Στερεοτακτική ακτινοθεραπεία (SBRT) στον πρώιμο καρκίνο του πνεύμονα: όταν το χειρουργείο δεν είναι λύση!

Γράφει η Σοφία Π. Κοσμίδη
Ακτινοθεραπευτής – Ογκολόγος, Αναπληρώτρια Διευθύντρια Κέντρου Ακτινοθεραπευτικής Ογκολογίας ΥΓΕΙΑ

Ο καρκίνος του πνεύμονα (μη μικροκυτταρικός), όταν διαγνωστεί σε αρχικά στάδια, τότε μπορεί να θεωρηθεί και ιάσιμος. Συνήθως η θεραπεία εκλογής σε αυτές τις περιπτώσεις είναι η χειρουργική αφαίρεση.

Όμως υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες για ιατρικούς λόγους (προχωρημένη ηλικία, παρουσία υποκείμενων νοσημάτων) ή από επιλογή του ασθενούς το χειρουργείο δεν αποτελεί τη λύση.

Στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος (SBRT) ως θεραπευτική επιλογή σε ασθενείς με καρκίνο του πνεύμονα

Τα τελευταία χρόνια υπάρχει θεραπευτική επιλογή και γι’ αυτούς τους ασθενείς και αυτή είναι η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία σώματος (SBRT). Πρόκειται για τεχνική κατά την οποία χορηγείται υψηλή δόση ακτινοβολίας στον όγκο, σε μικρό συνολικό αριθμό επισκέψεων (1-6 συνεδρίες), με μεγάλο βαθμό ακρίβειας μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Με τη στερεοταξία επιτυγχάνεται συσσώρευση πολύ μεγάλης δόσης ακτινοβολίας στον όγκο και ταυτόχρονα απότομη πτώση αυτής, σε ανεκτά επίπεδα για τα γειτονικά υγιή όργανα.

Τεχνικά οι ασθενείς στους οποίους ενδείκνυται είναι αυτοί με, ιδανικά, περιφερικούς όγκους του πνεύμονα και μέγεθος έως 5 εκ.

Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι η ακτινοθεραπευτική τεχνική η οποία χρησιμοποιείται στη στερεοταξία είναι η IMRT/VMAT (ακτινοθεραπεία με διαμορφούμενης έντασης δέσμη/τοξοειδής ακτινοθεραπεία με πεδία διαμορφούμενης έντασης).

Το κύριο πρόβλημα με την εφαρμογή SBRT σε όγκους του θώρακα είναι η φυσιολογική κίνηση του πνεύμονα κατά τη διάρκεια του αναπνευστικού κύκλου. Επομένως, η ακινητοποίηση του όγκου είναι εξαιρετικά σημαντική και επιτυγχάνεται με ειδικό τρόπο (συστήματα ελέγχου της αναπνοής, gating), καθώς και με τρισδιάστατο απεικονιστικό έλεγχο της περιοχής ακτινοβόλησης πριν από κάθε θεραπεία (IGRT).

Δεν υπάρχουν σαφείς κατευθυντήριες για την κλασματοποίηση. Έχει αποδειχθεί ότι η βέλτιστη απόδοση της στερεοτακτικής ακτινοθεραπείας βασίζεται στην υψηλή ραδιοβιολογικά ισοδύναμη δόση (BED) > 100 Gy, με την οποία επιτυγχάνεται ποσοστό 80-97% στον τοπικό έλεγχο της νόσου. Τα συνηθέστερα σχήματα που χρησιμοποιούνται είναι από 1 συνεδρία έως και 8, ανάλογα με την ακριβή διάσταση της βλάβης και την ανατομική περιοχή όπου βρίσκεται. Αποτελέσματα μελετών στις ΗΠΑ, στην Ευρώπη και στην Ιαπωνία εκτιμούν ότι οι 3-5 συνεδρίες είναι ο βέλτιστος αριθμός.

Αντίστοιχα με την κλασική ακτινοθεραπεία στον πνεύμονα, έτσι και στη στερεοταξία, είναι πιθανό να παρατηρηθούν παρενέργειες, αλλά σε περιορισμένο βαθμό και συχνότητα, ανάλογα με το μέγεθος του όγκου, τη θέση του και την υποκείμενη αναπνευστική λειτουργία του ασθενούς.

Συγκεκριμένα για τους περιφερικούς όγκους η συχνότητα εμφάνισης ακτινικής πνευμονίτιδας grade 3 είναι εξαιρετικά χαμηλή σε σύγκριση με αυτή της συμβατικής ακτινοθεραπείας για καρκίνο του πνεύμονα σταδίου III. Άλλες επιπλοκές, όπως κάταγμα των πλευρών, υπεζωκοτική συλλογή και τραυματισμός βραχιονίου πλέγματος είναι σπάνιες, αλλά υπαρκτές. Τα τελευταία χρόνια πραγματοποιείται, με μεγάλη προσοχή, η τεχνική αυτή και στους όγκους που βρίσκονται σε πιο κεντρικές περιοχές. Σε αυτές τις περιπτώσεις πιθανές παρενέργειες είναι η αιμόπτυση και η οισοφαγίτιδα, αλλά και πάλι σε μικρά ποσοστά συγκρινόμενα με αυτά της κλασικής ακτινοθεραπείας του πνεύμονα.

Συμπερασματικά θα μπορούσε να αναφερθεί ότι, αν και δεν υπάρχουν συγκριτικές μελέτες που να το αποδεικνύουν, η στερεοτακτική ακτινοθεραπεία στον πνεύμονα αποτελεί μια εξαιρετική εναλλακτική για τους ασθενείς με πρώιμο καρκίνο του πνεύμονα, όταν η χειρουργική αφαίρεση δεν είναι δυνατή λόγω προχωρημένης ηλικίας, για ιατρικούς λόγους, είτε εξαιτίας της επιθυμίας του ίδιου του ασθενούς.