Ταυτόχρονα με την προσπάθεια καταγραφής και αξιοποίησης των σχολαζουσών κληρονομιών, το νέο νομοσχέδιο για τις κοινωφελείς περιουσίες το οποίο δόθηκε σε διαβούλευση την Τρίτη (18.11.2025) από το υπουργείο Οικονομικών (ΥΠΟΙΚ) διαμορφώνει ένα νέο πλαίσιο φορολογικής μεταχείρισης για τα ιδρύματα, με εκτεταμένες απαλλαγές από φόρους σε κληρονομιές, δωρεές και ακίνητα που συνδέονται με κοινωφελείς σκοπούς.
Κεντρικός στόχος του νομοσχεδίου είναι η καλύτερη παρακολούθηση των περιουσιών αποβιωσάντων χωρίς γνωστούς κληρονόμους, μέσω της ψηφιακής πλατφόρμας e-diadoxi και του Ενιαίου Ψηφιακού Μητρώου Σχολαζουσών Κληρονομιών. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, εισάγεται νέος κώδικας φορολογίας περιουσίας και κώδικας κοινωφελών περιουσιών, όπου εξειδικεύονται οι προϋποθέσεις και τα όρια των απαλλαγών από τις οποίες θα επωφελούνται τα αναγνωρισμένα ιδρύματα από συγκεκριμένες κατηγορίες φόρων.
Πλήρης απαλλαγή από φόρο κληρονομιάς και δωρεών
Στο πεδίο του φόρου κληρονομιάς, το νομοσχέδιο προβλέπει πλήρη απαλλαγή για κτήσεις υπέρ αναγνωρισμένων κοινωφελών ιδρυμάτων και αυτοτελών κοινωφελών περιουσιών. Πρόκειται για φορείς που έχουν κοινωφελή, εκπαιδευτική, πολιτιστική ή θρησκευτική δραστηριότητα στην Ελλάδα και οι οποίοι θα πρέπει να ενταχθούν στο νέο ηλεκτρονικό μητρώο (π.χ. Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος, Ωνάση, Λάτση, Μποδοσάκη, Λεβέντη κοκ).
Με τη ρύθμιση αυτή, οι κληροδοσίες προς τέτοια ιδρύματα δεν υπάγονται πλέον σε αυτοτελή φορολόγηση με μειωμένο συντελεστή, όπως ισχύει μέχρι σήμερα, αλλά εξαιρούνται συνολικά από τον φόρο κληρονομιάς, υπό τις προϋποθέσεις που θέτει ο κώδικας.
Αντίστοιχη αντιμετώπιση προβλέπεται και για τις δωρεές. Οι δωρεές προς ιδρύματα που πληρούν τα κριτήρια και έχουν ενταχθεί στο ειδικό πλαίσιο απαλλάσσονται επίσης από τη φορολογία, μετατρέποντας τις μεταβιβάσεις περιουσιακών στοιχείων προς συγκεκριμένη κατηγορία κοινωφελών φορέων σε πλήρως αφορολόγητες, όσο τηρούνται οι όροι του νόμου.
Απαλλαγές και από τον ειδικό φόρο ακινήτων
Το δεύτερο βασικό σκέλος των ρυθμίσεων αφορά τον ειδικό φόρο επί των ακινήτων (ΕΦΑ). Ο φόρος αυτός, που είχε σχεδιαστεί για τη διαφάνεια στις δομές ιδιοκτησίας, συνοδεύεται από υψηλό συντελεστή και εφαρμόζεται σε νομικά πρόσωπα με ακίνητη περιουσία στην Ελλάδα. Με το νέο νομοσχέδιο διευρύνεται και αποσαφηνίζεται η απαλλαγή υπέρ των κοινωφελών ιδρυμάτων.
Συγκεκριμένα, απαλλάσσονται όχι μόνο τα ίδια τα ιδρύματα, αλλά και οι εταιρείες των οποίων κατέχουν άμεσα ή έμμεσα το σύνολο των μετοχών, υπό τον όρο ότι τα έσοδα από τα ακίνητα διατίθενται για την εξυπηρέτηση των κοινωφελών σκοπών. Έτσι, επιτρέπεται η διαρθρωμένη κατοχή ακινήτων μέσω εταιρικών σχημάτων χωρίς επιβολή ΕΦΑ, εφόσον υπάρχει σαφής σύνδεση με τον κοινωφελή χαρακτήρα της περιουσίας και τεκμηριωμένη διάθεση των εσόδων.
Παράλληλα, προβλέπονται μεταβατικές ρυθμίσεις για εκκρεμείς υποθέσεις που αφορούν νομικά πρόσωπα τα οποία, με βάση το νέο πλαίσιο, θα εντάσσονταν στην απαλλαγή. Για αυτές τις περιπτώσεις δίνεται η δυνατότητα αρχειοθέτησης, εφόσον πληρούνται πλέον οι νόμιμες προϋποθέσεις.
Πλαίσιο διαφάνειας και προϋποθέσεις υπαγωγής
Οι φοροαπαλλαγές συνδέονται άμεσα με τον νέο κώδικα κοινωφελών περιουσιών, ο οποίος προβλέπει ηλεκτρονικά μητρώα, κανόνες εποπτείας και μηχανισμούς ελέγχου. Για να υπαχθεί ένα ίδρυμα στο καθεστώς των απαλλαγών, θα πρέπει να εγγραφεί στο αντίστοιχο μητρώο, να δηλώνει τα μέλη της διοίκησης, τις οικονομικές του καταστάσεις, τη χρήση της ακίνητης περιουσίας και τον τρόπο διάθεσης των εσόδων του.
Στο ίδιο πλαίσιο προβλέπεται ειδικός φορέας για τη διαχείριση αδρανών κληροδοτημάτων και σχολαζουσών κληρονομιών, με στόχο την καταγραφή, αξιοποίηση και, όπου είναι εφικτό, ανακαίνιση και επαναφορά ακινήτων σε χρήση. Η κατεύθυνση που δίνεται στο νομοσχέδιο αναδεικνύει ως βασική προϋπόθεση για την εφαρμογή των απαλλαγών την τήρηση αυξημένων υποχρεώσεων διαφάνειας και εποπτείας.
