη περιποίηση, έχει μεγάλη παραγωγή και υψηλή διατροφική αξία. Σιγά-σιγά λοιπόν, ο ιρλανδικός πληθυσμός κατέληξε να καλλιεργεί μόνο πατάτες και να εξαρτά την επιβίωση του απ’ αυτές.
Τότε ήρθε ο περονόσπορος, ο οποίος μεταδίδεται τάχιστα με τον αέρα. Το 1845 κατέστρεψε το 75% της σοδειάς και το 1846 το 100%, αφού οι αγρότες είχαν φυτέψει άρρωστο σπόρο από την προηγούμενη χρονιά. Ο πληθυσμός άρχισε να λιμοκτονεί. Κοινωνικές υπηρεσίες ανακούφισης των φτωχών δεν υπήρχαν, αντιθέτως οι γαιοκτήμονες από την ηπειρωτική Αγγλία απαιτούσαν την καταβολή των ενοικίων τους και έκαναν έξωση σε όσους αδυνατούσαν να πληρώσουν. Εκατοντάδες χιλιάδες πεινασμένοι άνθρωποι άρχισαν να μετακινούνται προς τα λιμάνια για να εγκαταλείψουν τον καταραμένο τόπο, αλλά οι χειμώνες, η ανέχεια και ο συνωστισμός έφεραν και τις επιδημίες. Χολέρα, τύφος, δυσεντερία και σκορβούτο θέριζαν τους απροστάτευτους ανθρώπους.
Ο λιμός της πατάτας κράτησε πέντε χρόνια (1845-50) και έμεινε στο συλλογικό υποσυνείδητο των Ιρλανδών ως η μεγαλύτερη εθνική τους τραγωδία. Είχαν δίκιο. Τα νούμερα ήταν τρομακτικά. Το 1845, το νησί είχε οκτώ εκατομμύρια κατοίκους. Το 1851 είχε μόλις τέσσερα εκατομμύρια. Δύο εκατομμύρια ήταν οι νεκροί από την πείνα και τις αρρώστιες και άλλα δύο εκατομμύρια οι μετανάστες που έφυγαν για πάντα. Τα βρετανικά και τα αμερικάνικα εργοστάσια βρήκαν πάμφθηνους εργάτες και ο στρατός των βορείων βρήκε τροφή για τα κανόνια των νοτίων στον αμερικάνικο εμφύλιο.
Είναι πασίγνωστο ότι οι βόρειοι στρατολόγοι περίμεναν στο λιμάνι της Νέας Υόρκης και μόλις κατέφθαναν οι Ιρλανδοί, τους έβαζαν να υπογράφουν μπροστά στην σκάλα των καραβιών τα δελτία κατάταξης τους. Μετά τους έδιναν ένα ντουφέκι, μια στολή, πέντε δολάρια και τους έστελναν ανεκπαίδευτους στο μέτωπο του εμφυλίου τους. Οι πιο πολλοί απ’ αυτούς τους εξαθλιωμένους και σαστισμένους μετανάστες δεν κατάλαβαν πως βρέθηκαν στην πρώτη γραμμή του πυρός. Δεκάδες χιλιάδες Ιρλανδοί έπεσαν νεκροί ή έμειναν τραυματίες, ενώ απ’ όσες φυλές πήραν μέρος στον φρικτό αυτό πόλεμο, οι Ιρλανδοί ήταν αριθμητικά οι περισσότεροι σε αριθμό λιποτακτών.
Πέντε χιλιάδες δρομολόγια πλοίων προς τις Ηνωμένες Πολιτείες καταμετρήθηκαν μέσα στην πενταετία του λιμού, με χιλιάδες πεινασμένους μετανάστες να κρέμονται ως και στα κατάρτια τους. Το 25% απ’ αυτούς δεν άντεξε το ταξίδι και πετάχτηκε νεκρό στη θάλασσα. Η ανάμνηση του λιμού πέρασε στη μνήμη των Ιρλανδών όχι ως ατυχία ή θεϊκή τιμωρία, αλλά ως αποτέλεσμα της Αγγλικής κατοχής. Εξ’ άλλου, ουδέποτε το νησί κατάφερε να αναπληρώσει τον πληθυσμό που έχασε εκείνη την πενταετία. Το 2018, ο συνολικός πληθυσμός του νησιού που σήμερα είναι δυο κομμάτια (δημοκρατία της Ιρλανδίας και Βόρεια Ιρλανδία που ανήκει στο Ηνωμένο Βασίλειο) ήταν περίπου εξίμιση εκατομμύρια κατοίκους. Υπολείπεται δηλαδή κατά ενάμιση εκατομμύριο από τους κατοίκους που είχε το 1845.
Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.