Η λάβα από το ηφαίστειο Fagradalsfjall στην Ισλανδία δεν απειλεί προς το παρόν μία κοντινή πόλη. «Είμαστε έτοιμοι στον ελληνικό χώρο για τη διαχείριση του ηφαιστειακού κινδύνου;», διερωτάται ο Ευθύμιος Λέκκας, πρόεδρος Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας.
Η λάβα που εκτοξεύεται από το ηφαίστειο Fagradalsfjall στην Ισλανδία φαίνεται πως ρέει σε μακρινή απόσταση από τη μοναδική κοντινή πόλη και η ένταση της έκρηξης μειώνεται, αναπτερώνοντας τις ελπίδες ότι σπίτια δεν θα κινδυνεύσουν ακόμα κι αν η σεισμική δραστηριότητα διαρκέσει για μήνες, δήλωσαν αξιωματούχοι την Τρίτη (19.12.2023).
Η κυβέρνηση της χώρας ανέφερε πως οι πτήσεις είναι απίθανο να επηρεαστούν, καταστέλλοντας τις ανησυχίες για τις μεταφορές σε διεθνές επίπεδο, μετά το χάος το οποίο είχε προκληθεί από τα σύννεφα τέφρας που είχαν υψωθεί έπειτα από μια έκρηξη στο νησί του βορείου Ατλαντικού το 2010.
Η έκρηξη το βράδυ της Δευτέρας (18.12.2023) στη χερσόνησο Ρέικιανες στη νοτιοδυτική Ισλανδία είχε ως αποτέλεσμα να εκτοξευθεί στον αέρα λάβα και καπνός σε ύψος άνω των 100 μέτρων, έπειτα από εβδομάδες έντονης σεισμικής δραστηριότητας.
«Η έκρηξη δεν συνιστά απειλή για τη ζωή», επισημαίνεται σε μια κυβερνητική ανακοίνωση. «Δεν καταγράφονται προβλήματα στις πτήσεις προς και από την Ισλανδία και οι διεθνείς αεροδιάδρομοι παραμένουν ανοικτοί».
Τον περασμένο μήνα οι αρχές απομάκρυναν σχεδόν 4.000 κατοίκους της πόλης Γκρίνταβικ, σε απόσταση περίπου 40 χιλιομέτρων νοτιοδυτικά της πρωτεύουσας Ρέικιαβικ, επιτρέποντάς τους κατά διαστήματα να ελέγχουν τα σπίτια τους που κινδύνευαν από τους σεισμούς.
Κίτρινη, πορτοκαλί και κόκκινη λάβα
Ο Χανς Βέρα, ηλικίας 56 ετών, που κατάγεται από το Βέλγιο αλλά ζει σε ένα σπίτι ανατολικά του Γκρίνταβικ από το 1999, ήλπιζε ότι θα επιτρεπόταν στους κατοίκους να επιστρέψουν μία και καλή. Όμως, αυτό άλλαξε όταν τελικά σημειώθηκε η έκρηξη.
«Δεν το βλέπω πως στο εγγύς μέλλον θα επιτρέψουν στον κόσμο να πλησιάσει στο Γκρίνταβικ. Επομένως, ξαναγυρίσαμε στην αναμονή», είπε. Ο ίδιος περιέγραψε την παραθαλάσσια κατοικία του ως έναν χειμερινό παράδεισο και ως ένα πλήγμα την προοπτική ότι δεν θα καταφέρει να περάσει τις διακοπές των Χριστουγέννων εκεί με την οικογένειά του.
«Δεν θα πάμε στον παράδεισο αυτήν την περίοδο», πρόσθεσε.
Στα πλάνα που μεταδίδονται ζωντανά από την έκρηξη διακρίνεται να ρέει κίτρινη, πορτοκαλί και κόκκινη λάβα που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τον ουρανό.
Ορισμένοι τουρίστες παρακολουθούσαν με δέος το θέαμα. «Ο οικοδεσπότης μας μάς έστειλε ένα μήνυμα πως το ηφαίστειο εξερράγη», δήλωσε ένας τουρίστας από την Ολλανδία, ο οποίος έδωσε το μικρό του όνομα, Γούτερ. Πρόκειται για μια «μοναδική στη ζωή εμπειρία για εμάς, επομένως δεν θέλουμε να το χάσουμε αυτό… Είναι λίγο μακριά από εδώ, όμως μπορείς ακόμα να δεις λάβα να εκτοξεύεται, για εμάς είναι εκπληκτικό».
Η έκρηξη προκάλεσε μια ρωγμή μήκους 4 χιλιομέτρων. Όμως στο νοτιότερο σημείο της η σχισμή αυτή παραμένει σε απόσταση 3 χιλιομέτρων μακριά από το Γκρίνταβικ, έγινε γνωστό από τη Μετεωρολογική Υπηρεσία της Ισλανδίας, την ώρα που η ισχύς του ηφαιστείου μειώνεται.
«… Η λάβα δεν ρέει προς το Γκρίνταβικ», δήλωσε ο γεωλόγος Μπιορν Όντσον στο κρατικό τηλεοπτικό δίκτυο RUV.
Μπλε Λιμνοθάλασσα
Η έκρηξη σημειώθηκε σε απόσταση περίπου 30 χιλιομέτρων από το Ρέικιαβικ. Το διεθνές αεροδρόμιο Κέφλαβικ βρίσκεται εκεί κοντά, όμως παραμένει ανοικτό. Η Μπλε Λιμνοθάλασσα (Blue Lagoon), ένα δημοφιλές για τους τουρίστες γεωθερμικό σπα έκλεισε στο μεγαλύτερο τμήμα του από τότε που ξεκίνησε η σεισμική δραστηριότητα.
«Θα μπορούσε να συνεχιστεί για μήνες, επίσης θα μπορούσε απλά να σταματήσει αργότερα σήμερα ή αύριο», δήλωσε ο Χάλντορ Γκέιρσον, ένας καθηγητής στο Ινστιτούτο των Επιστημών της Γης στο Πανεπιστήμιο της Ισλανδίας.
Η ροή της λάβας μειώθηκε από τα 200-250 κυβικά μέτρα ανά δευτερόλεπτο τις πρώτες δύο ώρες της έκρηξης σε περίπου ένα τέταρτο αυτών σήμερα το πρωί.
Ο Γκέιρσον είπε πως το μεγαλύτερο μέρος της λάβας ρέει σε μια περιοχή όπου υπάρχουν λίγες υποδομές. Όμως, αυτό θα μπορούσε να αλλάξει.
«Υφίσταται ακόμη απειλή για το Γκρίνταβικ, μετά βεβαιότητας. Τώρα, η λάβα ρέει κυρίως στο βόρειο τμήμα, όμως εξαρτάται από την τοπογραφία και πού βρίσκονται οι ρωγμές», τόνισε.
Απίθανος ο αντίκτυπος στις πτήσεις
Το 2010, νέφος ηφαιστειακής τέφρας από τις εκρήξεις στο ηφαίστειο Εϊγιαφιαλαγιοκούλ στο νότιο τμήμα της Ισλανδίας εξαπλώθηκε σε μεγάλα τμήματα της Ευρώπης, με αποτέλεσμα να ακυρωθούν περίπου 100.000 πτήσεις στην Ευρώπη και πέραν αυτής και να αναγκαστούν εκατοντάδες Ισλανδοί να απομακρυνθούν από τα σπίτια τους.
Η μετεωρολογική υπηρεσία AccuWeather ανέφερε πως η έκρηξη είναι πολύ διαφορετική από εκείνη του 2010 και οι πρώτες πληροφορίες καταδεικνύουν πως δεν θα υπάρξει πολύ μεγάλος αντίκτυπος στις αερομεταφορές.
«Εάν ελάχιστη ή καθόλου ηφαιστειακή τέφρα μεταφερθεί στην ατμόσφαιρα, ενδεχομένως δεν θα υπάρξει κανένας αντίκτυπος στις αερομεταφορές», δήλωσε ο επικεφαλής μετεωρολόγος της AccuWeather Τζον Πόρτερ.
Από την πλευρά του, ο Μάθιου Γουάτσον, καθηγητής ηφαιστειολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ στη Βρετανία δήλωσε πως «δεν είναι αδύνατο ότι μπορεί ενδεχομένως να υπάρξει κάποιος αντίκτυπος στις αερομεταφορές», αν και είναι απίθανο.
«Αυτού του είδους η έκρηξη δεν παράγει σε γενικές γραμμές μεγάλη ποσότητα τέφρας, αυτό δηλαδή που τείνει να καθηλώνει στο έδαφος αεροσκάφη».
Ευθύμιος Λέκκας για τη διαχείριση του ηφαιστειακού κινδύνου
«Είμαστε έτοιμοι στον ελληνικό χώρο για τη διαχείριση του ηφαιστειακού κινδύνου;», θέτει το ερώτημα ο Ευθύμιος Λέκκας, με αφορμή την έκρηξη του ηφαιστείου Fagradalsfjall στην Ισλανδία και σημειώνει:
«Δεκατρία χρόνια μετά το 2010, οπότε και εξερράγη το Ηφαίστειο Eyjafjallajökull επηρεάζοντας άμεσα τη ζωή 2 εκατομμυρίων ανθρώπων και ακυρώνοντας πάνω από 60.000 πτήσεις σε όλη την Ευρώπη, ως αποτέλεσμα της τέφρας που εκτοξεύτηκε στην ατμόσφαιρα, η Ισλανδία αντιμετωπίζει με ψυχραιμία ακόμα μία μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη.
Βεβαίως, στην Ισλανδία κατά τακτά χρονικά διαστήματα, η ηφαιστειακή δραστηριότητα επανέρχεται όπως για παράδειγμα το 2014, οπότε και εξερράγη το ηφαίστειο Bardarbunga που βρίσκεται στο κέντρο της χώρας παράγοντας λάβα που κάλυψε 84 τετραγωνικά χιλιόμετρα και το ηφαίστειο Fagradalsfjall που εξερράγη το 2021 δημιουργώντας ένα τεράστιο εργαστήριο φύσης κοντά στην πρωτεύουσα Reykjavik, το οποίο επισκέπτονταν χιλιάδες τουρίστες κάθε μέρα.
Η Ισλανδία είναι χώρα των ηφαιστείων, που εδώ και εκατομμύρια χρόνια έχει δομηθεί αποκλειστικά σχεδόν από λάβα, η οποία βρίσκει διέξοδο μέσα από δύο τεράστιες τεκτονικές πλάκες που αποκλίνουν και δημιουργούν κενό πλήρωσης από το διάπυρο μάγμα. Αυτό το χάσμα ουσιαστικά διατρέχει τη χώρα από τον βορρά έως τον νότο, διαιρώντας την σε δυο μεγάλα τεμάχη.
Άλλωστε όλος ο Ατλαντικός ωκεανός είναι χωρισμένος στα δύο από μια επιμήκη μεσοωκεάνεια ράχη από ηφαιστειακά πετρώματα που καταλαμβάνουν την περιοχή απόκλισης των πλακών απομακρύνοντας την Ευρώπη από το ένα μέρος, και την Αμερική από το άλλο με ρυθμό μερικών εκατοστών κάθε χρόνο. Μια τέτοια ακριβώς ήταν η κίνηση, που χώρισε σταδιακά τις ηπείρους που πριν από 300 εκατομμύρια χρόνια ήταν ενωμένες σε μια ενιαία ήπειρο, την Παγγαία.
Το ηφαίστειο στην περιοχή Grindavik άρχισε να δραστηριοποιείται με έντονη αλλαγή στην ποσότητα και στη χημική σύσταση των εκπεμπόμενων αερίων, εκατοντάδες σεισμούς κάθε μέρα και κυρίως ανύψωση και εντυπωσιακές ρηγματώσεις στην επιφάνεια του εδάφους. Τα πρόδρομα φαινόμενα έδειχναν ότι υπήρχε υπέρβαση των ορίων και έτσι άρχισε η επιφανειακή ηφαιστειακή δραστηριότητα, η οποία αναμένετο να πάρει μεγαλύτερες διαστάσεις.
Σε κάθε περίπτωση η Ισλανδία είναι έτοιμη, κυρίως λόγω μεγάλης εμπειρίας, να αντιμετωπίσει μια τελική δράση του ηφαιστείου, με δομημένες υπηρεσίες παρακολούθησης, με εξοπλισμό, μέσα, με οργανωμένη πολιτική προστασία και κυρίως με ενημέρωση του γενικού πληθυσμού.
Μεταφορικά, μπορούμε να προσομοιώσουμε την έκρηξη ενός ηφαιστείου με το σπάσιμο ενός μπαλονιού, που ποτέ δεν γνωρίζουμε ποιο είναι το τελευταίο «φύσημα» που θα οδηγήσει στη θραύση.
Οι ηφαιστειακές εκρήξεις πάντα προειδοποιούν για την δραστηριότητα, ποτέ όμως δεν «αποκαλύπτουν» τη χρονική στιγμή της έκρηξης, η οποία μπορεί τελικά και να μην εκδηλωθεί και το ηφαίστειο να επανέλθει στην κανονική και «ασφαλή» του δραστηριότητα.
Ένα παρόμοιο φαινόμενο αντιμετωπίσαμε το 2011-2012, στην Σαντορίνη, όπου υπήρχαν όλες οι ενδείξεις για την αύξηση της δραστηριότητας, ποτέ όμως δεν επήλθε η τελική έκρηξη, καθώς μετά από μια παρατεταμένη έντονη δραστηριότητα, οι μετρήσεις επανήλθαν τελικά σε φυσιολογικές τιμές «ηρεμίας».
Την κρίσιμη εκείνη περίοδο, που περίσσευαν οι κινδυνολογικές «επιστημονικές» απόψεις, από ξένα κυρίως κέντρα, για μεγάλη επικείμενη έκρηξη που θα δημιουργούσε προβλήματα στον κορυφαίο τουριστικό προορισμό, θεσμοθετήθηκε η Μόνιμη Επιστημονική Επιτροπή Παρακολούθησης του Ελληνικού Ηφαιστειακού Τόξου, που λειτουργεί στο πλαίσιο του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας. Η επιτροπή συγκροτείται από κορυφαίους επιστήμονες, εκπροσώπους Ερευνητικών Ιδρυμάτων και Πανεπιστημίων, οι οποίοι δεν εκφράζουν μόνο προσωπικές απόψεις, αλλά μεταφέρουν τις γενικότερες επιστημονικές θέσεις των Φορέων τους, ενώ παράλληλα αποτελούν και τον επιστημονικό σύμβουλο του Υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας.
Η Επιτροπή προσφάτως εισηγήθηκε την ενοργάνωση του Ελληνικού Ηφαιστειακού Τόξου με σύγχρονα συστήματα παρακολούθησης στα Μέθανα, στη Μήλο, στη Σαντορίνη, στην Κω και στη Νίσυρο, ενώ παράλληλα έχουν δεσμευτεί και οι αντίστοιχες πιστώσεις. Ο εξοπλισμός αυτός είναι απολύτως απαραίτητος και θα αντικαταστήσει μέρος των τοποθετημένων από το 2012 οργάνων, τα οποία υπέστησαν φθορές από την έντονη διαβρωτική επίδραση του ηφαιστειακού περιβάλλοντος.
Ειδικά στη Σαντορίνη έχει εκπονηθεί από τη Γενική Γραμματεία Πολιτικής Προστασίας και τους αρμόδιους φορείς το ολοκληρωμένο σχέδιο διαχείρισης του ηφαιστειακού κινδύνου με την κωδική ονομασία «Τάλως», το οποίο λαμβάνοντας υπόψη όλα τα δεδομένα, προβλέπει την αντιμετώπιση των επιπτώσεων στα έργα και στις κρίσιμες υποδομές, την έγκαιρη μεταφορά των κατοίκων σε ασφαλή σημεία, τη διασφάλιση της συγκοινωνίας από θάλασσα και αέρα και κυρίως τη διαχείριση του μεγάλου αριθμού επισκεπτών, ιδίως κατά τη θερινή περίοδο», καταλήγει ο πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας, Ευθύμιος Λέκκας.
φωτογραφίες: Reuters