Αναμφίβολα η απόφαση των ΗΠΑ να αναλάβουν άμεση δράση στρατιωτικής επέμβασης στο Ιράν, έχει μεταβάλει τον συσχετισμό δυνάμεων στην διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα.
Έχει προκαλέσει μεγάλο δίλλημα στην ηγεσία το Ιράν, για το αν και πώς πρέπει να αντιδράσει. Αν για παράδειγμα θα χρησιμοποιήσει το «χαρτί» των στενών του Ορμούζ για να «κόψει» την διακίνηση του πετρελαίου. Έχει όμως δημιουργήσει και άλλα ίσως πολύ σημαντικότερα διλλήματα, γεωπολιτικά, αλλά και ευθέως οικονομικά.
Στο επίπεδο της νέας γεωπολιτικής κατάστασης – που κάποιοι αναλυτές έχουν προβλεπτικά ονομάσει εδώ και μερικά χρόνια «συστημική μετασταθερότητα» – τίθεται παράλληλα το μεγάλο ερώτημα τι θα κάνουν η Κίνα και η Ρωσία για το Ιράν, στην νέα αυτή κατάσταση.
Να θυμίσουμε πως το μείζον θέμα στο δόγμα Μπρεζίνσκι, (στην βάση του οποίου αναπτύχθηκε η στρατηγική του ΝΑΤΟ της διαρκούς επέκτασης προς Ανατολάς και τελευταίο επεισόδιο την Ουκρανία), ήταν και παραμένει το να καταφέρει η Δύση να «σπάσει» το τρίγωνο της σχέσης Ρωσίας – Κίνας – Ιράν.
Στο δόγμα Μπρεζίνσκι αυτό αποτελεί ουσιώδη όρο για την ανατροπή των σχέσεων στην Μέση Ανατολή.
Η απόφαση των ΗΠΑ να βομβαρδίσει τα πυρηνικά στο Ιράν, είναι μία κίνηση απολύτως συντονισμένη στο Δόγμα Μπρεζίνσκι, στην λογική του οποίου αναπτύσσεται η εξωτερική πολιτική των ΗΠΑ, του ΝΑΤΟ και της Ε.Ε. Και αυτομάτως αυτό θέτει το ερώτημα για την Κίνα και την Ρωσία, τι μέλει γενέσθαι.
Πολύ δε περισσότερο αν το Ιραν αποφασίσει να αντιδράσει με τρόπο που θιγεί η ελεύθερη έξοδος και ροή του «μαύρου χρυσού» από τον Κόλπο. Στο σημείο που βρίσκεται η κατάσταση σήμερα, είναι αδύνατο να προβλέψει κανείς τι «θυσίες» θα αποφασίσει να κάνει στα δικά της πιόνια πάνω στην σκακιέρα της εμπόλεμης ζώνης η κάθε πλευρά, προκειμένου να διατηρήσει το «παιχνίδι» ανοικτό σε όλα τα αποτελέσματα.
Αναμφίβολα ο Τραμπ δεν είναι ο κλασσικός «σκακιστής» για να μπορεί να διακρίνει κανείς επόμενες κινήσεις, αλλά ούτε και το Ιραν.
Σε κάθε περίπτωση όμως, τουλάχιστον από την πλευρά της Δύσης το ενεργό σενάριο όσον αφορά στην συνολική στρατηγική των κινήσεων, σε βασικές γραμμές παραμένει αυτό του Δόγματος Μπρεζίνσκι.
Αλλά και από την άλλη πλευρά, από την πλευρά του Ιράν, με 46 χρόνια στην εξουσία μετά την ανατροπή του Σάχη, η «επιβίωση» στην βάση μίας συνολικής στρατηγικής στην περιοχή, δεν δείχνει να μπορεί να εγκαταλειφθεί εύκολα με ένα βομβαρδισμό. Πολύ περισσότερο μάλιστα όταν από τις 13 Ιούνη, η Τεχεράνη έχει αποδείξει ότι η «διαπερατότητα» της περιβόητης πανίσχυρης ασπίδας των ουρανών πάνω από το Ισραήλ – ακόμα και με την υποστήριξη των ΗΠΑ – κάθε άλλο παρά ασφαλής για τους κατοίκους του Τελ Αβίβ είναι…
Γιατί το δολάριο
Το μεγαλύτερο όμως ερώτημα που έχει δρομολογηθεί με την απόφαση Τραμπ να «χτυπήσει» στο Ιραν, αφορά στο δολάριο και στον ρόλο του στο διεθνές νομισματικό σύστημα.
Το δολάριο εκφραστής της παγκόσμιας οικονομικής κυριαρχίας των ΗΠΑ μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην βάση των συνθηκών του Μπρέτον Γουντς, αποτέλεσε το εργαλείο της μεταπολεμικής ανοικοδόμησης για το σύστημα. Και αυτό στάθηκε δυνατό χάρη στα δύο θεμέλια, αφ’ ενός την μεταπολεμική γεωπολιτική ισχύ των ΗΠΑ και αφ’ εταίρου την σταθερή ανταλλαξιμότητά του με τον χρυσό.
Ήταν αυτό που ήταν, γιατί ήταν τόσο καλό όσο ο χρυσός.
Τον Αύγουστο όμως του 1971 ο Νίξον, όπως έχουμε υπενθυμίσει πολλές φορές από αυτές τις γραμμές, έσπασε αυτή την σχέση και αφαίρεσε με μονομερή απόφαση των ΗΠΑ, την «εγγύηση» του χρυσού από το δολάριο.
Αυτό που ακολούθησε στην ιστορία της οικονομίας έχει μείνει σαν «η δεκαετία του ‘70», δεκαετία της πετρελαϊκής κρίσης, της ύφεσης, του πληθωρισμού, της συναλλαγματικής αναταραχής και των μεγάλων πολιτικών και γεωπολιτικών συγκρούσεων, πολέμων και ανατροπών. Σημαντικότερη εξ αυτών η ήττα των ΗΠΑ (!) στο Βιετ Ναμ το 1975 και τέσσερα χρόνια αργότερα ακολούθησε η ήττα και η εκδίωξη του Σάχη από την ιρανική επανάσταση. Στην ακολουθία αυτών των συμβάντων σύρθηκε το δολάριο μέσα από αλλεπάλληλες πληθωριστικές υποτιμήσεις.
Χρειάσθηκε η δραματική και πρωτοφανής για τα νομισματικά και οικονομικά χρονικά απόφαση του Πώλ Βόλκερ (Fed) το 1980 – 81, να αυξήσει τα αμερικανικά επιτόκια στο 18% για να αρχίσει το δολάριο να ξαναβρίσκει την «αξία» του διεθνώς, με κόστος την ύφεση. Στηριζόμενο πλέον όχι στην εγγύηση του χρυσού, αλλά στην τεράστια και διαρκώς αυξανόμενη ζήτηση που δημιούργησε η Fed μέσα από αμερικανικό δημόσιο χρέος (ομόλογα) παράλληλα με την αποκλειστική εμπορία του πετρελαίου μόνο με δολάρια, το αμερικανικό νόμισμα άρχισε να ανατιμάται τόσο που χρειάσθηκαν διεθνείς παρεμβάσεις (1985) για να βρεί μία διεθνή ισορροπία ανεκτή για την αμερικάνικη οικονομία.
Είχε «γεννηθεί» το αποδοτικότερο, ασφαλέστερο και σε υπερεπάρκεια επενδυτικό προϊόν στην ιστορία του συστήματος, τα αμερικανικά δεκαετή αλλά και 20ετή ομόλογα, προϊόντα που έγιναν η πλατφόρμα για την γιγάντωση του δολαρίου σαν συναλλαγματικό αποθεματικό όλων των κεντρικών τραπεζών.
Η οικονομική ιστορία από τότε μπήκε σταδιακά σ’ αυτό που χαρακτηρίσθηκε χρηματιστηριακή παγκοσμιοποίηση με την πλήρη απελευθέρωση της κίνησης κεφαλαίων και προσδιορίσθηκε από την εκθετική διόγκωση των επενδύσεων χαρτοφυλακίου εις βάρος των παραγωγικών επενδύσεων.
Υπήρξαν ασφαλώς πολύ σπασμοί και ενδιάμεσες κρίσεις από τις διάφορες «φούσκες» που σχηματίσθηκαν και έσκασαν στην διαδρομή αυτή, μέχρι να σκάσει η μεγάλη φούσκα του χρέους το 2008 – 2009 και να υποχρεωθούν οι Κεντρικές Τράπεζες να «εισβάλλουν» στο πεδίο για την διάσωση του συστήματος με την «μάνικα» της πιστωτικής χαλάρωσης.
Τα υπόλοιπα λίγο πολύ είναι γνωστά, νομισματικός πληθωρισμός που χαλιναγωγήθηκε με την ενσωμάτωση της Κίνας στον ΠΟΕ, κ.λ.π. αλλά το κραχ του 2008 σήμανε την ανάδυση και πάλι του πραγματικού προβλήματος. Το «χρέος» που είχε συσσωρευθεί σαν επενδυτικό προϊόν δεν ήταν δυνατόν να αποπληρωθεί με ομαλούς όρους… Πληθωρισμός, πανδημία, γεωπολιτικές ρήξεις, εμπορικός πόλεμος, έφεραν στην επιφάνεια την αδυναμία «αξιακής» στήριξης του βασικού εργαλείου αυτής της πορείας, του δολαρίου.
Ο Τραμπ απλώς έκανε τα πράγματα ακόμα πιο εμφανή. Από τις αρχές του χρόνου το δολάριο έχει αρχίσει να φθίνει σταθερά – έχει πέσει 10% – και αμφισβητείται από όλες τις πλευρές. Η πραγματική διολίσθηση του δολαρίου δεν φαίνεται από την συναλλαγματική ισοτιμία του με τα άλλα νομίσματα (πτώση 10%), αλλά από εκείνη με τον χρυσό.
Η πτώση είναι δραματική, από τα 35 δολάρια η ουγκιά μέχρι την 15 Αυγούστου του 1971, σήμερα βρίσκεται στα 3400 δολάρια η ουγκιά. Οι κεντρικές τράπεζες αγοράζουν χρυσό σε φυσική μορφή με ρυθμό πάνω 1000 τόνους ετησίως και αντικαθιστούν τα συναλλαγματικά αποθέματα σε νομίσματα και κυρίως σε δολάριο.
Το φαινόμενο αυτό στους BRICS έχει κορυφωθεί εδώ και 12 μήνες και εντείνεται ακόμα περισσότερο. Είναι τόσο μεγάλη η στροφή προς τον χρυσό ώστε εδώ και μερικούς μήνες, ο χρυσός έχει ξεπεράσει και πάλι τον Ευρώ σαν δεύτερο συναλλαγματικό αποθεματικό μέσο, καθώς και οι ευρωπαϊκές κεντρικές τράπεζες σιωπηρά αλλά σταθερά ακολουθούν την τάση.
Το δίλλημα
Πού βρίσκεται λοιπόν το δίλλημα και το crash test σήμερα για το δολάριο; Μα στο ότι η τρέχουσα κρίση μετά την αμερικανική επέμβαση το Ιράν, δημιουργεί μια ιστορικών διαστάσεων τάση στροφής προς την «ασφάλεια» όσο αφορά στην διαχείριση κεφαλαίων.
Στις προηγούμενες δεκαετίες η απάντηση για το τι θα συμβεί ήταν πολύ εύκολη, στροφή στο δολάριο και στα αμερικανικά ομόλογα. Οι δείκτες σήμερα δεν δείχνουν τα ίδια σημάδια.
Σήμερα το πρώτο που παρατηρούμε είναι ενίσχυση της στροφής στον χρυσό.
Θα ακολουθήσει το δολάριο; Οι αγορές θα δείξουν αν η απάντηση στο ερώτημα αυτό, θα ηχήσει σαν καμπάνα προειδοποίησης για ένα πολύ μεγαλύτερο «τσουνάμι» κρίσης από εκείνο της δεκαετίας του «’70». Ή αν ο βασιλιάς δολάριο παραμένει ζωντανός ή βρίσκεται και πόσο τραυματισμένος στα χαλάσματα των βομβαρδισμών του Τραμπ.
Για το Ευρώ δεν χρειάζεται να πει κανείς κάτι περισσότερο. Αρκεί να υπενθυμίσουμε το γεγονός ότι η θέση του στο διεθνές νομισματικό στερέωμα, δεν είναι καν μεταξύ των πραγματικών νομισμάτων, καθώς δεν αντιπροσωπεύει καν μία δημοσιονομική εθνική οντότητα, αλλά ένα πλήθος οικονομιών ακόμα κατακερματισμένων δημοσιονομικά, νομικά και οικονομικά… Ένα σύνολο που εναγωνίως η ΕΚΤ σε περιόδους κρίσης όπως η κρίση χρέους, η πανδημία ή ο πληθωρισμός, προσπαθεί να κρατήσει «ενωμένο». Άλλωστε η κα Λαγκάρντ το έχει ομολογήσει αρκετές φορές, ο μεγαλύτερος κίνδυνος για την Ευρωζώνη και το Ευρώ είναι ο «κατακερματισμός» της αγοράς ευρω-ομολόγων. Μα αυτό δεν είναι η πλέον σαφής ομολογία ότι το Ευρώ δεν είναι σαν τα άλλα νομίσματα; Έχει ακούσει κανείς για κίνδυνο «κατακερματισμό» της αγοράς ομολόγων στις ΗΠΑ, την Αγγλία, την Κίνα ή την Ιαπωνία; Ίσως οι σύμβουλοι της κας Λαγκάρντ θα πρέπει να την προστατεύουν περισσότερο από τις «ειλικρινείς» δηλώσεις της…
