Καθώς το κόστος του ψεκασμού φυτοφαρμάκων σε καλλιέργειες γίνεται όλο και πιο ακριβό, γεωργοί στην αγροτική «καρδιά» της Ελλάδας – την πεδιάδα της Θεσσαλίας – έχουν στραφεί σε μια φθηνότερη εναλλακτική λύση: Υγρά σε πλαστικά μπουκάλια χωρίς ετικέτες που μεταφέρονται λαθραία από ξηρά και θάλασσα.
Τα προϊόντα αυτά είναι πιο αποτελεσματικά, όπως δήλωσαν 12 αγρότες σε όλη τη Θεσσαλία, ωστόσο φαίνεται να είναι και δυνητικά πιο επιβλαβή: Οι εργαστηριακές δοκιμές που μοιράστηκαν οι Έλληνες γεωργοί με το Reuters δείχνουν ότι τα μπουκάλια περιέχουν φυτοφάρμακα, τα οποία έχουν απαγορευτεί στην Ευρωπαϊκή Ένωση εδώ και αρκετά χρόνια, λόγω υποψιών για κινδύνους για τον άνθρωπο ή το περιβάλλον.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Η κατάσταση στην Ελλάδα, την οποία εξήγησαν αγρότες, στελέχη της αστυνομίας και εμπειρογνώμονες της βιομηχανίας φυτοφαρμάκων, επαναλαμβάνεται σε ολόκληρη την ΕΕ, όπου οι αρχές υποστηρίζουν ότι η χρήση απαγορευμένων και παραποιημένων ουσιών είναι υψηλότερη από ποτέ.
Αυτό συμβαίνει καθώς η ΕΕ επιδιώκει να μειώσει περισσότερο τη χρήση των επιτρεπόμενων καλλιεργητικών βοηθημάτων, στο πλαίσιο της πράσινης μετάβασης.
Τουλάχιστον το 14% των φυτοφαρμάκων που χρησιμοποιούνται σήμερα στα χωράφια της ΕΕ είναι παράνομα, από περίπου 10% που ήταν το 2015, σύμφωνα με τα στοιχεία της ΕΕ.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας μάλιστα, ο αριθμός αυτός αγγίζει το 25%, όπως δήλωσε ο Ελληνικός Σύνδεσμος Φυτοπροστασίας ΕΣΥΦ, ο οποίος εκπροσωπεί τις εταιρείες φυτοφαρμάκων στη χώρα.
Το 2022 κατασχέθηκαν από την αστυνομία στην Ευρώπη 2.040 τόνοι παράνομων φυτοφαρμάκων ρεκόρ, σύμφωνα με τα τελευταία διαθέσιμα στοιχεία της Europol από μια επιχείρηση σε ολόκληρη την ΕΕ, τέσσερις φορές περισσότεροι από όσο το 2019.
Οι Αρχές σε Ελλάδα, Γαλλία, Γερμανία και Ισπανία μάλιστα παραδέχονται ότι η πραγματική έκταση του λαθρεμπορίου είναι ακόμα μεγαλύτερη, καθώς μεγάλο μέρος του περνά απαρατήρητο.
«Πρόκειται για ένα διαχρονικό ζήτημα», δήλωσε εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής απαντώντας σε ερωτήσεις του Reuters. «Έτσι, είναι στο χέρι των κρατών μελών να καταπολεμήσουν το λαθρεμπόριο, αλλά η Επιτροπή εργάζεται για την επιτάχυνση της έγκρισης νέων ουσιών που θα βοηθήσουν τους αγρότες να καταπολεμήσουν νόμιμα τα παράσιτα», πρόσθεσε ο ίδιος.
Ο υπουργός Αγροτικής Ανάπτυξης, Κώστας Τσιάρας δήλωσε στο Reuters ότι η χώρα εργάζεται για την προστασία της δημόσιας υγείας, τη στήριξη των αγροτών και την προώθηση της ασφαλούς και νόμιμης γεωργικής παραγωγής. «Η καταπολέμηση της παρανομίας αποτελεί προτεραιότητα για εμάς», δήλωσε.
«Για να επιβιώσει ένας αγρότης πρέπει να γίνει εγκληματίας;»
Οι Έλληνες αγρότες – κυρίως στη Θεσσαλία τον «σιτοβολώνα» της χώρας – είναι ευάλωτοι στο παράνομο εμπόριο φυτοφαρμάκων λόγω των παρατεταμένων επιπτώσεων της οικονομικής κρίσης μεταξύ 2010 – 2018 και της κλιματικής αλλαγής, η οποία έχει «στεγνώσει» τη γη τους και έχει επιφέρει επιδημίες παρασίτων.
Τα φυτοφάρμακα μπορεί να ανέρχονται έως και στο 50% του ετήσιου κόστους, δήλωσαν ορισμένοι αγρότες. Ένα λίτρο ενός δημοφιλούς ελληνικού εντομοκτόνου κοστίζει έως και 380 ευρώ, ενώ αντίστοιχα μία απομίμησή του, μπορεί να βρεθεί στη μαύρη αγορά για 200-230 ευρώ. Οι τιμές αυτές, λένε οι παραγωγοί, απειλούν την επιβίωσή τους. Ήδη, οπωρώνες στην περιοχή εγκαταλείπονται και πολλοί αγρότες στρέφονται σε εναλλακτικές εργασίες.
Οι υψηλές τιμές απειλούν τα προς το ζην στη Θεσσαλία, ένα βασικό αρτοποιείο στην κεντρική Ελλάδα, το οποίο παράγει μήλα, αμύγδαλα, σιτηρά και βαμβάκι. Περιβόλια στην περιοχή έχουν εγκαταλειφθεί καθώς οι αγρότες αναζητούν εργασία αλλού.
«Για να επιβιώσει ένας αγρότης πρέπει να γίνει εγκληματίας;», δήλωσε ο Γιώργος Ζέικος, αγρότης μήλων τέταρτης γενιάς, ο οποίος είναι επικεφαλής ενός συνεταιρισμού στο χωριό Αγιά. «Άλλο πράγμα είναι να παραβαίνεις το νόμο για να κερδίσεις και άλλο να το κάνεις μόνο για να επιβιώσεις», πρόσθεσε.
Ο Ζέικος μάλιστα, είπε ότι έχει αρνηθεί τις προσφορές για χρήση παράνομων φυτοφαρμάκων, όμως δεν έχουν κάνει το ίδιο και οι αγρότες σε άλλα έξι χωριά στην Θεσσαλία.
Από την άλλη πλευρά, ένας άλλος πειρασμός είναι η αντιληπτή αποτελεσματικότητα των παράνομων φυτοφαρμάκων. Καθώς έκαναν ένα διάλειμμα από τα χωράφια, βαμβακοπαραγωγοί στο χωριό Μεταμόρφωση διηγήθηκαν ότι τα παλαιότερα, απαγορευμένα πλέον φυτοφάρμακα ήταν τόσο ισχυρά που τα πουλιά δεν πετούσαν πάνω από τα χωράφια τους μετά τον ψεκασμό. Τώρα, είπαν, εφαρμόζουν διπλάσια δόση από την επιτρεπόμενη του νόμιμου προϊόντος.
Ο Γιώργος Ποντίκας, πρόεδρος του ΕΣΥΦ, της ένωσης φυτοπροστασίας, ο οποίος είναι επίσης διευθύνων σύμβουλος του ελληνικού υποκαταστήματος του ελβετικού γίγαντα αγροχημικών Syngent, απέρριψε τους ισχυρισμούς των αγροτών ότι τα φυτοφάρμακα ήταν ακριβά και αναποτελεσματικά. Είπε ότι οι αρχές δεν κάνουν αρκετά για να τιμωρήσουν τους παραβάτες του νόμου. «Κάποιος που δηλητηριάζει τα τρόφιμά μας για να βγάλει κέρδος θα πρέπει να αντιμετωπίζεται ως κακοποιός», δήλωσε.
«Ο Βούλγαρος» και οι μεσάζοντες
Τα προϊόντα αυτά εισάγονται λαθραία στην Ελλάδα από τη Βουλγαρία μέσα σε ανταλλακτικά ελαστικά ή μεταφέρονται με λέμβους που χρησιμοποιούν οι διακινητές για να φέρνουν μετανάστες στην Ευρώπη από την Τουρκία, σύμφωνα με τους ίδιους τους αγρότες.
Αγρότης αμυγδάλων δήλωσε ότι κάποτε ταξίδεψε μέχρι τη Βουλγαρία και αγόρασε πέντε κιβώτια απομιμητικών προϊόντων φυτοφαρμάκων για τον εαυτό του και τους γείτονές του. Άλλος συνάδελφός του, ανέφερε ότι οι ντόπιοι σε διαφορετικό χωριό της περιοχής, ενεργούν ως μεσάζοντες για λόγο ενός άνδρα – γνωστός ως «ο Βούλγαρος». Όταν τον περιμένουν, παίρνουν παραγγελίες και από άλλους στο χωριό για να προμηθευτούν τις ουσίες.
Οι αγρότες πληρώνουν σε μετρητά, ψεκάζουν τη νύχτα και καίνε τα άδεια δοχεία για να σβήσουν όλα τα αποδεικτικά στοιχεία. «Αν το θέλεις, θα το βρεις», δήλωσε ο Θανάσης Κωστής, αγρότης στη Μεταμόρφωση. Ο Κωστής δήλωσε ότι δεν έχει χρησιμοποιήσει παράνομα προϊόντα.
Οι αγρότες που δήλωσαν στο Reuters ότι είχαν χρησιμοποιήσει τα παράνομα φυτοφάρμακα ζήτησαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους υπό το φόβο αντιποίνων από τις αρχές. Ο Οργανισμός Ασφάλειας Τροφίμων της Βουλγαρίας δήλωσε ότι έχει εντείνει τις επιθεωρήσεις από τον Οκτώβριο για την καταπολέμηση του εμπορίου και της χρήσης μη εγκεκριμένων προϊόντων. Το υπουργείο Εμπορίου της Τουρκίας δεν απάντησε σε αίτημα για σχολιασμό.
Το εμπόριο είναι όλο και πιο δομημένο, μοιάζοντας με οργανωμένο οικονομικό έγκλημα, δήλωσε ανώτερος αξιωματούχος της ΕΛΑΣ.
Οι ρόλοι χωρίζονται σε εισαγωγή, αποθήκευση και διανομή. Εν τω μεταξύ, η αστυνομία ενεργεί σε μεγάλο βαθμό βάσει πληροφοριών, δήλωσαν στο Reuters τρεις αξιωματούχοι της αστυνομίας και της βιομηχανίας.
Τα κατασχεθέντα προϊόντα παραδίδονται στο Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο στην Αθήνα για ανάλυση. Πολλά φθάνουν με βουλγαρικές, τουρκικές ή χειρόγραφες ετικέτες, ενώ ορισμένες απομιμήσεις μοιάζουν με προϊόντα εγκεκριμένα από την ΕΕ, αλλά μπορεί να περιέχουν επιβλαβή υποκατάστατα, συμπεριλαμβανομένων άγνωστων διαλυτών. Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία, μόνο τα φυτοφάρμακα με ελληνικές ετικέτες είναι νόμιμα.
Η ελληνική αστυνομία και η Europol λένε ότι πολλές από τις παράνομες ουσίες προέρχονται και από την Κίνα. Το υπουργείο Εξωτερικών της Κίνας ανέφερε σε ηλεκτρονικό μήνυμα ότι πάντα ζητούσε από τις εταιρείες να τηρούν τους νόμους στις χώρες στις οποίες δραστηριοποιούνται και ότι το Πεκίνο είναι πρόθυμο να ενισχύσει τη συνεργασία με την ΕΕ για την επιβολή των τελωνειακών κανόνων.
Ουσίες επιβλαβείς για την υγεία
Οι απαγορεύσεις της ΕΕ οφείλονται στους κινδύνους για την υγεία, συμπεριλαμβανομένων των συνδέσεων με προβλήματα στο συκώτι, τα νεφρά και τους πνεύμονες, ή ως πιθανές καρκινογόνες ουσίες. Ωστόσο, ορισμένες από αυτές τις χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται νόμιμα σε άλλες χώρες, συμπεριλαμβανομένων των ΗΠΑ.
Πάνω από 12 απαγορευμένα φυτοφάρμακα – ορισμένα από το 2009 – ανιχνεύθηκαν μόνο στην Ελλάδα το 2024, όπως δείχνουν οι δοκιμές που είδε το Reuters. «Αυτό είναι σοβαρό», δήλωσε ο περιφερειάρχης Θεσσαλίας, Δημήτρης Κουρέτας, καθηγητής τοξικολογίας, αναφερόμενος στις έρευνες για τις πιθανές επιπτώσεις στην υγεία.
Το 2024, δέκα απαγορευμένα φυτοφάρμακα ανιχνεύθηκαν σε ελληνικά προϊόντα, συμπεριλαμβανομένων ελιών, κερασιών, ντοματών, σταφυλιών και πορτοκαλιών, σύμφωνα με στοιχεία του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης.
Ενώ ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας εκτιμά ότι οι κίνδυνοι για τους καταναλωτές από χαμηλές συγκεντρώσεις φυτοφαρμάκων είναι ελάχιστοι, οι ίδιοι οι αγρότες που εκτίθενται απροστάτευτοι σε παράνομα χημικά μπορεί να διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000, γιατροί στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο Λάρισας παρατήρησαν σπάνιες περιπτώσεις συνδυασμένης πνευμονικής ίνωσης και εμφυσήματος σε καπνιστές που έρχονταν σε επαφή με φυτοφάρμακα.
«Σχεδόν όλοι οι ασθενείς που εκτίθεντο και στο κάπνισμα και στα φυτοφάρμακα ανέπτυσσαν αυτή τη διακριτή οντότητα» αναφέρει ο γιατρός Ηλίας Δήμεας. Σήμερα, γιατροί σε άλλες αγροτικές περιοχές δηλώνουν ότι βλέπουν αυξημένα περιστατικά αναπνευστικών νοσημάτων και αρχίζουν να λαμβάνουν υπόψη το εργασιακό ιστορικό των ασθενών.
Παρ’ όλα αυτά, οι κίνδυνοι αντιμετωπίζονται με στωικότητα. «Όλα τα φυτοφάρμακα έχουν συνέπειες» λέει ο Κωστής. «Είχα μάσκα, αλλά φέτος δεν τη φόρεσα καθόλου».
