Στο 5ο Επιστημονικό Συνέδριο, με τίτλο «H Μείωση της Βλάβης από τον Καπνό (Tobacco Harm Reduction) Νέα προϊόντα, έρευνα και πολιτική!» που έγινε στις 21-22/09 στην Αθήνα, επιστήμονες από όλο τον κόσμο τόνισαν την αδήριτη ανάγκη ενός δισεκατομμυρίου καπνιστών, να λάβουν βοήθεια για να μειώσουν τις βλαβερές επιπτώσεις του καπνίσματος.
Οι πρώτες επιστημονικές αποδείξεις, ότι τα νέα προϊόντα υποκατάστασης του παραδοσιακού καπνίσματος (ηλεκτρονικά τσιγάρα, συσκευές θέρμανσης καπνού κ.α) μπορούν να βοηθήσουν σε σημαντικό βαθμό, είναι πραγματικότητα, ωστόσο, απαιτούνται μελέτες μεγαλύτερης κλίμακας.
Αυτές θα βοηθήσουν, όπως λένε οι επιστήμονες, ώστε να διαμορφωθούν πιο αποτελεσματικές πολιτικές Δημόσιας Υγείας, αλλά και να καμφθούν ακόμη και οι τελευταίες αντιστάσεις, όσων αντιμετωπίζουν το δίλημμα στο να ενημερώσουν τους καπνιστές, πέραν από την διακοπή του καπνίσματος, την ύπαρξη προϊόντων καπνού που μειώνουν δυνητικά τη βλάβη στην υγεία, για όσους αμετανόητους δεν σταματουν το τσιγάρο.
Τα ηθικά διλήμματα στην προοπτική μετάβασης των καπνιστών σε προϊόντα μείωσης βλάβης, συζητήθηκαν κατά τη διάρκεια του 5ου Επιστημονικού Συνεδρίου για τη Μείωση της Βλάβης από τον καπνό (5th Scientific Summit “Tobacco Harm Reduction”) σε επιστημονικό πάνελ με συντονιστή τον Τάκη Βιδάλη, Καθηγητή της Νομικής Σχολής Αθηνών και Επιστημονικό Συνεργάτη της Επιτροπής Βιοηθικής.
Τις απόψεις τους, πάνω στο θέμα: “Η Ηθική και η προοπτική Μείωσης Βλάβης στον έλεγχο του καπνού”, μοιράστηκαν με το κοινό, ο αναπλ. Καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Οτάβα του Καναδά και πρόεδρος του Κέντρου Νομοθεσίας Υγείας, Πολιτικής και Δεοντολογίας, David T. Sweanor. J.D από τον Καναδά και οι Ελληνες Καθηγητές: Πάνος Βάρδας, Καθηγητής Καρδιολογίας στον Όμιλο “Υγεία” και Κωνσταντίνος Φαρσαλινός, Καθηγητής Δημόσιας Υγείας και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας.
D. Sweanor: “Στον έλεγχο του καπνού έχουμε αποτύχει σε επίπεδο Ηθικής”
Με φόντο το ζοφερό τοπίο του 1 δισεκατομμυρίου καπνιστών και των 8 εκατομμυρίων θανάτων ετησίως από το κάπνισμα, (αριθμός μεγαλύτερος από τους θανάτους της πανδημία Covid-19), είναι φανερό πως οι παγκόσμιες κυβερνήσεις και τα συστήματα Υγείας δεν μπορούν πλέον να αγνοούν τις καταστροφικές επιπτώσεις του καπνίσματος.
Στην πραγματικότητα, ωστόσο, οι ίδιοι αυτοί φορείς έχουν αποτύχει να πείσουν τους πολίτες. Όπως έχει αποδειχθεί σε μελέτες, το 40% των πολιτών της Ευρώπης φαίνεται να μην εμπιστεύεται τις υγειονομικές αρχές, όταν αυτές εκδίδουν οδηγίες για τη Δημόσια Υγεία.
Οι περισσότερες κυβερνήσεις, επίσης, δεν είναι αρκετά ευέλικτες σε σχέση με τις επιστημονικές εξελίξεις, επισήμανε κατά τη διάρκεια της ομιλίας του ο Καθηγητής David T. Sweanor από τον Καναδά.
Όπως είπε χαρακτηριστικά, όσοι χαράσσουν πολιτικές δημόσιας Υγείας θα πρέπει πάντα να ελέγχουν τις στρατηγικές τους, ώστε αυτές να βαδίζουν προς τη σωστή κατεύθυνση.
Οι πολίτες δεν εμπιστεύονται τις αρχές, όχι επειδή δεν θέλουν να τους καθοδηγεί κάποιος άλλος, αλλά επειδή δεν είναι άξιες εμπιστοσύνης, λέει:
“Το να μιλάς για τη μείωση της βλάβης από τον καπνό, κάνει κάποιους να λένε πως ασχολούμαστε με τους «κακούς». Αυτό είναι λάθος. Είναι σημαντικό όχι να απαγορεύεις, αλλά αντίθετα να ενθαρρύνεις τους άλλους να κάνουν τις σωστές επιλογές. Αυτή είναι η σημαντική εισφορά στη Δημόσια Υγεία. Επίσης, δεν είναι ηθικό να λέμε στο κόσμο πώς “εσύ φταις που έπαθες καρκίνο διότι κάπνιζες”, τονίζει ο Καθηγητής.
Η πολιτική για την διακοπή του καπνίσματος δεν είναι ούτε σαφής, ούτε αποτελεσματική, όπως πρόσθεσε ο D.Sweanor, και για τον λόγο αυτό έχει διαχρονικά αποτύχει:
“Στη νικοτίνη και το καπνό έχουμε αποτύχει σε επίπεδο Ηθικής. Διότι αυτό που προσπαθούμε να επιτύχουμε, δεν είναι ξεκάθαρο… Κάποιοι λένε πως πρέπει να φροντίσουμε οι καπνιστές να διακόψουν το κάπνισμα, ώστε να περιοριστούν οι επιπτώσεις. Είναι, ωστόσο, αυτό “ηθικό” όταν δεν λαμβάνει υπόψη το δικαίωμα της ελευθερίας του άλλου; Και τι γίνεται όταν οι άνθρωποι δεν μπορούν να απεξαρτηθούν από τη νικοτίνη; Εκεί, πρέπει να τους δώσεις εναλλακτικές και πραγματική ενημέρωση, ώστε να ξέρουν τι και πώς να το κάνουν”, υπογραμμίζει ο ίδιος.
Ο Καθηγητής αναφέρθηκε στο παράδειγμα της Ιαπωνίας, μιας χώρας που όπως είπε προσαρμόζεται πολύ γρήγορα στις εξελίξεις. Κατάφερε να μειώσει μέσα σε λίγα μόλις χρόνια κατά 50% τη χρήση του παραδοσιακού τσιγάρου και οι πολίτες που δεν κατάφεραν να διακόψουν, ξεκίνησαν τα προϊόντα θέρμανσης καπνού, που μειώνουν την πρόσληψη τοξικών ουσιών από την καύση του τσιγάρου.
Πάνος Βάρδας: Τα ηθικά διλήμματα
Ο Καθηγητής Καρδιολογίας, Συντονιστής του Τομέα Καρδιάς στον Όμιλο “Υγεία” και επισκέπτης Καθηγητής, στο Imperial College του Λονδίνου, Πάνος Βάρδας,ανέλυσε τα ηθικά διλήμματα που αντιμετωπίζουν οι επαγγελματίες υγείας, όταν έχουν μπροστά τους έναν ασθενή σε ανάγκη να διακόψει το κάπνισμα.
Υπάρχουν δύο διαφορετικές προσεγγίσεις, είπε ο ίδιος. Η πρώτη είναι αυτή της ολικής αποχής από το κάπνισμα και από τα προϊόντα καπνού. Στη δεύτερη κατηγορία είναι όσοι αντιλαμβάνονται ότι ο κόσμος μας έχει ροπή στις απολαύσεις, όπως τόνισε και πρόσθεσε:
“Οι πιο πραγματιστές, λένε ότι ο κόσμος είναι ηδονιστικός. Το ηθικό δίλημμα είναι παρόμοιο με αυτό που αντιμετωπίζουν οι καθολικοί ιερείς στην Αφρική, συνέχισε ο ομιλητής, οι οποίοι διχάζονται ανάμεσα στις ζωές που μπορούν να σωθούν από το AIDS με τη χρήση των προφυλακτικών και στο παπικό δόγμα που απαγορεύει τη χρήση τους», είπε και συνέχισε:
“το δίλημμα είναι το ίδιο. Εκεί που το AIDS είναι σε πολύ υψηλά επίπεδα στον γενικό πληθυσμό, πώς να μην χρησιμοποιήσουν προφυλακτικό; Κάπως έτσι είναι και για την ιατρική κοινότητα τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού. Δηλαδή, ναι μεν αλλά…. Η διακοπή του τσιγάρου είναι η ύψιστη προτεραιότητα όλων μας αλλά πρέπει είμαστε ανοιχτοί να αξιολογούμε και να λαμβάνουμε αποφάσεις με βάση τα επιστημονικά δεδομένα που προκύπτουν ….”
Επισημάνθηκε επίσης ότι και από την πλευρά των ρυθμιστικών αρχών, έχουν γίνει βήματα. Έτσι, για παράδειγμα η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) στις ΗΠΑ, έχοντας στα χέρια της ορισμένα επιστημονικά δεδομένα για τη συσκευή θερμαινόμενου καπνού (εμπορική ονομασία IQOS), έδωσε άδεια να κυκλοφορεί ως προϊόν “καπνού διαφοροποιημένου κινδύνου» (MRTP), με ισχυρισμούς μειωμένης έκθεσης.
Ωστόσο, πρόσθεσε ο Καθηγητής, πως για τα εναλλακτικά προϊόντα πρόσληψης νικοτίνης πρέπει να γίνουν ακόμη πιο μεγάλες κλινικές μελέτες, σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου, ώστε να έχουμε με αδιάσειστες αποδείξεις ότι πράγματι μειώνουν τη βλάβη.
Κ. Φαρσαλινός: Τα εναλλακτικά προϊόντα καπνού εκλύουν λιγότερες τοξικές ουσίες
Η “μαύρη αγορά” στα προϊόντα εναλλακτικού καπνίσματος έχει σημαντικό μερίδιο ευθύνης για την παραπληροφόρηση που υπάρχει σήμερα, τόνισε από την πλευρά του, ο Καθηγητής Δημόσιας Υγείας και ερευνητής στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, Κωνστανίνος Φαρσαλινός, ο οποίος έχει δημοσιεύσει μέχρι σήμερα με την ομάδα του πάνω από 95 μελέτες σχετικά με τα προϊόντα μείωσης της βλάβης.
“Οι βλαβερές συνέπειες του καπνίσματος δεν είναι αποδεκτές. Γι’ αυτό και πολλοί άνθρωποι στράφηκαν στα εναλλακτικά προϊόντα. Δυστυχώς, όμως, η αγορά δεν είναι «καθαρή» και κυκλοφορούν πολλά επικίνδυνα προϊόντα ατμίσματος στη μαύρη αγορά, κάτι που θέλει ιδιαίτερη προσοχή από τους καταναλωτές”, ανέφερε.
Ο Δρ. Φαρσαλινός αναφέρθηκε σε παραδείγματα επωφελών πρακτικών σε επίπεδο δημόσιας Υγείας, τα οποία συμβάλλουν στη μείωση της βλάβης. Η ζώνη που φοράμε στο αυτοκίνητο και το κράνος που φορά ο μοτοσυκλετιστής, δεν αποκλείουν τον σοβαρό τραυματισμό ή τον θάνατο, αλλά σίγουρα μειώνουν τις πιθανότητες, όπως είπε:
“Όλοι παίρνουμε μέτρα για να έχουμε ασφάλεια, αλλά δεν αποφεύγουμε να οδηγούμε. Η ιατρική είναι από τη φύση της η επιστήμη της μείωσης της βλάβης και της θεραπείας, και όχι απαραίτητα η επιστήμη για να εξαφανιστούν οι ασθένειες. Με όλα όσα συμβουλεύουμε τους ασθενείς τους βοηθάμε να μειώσουν τον κίνδυνο, δεν εξαφανίζουμε την ασθένεια”, τόνισε ο επιστήμονας.
Από τις μέχρι σήμερα εργαστηριακές επιδημιολογικές μελέτες, έχει αποδειχθεί πως τα προϊόντα μείωσης βλάβης είναι λιγότερο βλαπτικά σε σχέση με το παραδοσιακό τσιγάρο και όχι ότι είναι τελείως ασφαλή.
Συγκεκριμένα, έχει αποδειχθεί πως εκλύονται δραματικά μικρότερες ποσότητες τοξικών ουσιών (πάνω από 90%) σε σχέση με τον καπνό των συμβατικών τσιγάρων, όπως είπε.
“Ιδεαλισμός και πραγματισμός είναι σε πόλεμο τα τελευταία χρόνια. Ο κόσμος θα ήταν ιδανικός χωρίς δυστυχήματα, με πράσινη ενέργεια, να μην καπνίζει κανείς, να μην υπάρχει ρύπανση, να μην τρώμε αλάτι και ζάχαρη, αλλά αυτά είναι ιδανικές καταστάσεις”, σημείωσε ο Δρ. Φαρσαλινός.
Η βοήθεια της Πολιτείας είναι πολύ σημαντική, καθώς όπως είπε, χρειάζεται αναδιαμόρφωση στις πολιτικές για τη διακοπή του καπνίσματος και μεγαλύτερη προώθηση του εναλλακτικού τρόπου πρόσληψης νικοτίνης, “καθώς είναι δεδομένο ότι υπάρχουν άτομα που έχουν τόσο ισχυρό εθισμό, που δεν μπορούν να διακόψουν το κάπνισμα. Και αυτοί είναι που χρειάζονται τη μεγαλύτερη βοήθεια, γι’ αυτό και αναζητούμε την εναλλακτική λύση”, κατέληξε ο ειδικός.