Μια ανησυχητική πτυχή του πολέμου αποκάλυψε μια πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Συνασπισμού Εμπορικής Δικαιοσύνης (European Trade Justice Coalition – ETJC), στον οποίο συμμετέχει και η ομοσπονδία CNCD-11.11.11, για κυρώσεις που ακολούθησαν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, σύμφωνα με τη γαλλόφωνη βελγική εφημερίδα Le Soir.
Πιο αναλυτικά, επενδυτές της Ρωσίας φαίνεται ότι πολλαπλασιάζουν τις νομικές προσφυγές τους, αξιοποιώντας τον μηχανισμό επίλυσης διαφορών μεταξύ επενδυτή και κράτους (ISDS), προκειμένου να αμφισβητήσουν ή να παρακάμψουν τα περιοριστικά μέτρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η έκθεση καταγράφει 24 γνωστές υποθέσεις ISDS που στοχεύουν ευθέως τις κυρώσεις κατά της Ρωσίας, από σύνολο 28 ενεργών ή υπό διαμόρφωση υποθέσεων. Από αυτές, δεκατρείς κινήθηκαν μέσα στο 2025, χρονιά που θεωρείται ρεκόρ σε αριθμό νέων προσφυγών.
Το ύψος των αποζημιώσεων που διεκδικούνται είναι σταθμιστικά συγκλονιστικό – τουλάχιστον 53 δισεκατομμύρια ευρώ, ποσό σχεδόν ισοδύναμο με τη στρατιωτική βοήθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης προς την Ουκρανία από το 2022.
Η έκθεση προειδοποιεί όμως ότι το πραγματικό μέγεθος μπορεί να είναι πολύ μεγαλύτερο, δεδομένου ότι για τις μισές υποθέσεις δεν υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία για τα αιτούμενα ποσά.
Το ISDS ως εργαλείο νομικής πίεσης
Το σύστημα ISDS ενσωματώνεται σε πλήθος διμερών επενδυτικών συνθηκών, μεταξύ των οποίων και εκείνη που συνδέει τη Ρωσία με το Βέλγιο.
Ο πρωθυπουργός Μπαρτ ντε Βέβερ έχει επανειλημμένα επισημάνει ότι η ύπαρξη αυτών των ρητρών καθιστά επικίνδυνη οποιαδήποτε μονομερή ενέργεια σχετικά με τη χρήση των παγωμένων ρωσικών κεφαλαίων, ειδικά εκείνων της Κεντρικής Τράπεζας της Ρωσίας, τα οποία τηρούνται στο βελγικό χρηματοπιστωτικό ίδρυμα «Euroclear».
Τον Σεπτέμβριο του 2025, τέσσερις Ρώσοι επενδυτές των οποίων τα στοιχεία διατηρούνται στην Euroclear υπέβαλαν ειδοποιήσεις διαφορών κατά του βελγικού κράτους, υποστηρίζοντας ότι οι δεσμεύσεις των περιουσιακών στοιχείων τους παραβιάζουν διμερείς επενδυτικές συνθήκες.
Οι υποθέσεις αυτές, όπως σημειώνει η έκθεση του ETJC, «αναδεικνύουν τους κινδύνους που εγκυμονεί ένα σύστημα το οποίο επιτρέπει στους επενδυτές να προσβάλλουν πολιτικές αποφάσεις εθνικής ασφάλειας και να ζητούν αποζημιώσεις για κυρώσεις που στοχεύουν σε γεωπολιτικές ισορροπίες».
Πολιτικές αντιδράσεις στις Βρυξέλλες
Η αποκάλυψη της εφημερίδας Le Soir προκάλεσε ανησυχία στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, και ιδίως στις Βρυξέλλες, όπου το θέμα θεωρείται θεμελιώδους σημασίας για την αξιοπιστία των κυρώσεων.
Ευρωπαίοι αξιωματούχοι επισημαίνουν ότι οι διαιτησίες αυτές θα μπορούσαν να περιορίσουν την ευχέρεια των κρατών-μελών να διαχειριστούν τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία, ενώ διπλωματικές πηγές τονίζουν πως «οι Ρώσοι επενδυτές αξιοποιούν το διεθνές επενδυτικό δίκαιο ως «όπλο αντιποίνων» απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση.»
Σύμφωνα με πληροφορίες της εφημερίδας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξετάζει προτάσεις για την αναθεώρηση ή καταγγελία επενδυτικών συνθηκών που περιλαμβάνουν ρήτρες ISDS με χώρες όπως η Ρωσία και η Λευκορωσία, θέτοντας ζήτημα ευρωπαϊκής «νομικής κυριαρχίας».
Παράλληλα, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών πιέζουν για πλήρη κατάργηση των μηχανισμών ISDS, υποστηρίζοντας ότι αυτοί αποτελούν «κερκόπορτα» για την υπονόμευση των δημοκρατικών πολιτικών αποφάσεων.
Όπως σχολιάζει η «Le Soir», η σύγκρουση γύρω από τα παγωμένα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία δεν παίζεται πλέον μόνο στο πεδίο της διπλωματίας και των οικονομικών κυρώσεων, αλλά μεταφέρεται στα διεθνή διαιτητικά δικαστήρια, όπου η νομική ερμηνεία της κυριαρχίας των κρατών θα κρίνει και την αντοχή της ευρωπαϊκής πολιτικής έναντι της Μόσχας.
