Τα νούμερα είναι εντυπωσιακά. Το χρέος των ΗΠΑ σύμφωνα με τα στοιχεία που δόθηκαν στην δημοσιότητα στις 29 Δεκέμβρη 2023 σημειώνει κατακόρυφη αύξηση η οποία συνεχίζεται ακάθεκτη.
Το εντυπωσιακό δεν είναι όμως μόνο το τρέχον μέγεθος που έχει ξεπεράσει τα 34 τρις δολάρια, αλλά ο ανεξέλεγκτος ρυθμός αύξησής του. Από το 2009 (ήταν 10,6 τρις. δολ.) μέχρι σήμερα (34 τρις δολ), δηλαδή μέσα σε 14 χρόνια, έχει υπερτριπλασιαστεί (!). Μέσα στα τελευταία δύο χρόνια έχει αυξηθεί κατά 11 τρις δολάρια, δηλαδή όσο ήταν σαν σύνολο το 2009.
Τον τελευταίο μήνα μόνο, αυξήθηκε κατά ένα τρις δολάρια. Το ποσό αυτό συμπίπτει με το σύνολο της εξυπηρέτησης των τόκων για το χρέος σε ένα χρόνο. Αυτή η ταχύτητα επέκτασης του χρέους των ΗΠΑ δεν έχει το προηγούμενό της.
Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που έχει δώσει η Fed το 30% περίπου αυτού του χρέους έχει αγοραστεί από επενδυτές στο εξωτερικό. Το ακόμα πιο εντυπωσιακό είναι ότι αυτή η ταχύτατη επέκταση του χρέους έχει συμβεί ενώ σημαντικές οικονομίες, όπως η ιαπωνική, η κινεζική, ή της Σαουδικής Αραβίας (πέραν της ρωσικής), μέσα στο 2023 έχουν «ξεφορτώσει» στις διεθνείς αγορές σημαντικό μέρος των υψηλών αποθεματικών τους σε δολάρια (δηλαδή σε κρατικά αμερικανικά χρεόγραφα).
Είναι προφανώς γνωστό ότι τα αμερικανικά κρατικά χρεόγραφα (ομόλογα) αποτελούν τις τελευταίες τέσσερεις ειδικά δεκαετίες το πλέον εμπορεύσιμο επενδυτικό προϊόν στο πλανήτη. Σ’ αυτό άλλωστε ποντάρισε επιτυχώς ο Πώλ Βόλκερ το 1980 – 81 όταν έκανε την μεγάλη κίνηση να αυξήσει κατακόρυφα τα επιτόκια για να αντιμετωπίσει τον διψήφιο ανεξέλεγκτο πληθωρισμό, βυθίζοντας παράλληλα τον πλανήτη σε μία παρατεταμένη ύφεση.
Ταυτόχρονα όμως «παρήγαγε» το πλέον αποδοτικό και ελκυστικό επενδυτικό προϊόν – το αμερικάνικο ομόλογο – που έκτοτε και παρά τις συνέπειες της κατάρρευσης του Μπρέττον Γουντς, κυριάρχησε ακόμα περισσότερο στα συναλλαγματικά αποθέματα όλων των χωρών, μαζί και στις διεθνείς εμπορικές και νομισματικές συναλλαγές, δημιουργώντας έτσι μία «ζήτηση» για δολάρια που έχει κρατήσει ψηλά του ισχύ του αμερικάνικου νομίσματος.
Η «ζήτηση» αυτή σε συνδυασμό με την «ζήτηση» για δολάρια που παράγει η για δεκαετίες ισχύουσα συμφωνία με ΗΠΑ – Σαουδικής
Αραβίας για την αποκλειστική μέχρι πριν ένα χρόνο, πώληση πετρελαίου σε δολάρια, έχει «σώσει» την τιμή – σε πραγματικούς αλλά και συμβολικούς όρους – του αμερικάνικου νομίσματος σε κάθε κρίση που έχει μεσολαβήσει. Σε όλες όμως τις περιόδους που μια κρίση – είχαμε τρείς μέσα στα τελευταία 25 χρόνια – έθετε σε αμφισβήτηση την «τιμή» και την «αξία» του αμερικάνικου νομίσματος, αυτή η διεθνής δολαριακή ζήτηση, συνεπικουρούμενη από τις αγορές χρέους από την Fed, επαναβεβαίωνε την ισχύ του.
Σε όλες όμως τις περιπτώσεις κάθε επέκταση του αμερικάνικου χρέους, αφού ολοκλήρωνε τον κύκλο απόσβεσης των προβλημάτων στο εσωτερικό μεταφέροντας την «ζημιά» στο εξωτερικό μέσω αυτής της διεθνούς λειτουργικότητάς του στις αγορές συναλλάγματος, «μαζευόταν» είτε με την συρρίκνωσή του σε απόλυτα μεγέθη, είτε σχετικά σαν ποσοστό του ΑΕΠ μέσω της ισχυρής αύξησης του ΑΕΠ.
Η ιδιαιτερότητα της τρέχουσας κατάστασης είναι ότι η εκρηκτική αύξησή του με πρωτοφανείς ρυθμούς δεν έχει στον ορίζοντά της καμία από τις δύο αυτές εκδοχές …συμμαζέματος. Και αυτό γιατί αφ’ ενός το 2024 είναι χρονιά προεδρικών εκλογών και είναι μάλλον απίθανο η κυβέρνηση Μπάϊντεν να αποφασίσει προεκλογικά να προχωρήσει σε περικοπή δημοσίων δαπανών δέκα μήνες πριν τις εκλογές. Αφ’ εταίρου η Fed συνεχίζει ακάθεκτη την μείωση του ισολογισμού της «ξεφορτώνοντας» 94 δισ. δολάρια χρέους στις αγορές κάθε μήνα. Με άλλα λόγια τουλάχιστον για τον ορατό ορίζοντα του 2024, η ανεξέλεγκτη αύξηση του χρέους θα συνεχισθεί παρά και ενάντια στις ασφυκτικές πιέσεις που δέχεται η κυβέρνηση Μπάϊντεν από τους ρεπουμπλικάνους, ακόμα και με κίνδυνο να διακοπεί η χρηματοδότηση της Κυβέρνησης…
Αυτή η εσωτερική πίεση μέσω του χρέους στο δολάριο, σε διεθνές επίπεδο έρχεται να συνδυασθεί με μια νεόκοπη εξωτερική πίεση, η οποία αφορά αφ’ ενός στις γεωπολιτικές ανατροπές που έχουν μεσολαβήσει με συνέπειες στον εκτοπισμό του δολαρίου από τον ρόλο του διαμεσολαβητή της συναλλαγής (π.χ. μεταξύ χωρών, αλλά και για συγκεκριμένα εμπορεύματα όπως το πετρέλαιο ή το φυσικό αέριο). Και αφ’ εταίρου από την προσπάθεια πολλών κεντρικών τραπεζών να αντικαταστήσουν μέρος των συναλλαγματικών αποθεμάτων τους σε δολάρια με χρυσό ή άλλα χρεόγραφα.
Το γεγονός ότι αυτό σιωπηρά συμβαίνει ακόμα και σε «φιλικές» χώρες όπως η Ιαπωνία ή η Σαουδική Αραβία και η Ινδία, έχει αρχίσει να δημιουργεί αρκετά ερωτηματικά για το κατά πόσο οι ΗΠΑ μπορούν να διασφαλίζουν την ισχύ του μόνο με όρους εσωτερικής οικονομικής πολιτικής.
Βέβαια δεν θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι ΗΠΑ έχουν, με βάση τον αμερικανικό δίκαιο, δώσει στον εαυτό τους το «δικαίωμα» να μπορούν να ακυρώσουν αμερικανικά χρεόγραφα εις χείρας τρίτων χωρών αν αυτό επιβάλλεται από τις ανάγκες της χώρας. Αλλά ακόμα και η απειλή εφαρμογής μιας τέτοιας πράξης βέβαια θα οδηγούσε αυτόματα σε γενικευμένη κατάρρευση του νομίσματος αφού κανείς δεν θα διακινδύνευε να υποστεί την ίδια τύχη κρατώντας σαν βασικό του αποθεματικό το δολάριο…
Αυτή η υποβόσκουσα σιωπηρή «επιφύλαξη» απέναντι στο δολάριο από ένα μεγάλο μέρος της παγκόσμιας οικονομίας με σημείο αναφοράς τις χώρες που έχουν ονομασθεί BRICS και στις οποίες έχουν από την 1.1.2024 προστεθεί δίπλα στην Κίνα, την Ρωσία, την Βραζιλία, το Ιράν, την Ινδία, την Ν. Αφρική, η Σαουδική Αραβία και τα ΗΑΕ μαζί με την Αίγυπτο και την Αιθιοπία, έχει αρχίσει να αντανακλάται στην «ελεύθερα» διαμορφούμενη τιμολόγηση του χρυσού σε δολάρια. Ήδη η σχέση χρυσού δολαρίου έχει σχεδόν σταθεροποιηθεί πάνω από τα 2000 δολάρια η ουγκιά, με τρέχουσα τιμή τα 2052 δολάρια και μάλιστα σε συνθήκες που η Fed έχει αυξήσει κατακόρυφα τα επιτόκια στηρίζοντας έτσι το δολάριο…
Τα σχετικά διαγράμματα που υπάρχουν διαθέσιμα στο Bloomberg «οπτικοποιούν» αυτή την διολίσθηση του δολαρίου έναντι του χρυσού με απολύτως σαφή και αναμφισβήτητο τρόπο. Αλλά αυτή η «απαξίωση» του δολαρίου αποτυπώνεται ή καλύτερα να πούμε μεταφέρεται και σε όλα τα νομίσματα με τα οποία η συσχέτισή του είναι δομική, όπως για παράδειγμα με το Ευρώ, από την στιγμή της δημιουργίας του ευρωνομίσματος.
Έτσι έχουμε το φαινομενικά παράδοξο οι σχετικές τιμές χρυσού – ευρώ να συνεχίζουν να ευνοούν τον χρυσό, ακόμα και στις περιόδους που το ευρώ ενισχύεται σχετικά έναντι του δολαρίου. Αυτή η τάση καταγράφεται πολύ γλαφυρά στην πορεία της τιμολόγησης της χρυσής λίρας σε ευρώ, όπως αυτή ορίζεται από την Τράπεζα της Ελλάδος.
Στην «αλυσίδα» αυτών των συσχετισμών, θα πρέπει να συνυπολογίσει κανείς τις συνέπειες που «μεταδίδονται» μέσω της αγοράς συναλλάγματος και των συνεπειών του δολαριακού χρέους στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, ειδικά στην Ευρωζώνη, της οποίας όλοι οι μεγάλοι χρηματοπιστωτικοί φορείς έχουν ζωτική παρουσία στις ΗΠΑ και υφίστανται τους όρους «πειθαρχίας» της.
Μια διεξοδική δουλειά πάνω στις συνέπειες των προβλημάτων του αμερικανικού χρέους στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών, αλλά και στο εμπορικό ισοζύγιο με την Ευρωζώνη, θα μπορούσε επίσης να κάνει ακόμα πιο «καθαρή» την εικόνα των ισχυρότατων καναλιών μετάδοσης των πιέσεων προς την Ευρωζώνη και το ευρώ.
Με άλλα λόγια στα οικονομικά και συναλλαγματικά συγκοινωνούντα δοχεία ΗΠΑ – Ευρώπη, η «κατάσταση» και οι εξελίξεις στο δημόσιο χρέος των ΗΠΑ, διαπερνούν κάθε νευρώνα επικοινωνίας και συναλλαγής ανάμεσα στους δύο οικονομικούς χώρους με συνέπειες που ασφαλώς δεν ευνοούν το ευρωπαϊκό νόμισμα απέναντι στο δολάριο. Αντίθετα αποτελούν δομικά στοιχεία «εξαγωγής» των πιέσεων αυτών προς την Ευρωζώνη και το ευρώ.