Το μοναστικό συγκρότημα εκτείνεται σε μήκος περίπου 500 μέτρων κατά μήκος του γκρεμού και απλώνεται σε 19 επίπεδα
Η Βάρτζια είναι μια μυστηριώδης τοποθεσία με μοναστήρια λαξευμένα σε σπήλαια, που βρίσκεται στις απόκρημνες πλαγιές του όρους Ερουσέτι, κοντά στον ποταμό Κύρο, σε απόσταση 30 χλμ. από την Ασπίντζα, στη νότια Γεωργία.
Αυτό το επιβλητικό μοναστηριακό συγκρότημα της Γεωργίας χρονολογείται από τον 12ο αιώνα, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Γεωργίου Γ ‘ (1156-1184), όταν είχε ανακαλυφθεί η τοποθεσία και λαξεύτηκαν τα πρώτα σπήλαια, αποτελώντας ένα αρχιτεκτονικό επίτευγμα που είναι μοναδικό στο είδος του.
Η Βάρτζια δεν είναι απλώς ένα μοναστήρι. Στην ακμή της, αποτελούσε μία ολόκληρη λαξευτή πόλη, σχεδιασμένη για να εξυπηρετεί τόσο αμυντικές όσο και πνευματικές ανάγκες. Το συγκρότημα εκτείνεται σε μήκος περίπου 500 μέτρων κατά μήκος του γκρεμού και απλώνεται σε 19 επίπεδα.
Κατά την πλήρη ανάπτυξή του, ο χώρος περιλάμβανε περίπου 6.000 δωμάτια, που περιελάμβαναν μοναστικά οικήματα, σπηλαιώδεις κατοικίες, αίθουσα συνεδριάσεων, αποθήκες κι άλλες βασικές εγκαταστάσεις.
Ανάμεσα στα εντυπωσιακά χαρακτηριστικά του συγκροτήματος συγκαταλέγονται 25 κελάρια κρασιού. Η παραγωγή και αποθήκευση του κρασιού διαδραμάτιζε σημαντικό ρόλο, όχι μόνο στη μοναστική ζωή αλλά και στην ευρύτερη οικονομική δραστηριότητα της περιοχής.
Ο ναός της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που χρονολογείται από το 1180, κατά τη χρυσή εποχή των Θαμάρ και Ρουσταβέλι, αποτελεί το θρησκευτικό κέντρο της Βάρτζιας, και ξεχωρίζει για τις εντυπωσιακές του τοιχογραφίες, πολλές από τις οποίες διατηρούνται μέχρι σήμερα.
Σε μία απ’αυτές απεικονίζεται και η βασίλισσα Τάμαρ, μία από τις πιο σπουδαίες μονάρχες στην ιστορία της Γεωργίας. Εκτός από την κύρια εκκλησία, στο συγκρότημα υπήρχαν και 15 παρεκκλήσια, που εξυπηρετούσαν τις θρησκευτικές ανάγκες των μοναχών και των προσκυνητών.
Ένα ακόμη αξιοσημείωτο στοιχείο της Βάρτζιας είναι η ύπαρξη ενός φαρμακείου. Το μοναστήρι ήταν κάτι περισσότερο από θρησκευτικό κέντρο, δεδομένου ότι λειτουργούσε ως αυτόνομη κοινότητα, με υποδομές που εξυπηρετούσαν την επιβίωση και την ευημερία των κατοίκων της σε περιόδους ειρήνης και πολέμου. Στο μοναστηριακό συγκρότημα των σπηλαίων υπάρχουν πολυάριθμα σκαλιά, ενώ στις υποδομές περιλαμβάνονταν και εγκαταστάσεις ύδρευσης.
Η Βάρτζια είχε επίσης αμυντικές δομές. Οι στενές σήραγγες διαφυγής, τα μυστικά περάσματα και η δυσπρόσιτη τοποθεσία ήταν στρατηγικής σημασίας για την προστασία από εχθρικές επιδρομές, κυρίως από τους Μογγόλους και τους Πέρσες. Δυστυχώς, ένας ισχυρός σεισμός (1283) προκάλεσε σοβαρές ζημιές, με αποτέλεσμα η πρόσοψη του συγκροτήματος να καταρρεύσει σε μεγάλο βαθμό, αποκαλύπτοντας τις εσωτερικές δομές.
Μετά την άφιξη των Οθωμανών το 1578, οι μοναχοί αναχώρησαν και η περιοχή εγκαταλείφθηκε.
Σήμερα, η Βάρτζια αποτελεί ένα από τα δημοφιλή ιστορικά αξιοθέατα της Γεωργίας. Παρά τις καταστροφές, μεγάλο μέρος του συγκροτήματος παραμένει προσβάσιμο και εντυπωσιάζει με τη μεγαλοπρέπειά του.
Η αρχιτεκτονική, οι εκπληκτικές εικόνες των Αγίων και η πλούσια ιστορία της περιοχής συνεχίζουν να μαγνητίζουν χιλιάδες επισκέπτες και μελετητές απ’ όλο τον κόσμο.
