Τα δικαιώματα των ανθρώπων στην Υγεία και στη σφαιρική ενημέρωση σε θέματα Δημόσιας Υγείας βρέθηκαν στο επίκεντρο του 4ου Επιστημονικού Συνεδρίου για τη Μείωση της Βλάβης από τον Καπνό (4th Scientific Summit on Tobacco Harm Reduction) που διεξήχθη διαδικτυακά στις 29 και 30 Σεπτεμβρίου 2021.
Τα δικαιώματα αυτά απορρέουν από τον σεβασμό για τον άνθρωπο και προϋποθέτουν επαρκή και έγκριτη επικοινωνία όλων των διαθέσιμων πληροφοριών για τη δυνατότητα μείωσης της βλάβης από τον καπνό, όπως αυτές προκύπτουν μέσα από πολυάριθμες μελέτες που έχουν διεξαχθεί για το θέμα, τόνισαν οι ειδικοί που συμμετείχαν σε στρογγυλή τράπεζα με τίτλο «Ηθική & Ατομικά Δικαιώματα».
Όπως είπε ο συντονιστής της τραπέζης Dr. David T. Sweanor, Πρόεδρος του Κέντρου Δικαίου Υγείας, Πολιτικής Υγείας & Ηθικής και Καθηγητής Νομικής στο Πανεπιστήμιο της Οττάβα, στον Καναδά, παρατηρείται ανησυχητική ένδεια στην πληροφόρηση των καταναλωτών για τη μείωση της βλάβης από τον καπνό.
«Κάθε ζήτημα Δημόσιας Υγείας είναι σοβαρό, αλλά στο θέμα του καπνού ο κόσμος δεν λαμβάνει επαρκή ενημέρωση», είπε. «Αντιθέτως, συχνά λαμβάνει ανακριβείς πληροφορίες. Αυτό δημιουργεί σύγχυση και προβλήματα που πρέπει να επιλυθούν».
Όπως ανέφεραν οι ομιλητές, δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο καπνίζουν και εκατομμύρια πεθαίνουν ετησίως από τις συνέπειες του καπνίσματος. Ωστόσο η ενημέρωση για τη δυνατότητα μείωσης της βλάβης εξακολουθεί να είναι περιορισμένη, καθώς αντιμετωπίζεται σχεδόν εχθρικά από τις περισσότερες κυβερνήσεις και τους γιατρούς.
Η μείωση της βλάβης ως στρατηγική δημόσιας Υγείας
Η μείωση της βλάβης (harm reduction) είναι μία στρατηγική Δημόσιας Υγείας που αναπτύχθηκε αρχικά για τους ενήλικες με πρόβλημα εξάρτησης σε ουσίες, για τους οποίους η πλήρης αποχή δεν ήταν εφικτή, είπε o Dr. Lynn T. Kozlowski, καθηγητής Κοινοτικής Υγείας & Συμπεριφοράς Υγείας στο Πανεπιστήμιο του Μπάφαλο, στις ΗΠΑ.
Η μείωση της βλάβης, εξήγησε, στοχεύει σε άτομα ή ομάδες ατόμων που επιθυμούν να μειώσουν τις βλάβες που απορρέουν από ορισμένες συμπεριφορές. Η στρατηγική αυτή αρχικά εφαρμόστηκε στους τοξικομανείς, με την καθιέρωση λ.χ. προγραμμάτων υποκατάστασης που μείωσαν αποτελεσματικά τη νοσηρότητα και τη θνησιμότητα σε αυτούς τους πληθυσμούς ενηλίκων. Τα τελευταία χρόνια, η ίδια στρατηγική εφαρμόζεται επιτυχώς και στα προγράμματα σεξουαλικής αγωγής, σε μια προσπάθεια να μειωθούν τόσο οι κυήσεις στην εφηβική ηλικία όσο και η εξάπλωση σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων. Ανάλογα προγράμματα μείωσης της βλάβης έχουν επίσης εφαρμοστεί με επιτυχία και για τη μείωση των κινδύνων από την κατανάλωση αλκοόλ.
Σύμφωνα με στοιχεία που παρουσίασε ο Dr. Kozlowski, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας αναφέρει ότι «ο καπνός σκοτώνει» τους μισούς χρήστες του, ότι σε ετήσια βάση «ο καπνός σκοτώνει» πάνω από 8,1 εκατομμύρια ανθρώπους και ότι σχεδόν τα 7 εκατομμύρια από αυτούς πεθαίνουν από «την άμεση χρήση καπνού». Στην πραγματικότητα, όμως, «τα 7 εκατομμύρια πεθαίνουν επειδή καπνίζουν και πάνω από 1 εκατομμύρια από το παθητικό κάπνισμα. Δηλαδή χάνουν τη ζωή τους από τον καιόμενο καπνό», υπογράμμισε.
Υπάρχει επιλογή
Οι καπνιστές, όμως, «έχουν το δικαίωμα να γνωρίζουν πως η μοναδική επιλογή τους δεν είναι ένα κόσμος χωρίς καπνό (tobacco-free world). Έχουν την επιλογή να ζήσουν και σε έναν κόσμο χωρίς τον καπνό των καιόμενων τσιγάρων (tobacco-smoke-free world)», υπογράμμισε ο Dr. Kozlowski.
Όπως ανέφερε, τα εναλλακτικά προϊόντα που βασίζονται στη θέρμανση και όχι στην καύση του καπνού είναι δυνητικά λιγότερο βλαβερά από τα τσιγάρα. Η διαφορά επισημαίνεται σε πολυάριθμες μελέτες. Έχει μάλιστα γίνει δεκτή και από κορυφαίους υγειονομικούς οργανισμούς, όπως ο Οργανισμός Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) των ΗΠΑ και η υγειονομική Αρχή της Αγγλίας (Public Health England, PHE).
«Τα προγράμματα για πλήρη αποχή από τον καπνό ή τη νικοτίνη μπορούν να συγκριθούν μόνο με τα προγράμματα για πλήρη αποφυγή του σεξ για την πρόληψη της εγκυμοσύνης και των σεξουαλικώς μεταδιδομένων νοσημάτων», είπε. «Ωστόσο δεν αποδίδουν στον επιθυμητό βαθμό, γι’ αυτό εφαρμόζονται ολιστικές στρατηγικές στην σεξουαλική αγωγή που προσπαθούν να μεγιστοποιήσουν την αποχή και να μειώσουν τη βλάβη σε όσους επιλέγουν την μη-αποχή. Μελέτες έχουν δείξει ότι τα προγράμματα που προωθούν την πλήρη αποχή όχι μόνο δεν αποδίδουν, αλλά απειλούν τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα στην υγεία, την πληροφόρηση και τη ζωή».
Οι πέντε αρχές της ιατρικής δεοντολογίας
Τον λόγο πήρε στη συνέχεια ο νευροβιολόγος Dr. Charles A. G
Όπως εξήγησε ο Dr. Gardner, ο οποίος έχει διδάξει Ιατρική Ηθική στο Πανεπιστήμιο Howard της Ουάσινγκτον, η δεοντολογία στην Ιατρική βασίζεται σε πέντε θεμελιώδεις ηθικές αρχές. Οι δύο από αυτές είναι το Ιπποκρατικό αξίωμα «ωφελέειν ή μη βλάπτειν», δηλαδή το ότι «ο γιατρός και ο νοσηλευτής πρέπει να κάνουν το καλό και επίσης να μην βλάπτουν τον ασθενή», είπε. Η τρίτη αρχή είναι η αυτονομία. «Η αυτονομία είναι η αλήθεια, η ενημερωμένη συναίνεση, η επιλογή μετά από την ενημέρωση», εξήγησε.
Η τέταρτη αρχή είναι η δικαιοσύνη, που σημαίνει ότι «όλοι πρέπει να αντιμετωπίζονται με ισοτιμία, ανεξάρτητα από το φύλο, την εθνικότητα ή άλλα χαρακτηριστικά». Η πέμπτη αρχή είναι η ωφέλεια, δηλαδή «η παροχή του μεγαλύτερου οφέλους στον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό ανθρώπων».
Ωστόσο «στην Ιατρική αυτό που επικρατεί είναι μια συνεχής διαμάχη της αυτονομίας με την ωφέλεια», συνέχισε. «Ειδικά οι υπάρχουσες πολιτικές ελέγχου του καπνίσματος, δεν λαμβάνουν υπόψη τη σημασία της αυτονομίας. Γι’ αυτό τον λόγο οι καπνιστές και γενικότερα το κοινό είναι βαθιά παραπληροφορημένοι για τη νικοτίνη και τα εναλλακτικά προϊόντα νικοτίνης».
Οι επιλογές για τις ευάλωτες κοινότητες
Ο Dr. Gardner τόνισε ακόμα ότι έχει αρχίσει να αλλάζει το προφίλ των ανθρώπων που καπνίζουν, ανάλογα με τη χώρα και το ποσοστό των καπνιστών της.
Σε πολλές χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, τα ποσοστά των καπνιστών είναι υψηλά και εφάμιλλα με εκείνα που υπήρχαν στις χώρες της Δύσης πριν από 40 χρόνια. Στην Κίνα, λ.χ., περισσότερο από το 50% των ανδρών και παραπάνω από το 30% των γιατρών είναι καπνιστές.
Σε αρκετές χώρες υψηλού εισοδήματος, όμως, παρατηρείται μείωση του ποσοστού των καπνιστών. Στις ΗΠΑ και Βρετανία, π.χ., οι καπνιστές ανέρχονται περίπου στο 15% του πληθυσμού. Σε αυτό το ποσοστό, «βρίσκονται ουσιαστικά όσοι έχουν τη μικρότερη επιθυμία ή δύναμη να διακόψουν το κάπνισμα», εξήγησε.
Επιπλέον, μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται πολλοί άνθρωποι με περιορισμένη δυνατότητα πρόσβασης στα εναλλακτικά προϊόντα καπνίσματος. Πολλοί από αυτούς, π.χ., είναι άτομα χαμηλού εισοδήματος, ενώ άλλοι είναι άστεγοι, ανήκουν σε μειονότητες ή πάσχουν από προβλήματα ψυχικής υγείας. Στοιχεία από τις ΗΠΑ δείχνουν ότι σε αυτές τις ομάδες τα ποσοστά των καπνιστών είναι πολλαπλάσια απ’ ό,τι στον γενικό πληθυσμό.
«Σε αυτές τις χώρες το κάπνισμα συνεχίζεται στις πιο ευάλωτες κοινότητες, οι οποίες είναι ήδη στιγματισμένες και ταυτοχρόνως αντιμετωπίζουν άρνηση χορήγησης των εναλλακτικών προϊόντων καπνίσματος. Αυτό όμως εγείρει σημαντικά ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων και κοινωνικής δικαιοσύνης», υπογράμμισε.
Ανάγκη και για τους χρονίως πάσχοντες
Η κατάσταση σε άλλες χώρες είναι εντελώς διαφορετική, παρότι και εκεί έχουν εφαρμοστεί μέτρα περιορισμού του καπνίσματος, είπε ο τρίτος ομιλητής, ο Dr. Stanimir Hasardzhiev, ιδρυτής και πρόεδρος της Εθνικής Ένωσης Ασθενών (NPO) της Βουλγαρίας. Όπως εξήγησε, στη χώρα του εξακολουθεί να υπάρχει υψηλό ποσοστό καπνιστών, με τους μη-καπνιστές να είναι δακτυλοδεικτούμενοι! Στην πραγματικότητα, την τελευταία δεκαετία δεν έχει μειωθεί ο αριθμός των καπνιστών στη Βουλγαρία ούτε κατά 1%, τόνισε.
Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει ανάγκη για εναλλακτικά προϊόντα καπνίσματος, πρόσθεσε. Αντιθέτως, η ανάγκη είναι μεγάλη, ιδιαίτερα για τους ασθενείς με χρόνια νοσήματα που σχετίζονται άμεσα με το κάπνισμα. O Dr. Hasardzhiev επεσήμανε ότι οι γιατροί πρέπει να κατανοήσουν γιατί οι ασθενείς αυτοί καπνίζουν και γιατί δεν θέλουν ή δεν μπορούν να διακόψουν το κάπνισμα. Ύστερα, πρέπει να τους ενημερώνουν έγκριτα για τα δεδομένα των εναλλακτικών προϊόντων καπνίσματος.
«Οι ασθενείς έχουν το δικαίωμα να μάθουν για τις εναλλακτικές λύσεις που υπάρχουν και οι οποίες υποστηρίζονται από τα νεότερα επιστημονικά δεδομένα», τόνισε. «Το να έχει ο κόσμος και ειδικά οι καπνιστές ασθενείς μία εναλλακτική λύση, είναι μια ευκαιρία να αλλάξουν και να ελέγξουν την κατάστασή τους, αντί να ζουν μέρα τη μέρα περιμένοντας το αναπόφευκτο».
Ήδη, πρόσθεσε, πολλοί γιατροί αρχίζουν να συνιστούν στους ασθενείς να εξετάσουν τις διαφορετικές εναλλακτικές λύσεις. Αυτό είναι σημαντικό, γιατί η ιατρική κοινότητα πρέπει πια να αρχίσει να μιλά ανοικτά για όλες τις υπάρχουσες επιλογές, επισήμανε.
Κλείνοντας τη συζήτηση, ο καθηγητής Sweanor, τόνισε ότι είναι πραγματικά ανησυχητικό το γεγονός της άρνησης των δικαιωμάτων των καταναλωτών και, σε πολλές περιπτώσεις, η ανεπαρκής ενημέρωση των ανθρώπων. Εξίσου ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι συχνά λαμβάνουν ανακριβείς πληροφορίες. Επομένως, «δεν πρέπει να κατηγορούμε τους καταναλωτές, διότι αυτοί είναι υπεύθυνοι μόνο για τις πληροφορίες που λαμβάνουν», κατέληξε.
Το 4ο Επιστημονικό Συνέδριο για τη Μείωση της Βλάβης από τον Καπνό διοργάνωσε το SCOHRE, η νεοσυσταθείσα Διεθνής Μη Κερδοσκοπική Εταιρεία Ειδικών για τον Έλεγχο του Καπνίσματος και τη Μείωση της Βλάβης (InternationalAssociation on Smoking Control & Harm Reduction), η οποία επιδιώκει μια νέα, ολιστική προσέγγιση στις πολιτικές ελέγχου του καπνίσματος, οι οποίες δεν θα αγνοούν τους καπνιστές.