Αν είχαμε την ικανότητα να δούμε μακροσκοπικά την υφήλιο γύρω στο 1400 με 1500 μ. Χ., θα διαπιστώσουμε ότι τίποτα δεν έδειχνε ότι σε δυο αιώνες η Ευρώπη θα ήταν η απόλυτη κυρίαρχος όλου του πλανήτη. Πολυδιασπασμένη, φτωχική, ολιγάνθρωπη, ερημωμένη από τοπικούς πολέμους και από διαμάχες μικρών εξουσιών, η Ευρώπη είχε να ανταγωνιστεί πελώριες αυτοκρατορίες φάνταζαν πολύ πλουσιότερες και ισχυρότερες απ’ αυτήν.
Η Οθωμανική αυτοκρατορία με τα ατέλειωτα εδάφη, τα εκατομμύρια των υπηκόων, την πανίσχυρη κεντρική εξουσία και τον πλούτο των φυσικών πόρων ήταν ένας γίγαντας που μόνο να χαμογελά μπορούσε απέναντι στα σπαρασσόμενα κρατίδια της Ιταλίας, στη μόνιμα εμπόλεμη με τους γείτονες της Γαλλία, την Ισπανία με τις ατέλειωτες βασιλικές διαμάχες, τη μικρή Ολλανδία ή την ξεχασμένη Αγγλία. Στην Άπω Ανατολή η Κίνα ήταν τόσο δυνατή και πελώρια, που μπροστά της η Οθωμανική αυτοκρατορία φάνταζε κρατιδιάκι. Κι όμως μέσα στα επόμενα 200 χρόνια, όλοι αυτοί οι πελώριοι αυτοκρατορικοί σχηματισμοί είχαν καταλήξει αποικίες αυτών των μικρών ευρωπαϊκών κρατών. Γιατί;
Η ιστορία έχει ήδη απαντήσει τελεσίδικα σ’ αυτή την ερώτηση. Αυτό το πέτυχαν ο ορθός λόγος και η ελεύθερη αγορά. Την ίδια ώρα που Τούρκοι σουλτάνοι βασίζονταν σε εκατοντάδες χιλιάδες σκλάβους για να πολεμούν με τα τόξα και τα χατζάρια τους, η Ευρώπη καθιέρωνε τη μισθωτή εργασία και την επιχειρηματικότητα για να μετατρέψει τον πόλεμο σε μια επικερδέστατη δραστηριότητα. Την ώρα που η Οθωμανική οικονομία υπέφερε από χρόνια υποχρηματοδότηση καθώς το κοράνι και οι φοβικοί σουλτάνοι απαγόρευαν τις χρηματοοικονομικές δραστηριότητες, η Ευρώπη δημιουργούσε έναν κραταιό τραπεζικό τομέα που μπορούσε να χρηματοδοτήσει τα πάντα. Την ίδια ώρα που οι Κινέζοι αυτοκράτορες απαγόρευαν με νόμους κάθε απόπειρα μακρινής ναυσιπλοΐας για να μην μολυνθούν οι υπήκοοι της από ξένα ήθη, η Ευρώπη έριχνε τις καραβέλες της στον ωκεανό ψάχνοντας για τους νέους δρόμους του παγκόσμιου εμπορίου.
Οι αυτοκρατορικές γραφειοκρατίες απεχθάνονταν τις τεχνολογικές καινοτομίες, ενώ η Ευρώπη τις αποθέωνε, αλλά κυρίως τις χρηματοδοτούσε. Όταν τα ναυπηγεία της Βενετίας είχαν φθάσει σε τέτοιο βαθμό εξειδίκευσης ώστε να κατασκευάζουν μια γαλέρα την ημέρα, οι σουλτάνοι εισήγαγαν από το εξωτερικό ακόμα και τα σχοινιά για να δένουν τα πλοία τους. Όταν οι Κινέζοι αποστράγγισαν τους πόρους της χώρας για να χτίσουν ένα Σινικό τείχος και να κλειστούν πίσω του, οι Βρετανοί και οι Ολλανδοί εφάρμοζαν ήδη τα ποσοστά στη χρηματοδότηση των υπερπόντιων ταξιδιών ώστε να διαμοιράζεται το ρίσκο, αλλά και να διαχέεται το κέρδος. Όταν η Ευρώπη κατακλυζόταν από τον χρυσό και το ασήμι του νέου κόσμου που έγινε νόμισμα και τόνωσε εκρηκτικά την οικονομία της, στη Κωνσταντινούπολη όσοι αποκτούσαν χρήματα από τη φορολόγηση της γεωργίας ή το εμπόριο αξιωμάτων, τα έθαβαν στην γη για να τα προφυλάξουν διότι δεν είχαν που να τα τοποθετήσουν. Νομικό πλαίσιο για την κατοχύρωσης της ιδιοκτησίας και του ιδιωτικού πλούτου δεν υπήρχε.
Στη ναυμαχία της Ναυπάκτου το 1571, ο Ευρωπαϊκός στόλος αξιοποιώντας μια σειρά καινοτομίες, διέλυσε τον Τουρκικό στόλο. Η χρηματοδότηση των Ενετικών, των Παπικών και των Ισπανικών πλοίων ήταν κατά το πλείστον ιδιωτική. Αντιθέτως, όταν ο Τούρκος ναύαρχος Αλή Πασάς σκοτώθηκε στη ναυμαχία, στο κατάλυμα του στη Ναύπακτο βρέθηκε το μυθικό ποσό των 150.000 χρυσών τσεκινιών. Ο Αλή εκτός από αρχιναύαρχος ήταν και γαμπρός του σουλτάνου, όμως κάθε φορά που έφευγε για εκστρατεία έπαιρνε μαζί του στην καμπίνα του ολόκληρη την περιουσία του. Δεν είχε που αλλού να την πάει, ούτε καμιά δυνατότητα να τη φυλάξει, να την τοκίσει ή να την επενδύσει. Που μπορούσε να φτάσει μακροπρόθεσμα μια τέτοια οικονομία;
Μία σταγόνα ιστορία με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη. Διαβάστε εδώ όλα τα άρθρα.
Μία σταγόνα ιστορία – Διαβάστε επίσης
Γραμμή Μαζινό: Το μεγαλύτερο αμυντικό φιάσκο
Ένας Κολοκοτρώνης που (επίτηδες) ξεχάσαμε
Ο πρώτος νεκρός της ελλην
Γαλέρες, τα πλωτά κολαστήρια
Μοναχοί, άρρωστοι, κομπογιαννίτες