Το 1941, εν’ μέσω Γερμανικής κατοχής, με τον κόσμο να πεθαίνει από την πείνα στα πεζοδρόμια και τους πατριώτες να εκτελούνται σωρηδόν από τους Ναζί, μέσα στο πανεπιστήμιο Αθηνών εξελίχθηκε μια από τις πιο παράξενες όσο και άγνωστες υποθέσεις της νεοελληνικής ιστορίας. Έγινε η περίφημη «δίκη των τόνων». Επρόκειτο για μια πειθαρχική δίωξη που κατέληξε σε δικαστικό κυνηγητό του διακεκριμένου καθηγητή Ιωάννη Κακριδή, γνωστού δημοτικιστή και ενός από τους μεγαλύτερους φιλόλογους που έβγαλε ποτέ η χώρα.
Ο Κακριδής είχε γράψει από το 1936 δύο μικρά βιβλιαράκια με τίτλο «Ελληνική κλασσική παιδεία» και «σχόλια στον Επιτάφιο του Θουκυδίδη», χρησιμοποιώντας δημοτική γλώσσα και μονοτονικό. Επειδή το 1941 τα επανέκδωσε και τα έβαλε στην εξεταστέα ύλη του πανεπιστημίου, ο καθηγητής Εξαρχόπουλος που κυριαρχούσε στην φιλοσοφική αλλά ήταν και Πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, παρέπεμψε τον Κακριδή στην Σύγκλητο ως διαφθορέα της νεολαίας και φορέα αντεθνικών ιδεών.
Η διαμάχη βέβαια για το γλωσσικό ζήτημα ήταν παλιά υπόθεση. Η αντιπαράθεση των προοδευτικών δημοτικιστών με τους υπερσυντηρητικούς καθαρευουσιάνους ή γλωσσαμύντορες όπως αυτοονομάζονταν, είχε αφήσει πίσω της φοβερές συγκρούσεις κι όχι μόνο σε επίπεδο επιχειρημάτων. Το 1901 με τα «Ευαγγελικά», όταν η εφημερίδα ‘’Ακρόπολις’’ του Βλάση Γαβριηλίδη άρχισε να δημοσιεύει το Ευαγγέλιο στη δημοτική, έντεκα άνθρωποι σκοτώθηκαν σε συγκρούσεις στους δρόμους, ενώ είχαν οδηγήσει στην παραίτηση της κυβέρνησης Θεοτόκη και του αρχιεπισκόπου Προκοπίου.
Δυο χρόνια αργότερα, με τα «Ορεστιακά», όταν η ‘’Ορέστεια’’ του Αισχύλου παίχτηκε στο βασιλικό θέατρο στη δημοτική, άλλοι δύο άνθρωποι έπεσαν νεκροί στο πεζοδρόμιο, πέραν των δεκάδων τραυματιών. Και τις δύο φορές, διαμαρτυρόμενοι και διαδηλωτές ήταν φοιτητές της φιλοσοφικής, καθηγητές, παπάδες, καλόγεροι που κρατούσαν εξαπτέρυγα εκκλησιών, μέλη παραθρησκευτικών οργανώσεων και όχλος κινούμενος μέσω των ενοριών και των φιλανθρωπικών συλλόγων. Η μόνιμη επωδός όλων αυτών ήταν ότι οι δημοτικιστές καταστρέφουν την πατρίδα, είναι όργανα του σλαβισμού, προσβάλουν την πίστη, τις πατροπαράδοτες και τις ιερές παραδόσεις μας.
Ο δικτάτορας Μεταξάς μόλις ανέβηκε στην εξουσία ακύρωσε όλη την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του Βενιζέλου και επανέφερε την καθαρεύουσα ως επίσημη γλώσσα του κράτους και του εκπαιδευτικού συστήματος. Όμως το 1941 είχαν πια αλλάξει τόσο πολύ τα εθνικά, πολιτικά και κοινωνικά δεδομένα, που μια διαμάχη για τη δημοτική ή την καθαρεύουσα έμοιαζε με κωμωδία. Η χώρα είχε καταληφθεί απ’ τους Γερμανούς, η αντίσταση άρχιζε να φουντώνει στις πόλεις και τα βουνά, χιλιάδες πατριώτες συλλαμβάνονταν, βασανίζονταν και εκτελούνταν, τα τρόφιμα είχαν εξαφανιστεί και τα κάρα του δήμου άρχιζαν να μαζεύουν νεκρούς από τους δρόμους, όμως οι καθηγητές της φιλοσοφικής Αθηνών τον μόνο εθνικό κίνδυνο που διέκριναν ήταν οι οξείες, οι δασείες και οι περισπωμένες που είχε φάει ο Κακριδής στα δυο βιβλιαράκια του.
Η Σύγκλητος του πανεπιστημίου Αθηνών έκανε τρεις συνεδριάσεις, τον καταδίκασε και τον έστειλε στο πειθαρχικό με το ερώτημα της απόλυσης, ως διαφθορέα της σπουδάζουσας νεολαίας και ως επικίνδυνο για το Έθνος των Ελλήνων. Επρόκειτο περί κωμωδίας. Αν και η Σύγκλητος είχε την απόλυτη στήριξη του υπουργείου παιδείας της δοτής κυβέρνησης Τσολάκογλου, ο Κακριδής συγκέντρωσε γύρω του όσους προοδευτικούς ή απλώς λογικούς καθηγητές υπήρχαν ακόμα και αντιστάθηκε σθεναρά. Τελικά αποσοβήθηκε η απόλυση, απλώς του επέβαλαν δύο μήνες αργία, απόσυρση των βιβλίων και πλήρη απαγόρευση κάθε αναφοράς στη δημοτική.
Ο Κακριδής κατέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας (ναι, ναι, λειτουργούσε και Συμβούλιο Επικρατείας μέσα στην κατοχή) το οποίο επίσης πήρε το μέρος της Συγκλήτου και καταδίκασε τον ταραξία δημοτικιστή. Όλο αυτό κράτησε δυο χρόνια και έληξε το 1943, μέσα στα πιο μαύρα χρόνια της Γερμανικής κατοχής. Η περιβόητη δίκη των τόνων μέσα στην πιο δραματική περίοδο της ιστορίας μας, απέδειξε ότι ο υπερσυντηρητισμός συχνότατα συμβαδίζει και με την απόλυτη βλακεία.
Διαβάστε εδώ κι άλλες ιστορίες με την υπογραφή του Δημήτρη Καμπουράκη, στη στήλη Μία σταγόνα ιστορία.