Οι δυτικές χώρες για χρόνια βασανίζονταν από το ερώτημα πώς θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν τα περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας που είναι κατατεθειμένα στο εξωτερικό, ώστε να στηρίξουν τον ουκρανικό στρατό και να ανοικοδομήσουν την κατεστραμμένη οικονομία της. Πολλοί αξιωματούχοι της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) ήταν επιφυλακτικοί, φοβούμενοι ότι κάτι τέτοιο θα μπορούσε να συνιστά παράνομη απαλλοτρίωση, ενώ και ο Βλαντίμιρ Πούτιν έχει απειλήσει με αντίποινα.
Σύμφωνα με το Bloomberg, καθώς ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ αποσύρει την αμερικανική χρηματοδοτική στήριξη προς την Ουκρανία και οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις σπεύδουν να καλύψουν το κενό, οι ηγέτες της ΕΕ αφήνουν κατά μέρος αυτές τις επιφυλάξεις και υιοθετούν πιο ριζοσπαστική προσέγγιση. Η Ομάδα των Επτά (G7) έχει ήδη συμφωνήσει να αφήσει ανέγγιχτα τα assets της Ρωσίας, αλλά να επιτρέψει στην Ουκρανία να αξιοποιεί τα κέρδη που αυτά αποφέρουν. Μια νέα πρόταση που συζητείται μεταξύ των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης πάει πολύ παραπέρα: θα επέτρεπε τα ρωσικά χρήματα να χρησιμοποιηθούν για τη χορήγηση δανείων στην Ουκρανία. Η κυβέρνηση στο Κίεβο ενδέχεται να μην χρειαστεί ποτέ να τα αποπληρώσει, εκτός αν η ρωσική κυβέρνηση συμφωνήσει να αποζημιώσει τον γείτονά της για τις ζημιές του πολέμου.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Η Ένωση προχωρά με εξαιρετική προσοχή, γνωρίζοντας ότι μια ευθεία δήμευση περιουσιακών στοιχείων θα μπορούσε να εκθέσει τα κράτη-μέλη σε τεράστιες δυνητικές υποχρεώσεις.
1. Πώς θα λειτουργούσε αυτό;
Με βάση το πρώτο σχέδιο που συμφωνήθηκε το 2024, οι χώρες της G7 παρέχουν στην Ουκρανία δάνεια τα οποία θα αποπληρωθούν με τους τόκους που αποφέρουν τα ρωσικά ξένα περιουσιακά στοιχεία τα οποία πάγωσαν μετά την εισβολή της Μόσχας το 2022. Η ΕΕ συμφώνησε, μέσω αυτής της πρωτοβουλίας, να χορηγήσει στην Ουκρανία 45 δισεκατομμύρια ευρώ σε δάνεια.
Τώρα η ΕΕ συζητά την ιδέα να χρησιμοποιηθούν τα ίδια τα περιουσιακά στοιχεία ώστε να «ξεκλειδώσουν» περίπου 140 δισεκατομμύρια ευρώ σε νέα δάνεια προς το Κίεβο. Η Ρωσία δεν θα ανακτούσε τα assets —που βρίσκονται στο Euroclear, ευρωπαϊκό αποθετήριο με έδρα τις Βρυξέλλες— εκτός αν συμφωνήσει να πληρώσει για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Για να καθησυχαστεί η κυβέρνηση του Βελγίου, που φιλοξενεί το Euroclear και έχει εκφράσει ανησυχίες ότι θα μπορούσε να μείνει εκτεθειμένη σε δεκάδες δισεκατομμύρια ευρώ αν η Ρωσία πετύχει δικαστικά την επιστροφή των χρημάτων, η ΕΕ θα συνάψει μια «προσαρμοσμένη σύμβαση χρέους» με επιτόκιο 0%, η οποία θα ενεργοποιείται αν το Euroclear υποχρεωθεί να ικανοποιήσει τυχόν μελλοντικές ρωσικές αξιώσεις. Το Βέλγιο θέλει αυτές οι εγγυήσεις να είναι νομικά στέρεες.
Τα σχέδια της ΕΕ υποστηρίζονται επίσης από το Ηνωμένο Βασίλειο και τον Καναδά, ενώ οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία δεν έχουν ακόμη αποφασίσει αν θα συμμετάσχουν στην πρωτοβουλία.
2. Ποια ρωσικά περιουσιακά στοιχεία έχουν παγώσει;
Η ΕΕ, η G7 και η Αυστραλία πάγωσαν περίπου 280 δισεκατομμύρια δολάρια περιουσιακών στοιχείων της ρωσικής κεντρικής τράπεζας με τη μορφή τίτλων και μετρητών. Το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων βρίσκεται στην Ευρώπη, καθώς ο Βλαντίμιρ Πούτιν είχε αποσύρει το μεγαλύτερο τμήμα των διαθεσίμων της κεντρικής του τράπεζας από τις ΗΠΑ το 2018, μετά από προηγούμενα κύματα κυρώσεων. Κυρώσεις σε εξέχοντα ρωσικά φυσικά πρόσωπα είχαν παγώσει επιπλέον εκτιμώμενα 58 δισεκατομμύρια δολάρια σε περιουσιακά στοιχεία, συμπεριλαμβανομένων κατοικιών, θαλαμηγών και ιδιωτικών αεροσκαφών, σύμφωνα με ανακοίνωση του αμερικανικού Υπουργείου Οικονομικών τον Μάρτιο του 2023.
3. Πώς θα χρησιμοποιούσε η Ουκρανία τα επιπλέον κεφάλαια;
Αυτό ακόμη συζητείται, αλλά γενικά η πρόσθετη χρηματοδότηση θα χρησιμοποιούνταν για αγορές οπλικών συστημάτων, την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας της Ουκρανίας και την κάλυψη οικονομικών της αναγκών. Η κυβέρνηση του Κιέβου χρειάζεται απεγνωσμένα χρήματα: το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει εκτιμήσει το χρηματοδοτικό της κενό σε 65 δισεκατομμύρια δολάρια για την επόμενη τετραετία.
Καθώς η Μόσχα βομβαρδίζει αδιάκοπα τις ουκρανικές πόλεις και καταστρέφει τις ενεργειακές υποδομές, ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι ζητά επίμονα από τους συμμάχους περισσότερα αντιαεροπορικά συστήματα και πυραύλους μεγαλύτερου βεληνεκούς για πλήγματα σε στρατιωτικούς στόχους βαθιά στο εσωτερικό της Ρωσίας. Ο Τραμπ θέλει η Ευρώπη να πληρώσει για αυτά τα όπλα και έχει δημιουργηθεί ειδικό πρόγραμμα προμηθειών ώστε η Ουκρανία να μπορεί να αγοράζει αμερικανικό στρατιωτικό εξοπλισμό με κεφάλαια που παρέχονται κυρίως από Ευρωπαίους εταίρους.
4. Γιατί δεν παίρνει απλώς η ΕΕ τα «παγωμένα» ρωσικά χρήματα για να τα ξοδέψει;
Υπάρχουν προηγούμενα: μετά την εισβολή στο Ιράκ το 2003 και την ανατροπή του Σαντάμ Χουσεΐν, ο πρόεδρος Τζορτζ Μπους διέταξε τη δήμευση 1,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων ιρακινών κεφαλαίων που τηρούνταν σε αμερικανικές τράπεζες, μέρος των οποίων πήγε για μισθοδοσία Ιρακινών δημοσίων υπαλλήλων. Το 1996, οι ΗΠΑ κατέσχεσαν κουβανικά κεφάλαια και τα χρησιμοποίησαν αργότερα για να αποζημιώσουν τις οικογένειες τριών Αμερικανών που σκοτώθηκαν όταν τα αεροπλάνα τους καταρρίφθηκαν από τις κουβανικές ένοπλες δυνάμεις.
Το πρόβλημα για την ΕΕ είναι ότι η δήμευση και δαπάνη των ρωσικών κεφαλαίων θα μπορούσε να εκληφθεί ως κλοπή, ακόμη κι αν εκτελείται από ομάδα ισχυρών κυβερνήσεων βάσει νομικά δεσμευτικής συμφωνίας. Γενικά, νόμιμες δημεύσεις περιουσιακών στοιχείων συμβαίνουν όταν δικαστήριο έχει αποφανθεί ότι αποτελούν προϊόν εγκλήματος. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία σαφώς παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής τράπεζας θεωρούνται παράνομα κερδηθέντα.
Η Ρωσία δεν μπορεί να επαναπατρίσει ή να χρησιμοποιήσει τα κεφάλαια. Αλλά ούτε οι χώρες της ΕΕ μπορούν να αναιρέσουν τη νομική κυριότητα των assets. Έτσι, οι κινήσεις της G7 και της ΕΕ έχουν σχεδιαστεί ώστε να κάνουν χρήση των χρημάτων χωρίς να τα αφαιρούν από το Euroclear.
Η Γαλλία, η Γερμανία και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα έχουν επισημάνει τον κίνδυνο ότι η δήμευση των ρωσικών assets θα μπορούσε να επηρεάσει τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα διεθνώς και το καθεστώς του ευρώ ως αποθεματικού νομίσματος. Υπάρχει ανησυχία ότι καταθέτες από αναπτυσσόμενες χώρες, ενθαρρυμένοι από τη Ρωσία και την Κίνα, τον ισχυρό de facto σύμμαχό της, μπορεί να αποσύρουν χρήματα από δυτικές τράπεζες, κατακερματίζοντας το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
5. Τι έχει πει η Ρωσία για τα σχέδια της ΕΕ;
Η Μόσχα παρουσιάζει την δυτική προσπάθεια κινητοποίησης των περιουσιακών της στοιχείων υπέρ της Ουκρανίας ως παραβίαση μιας βασικής αρχής του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος: του απαραβίαστου της ιδιοκτησίας.
Η Ρωσία έχει απειλήσει με αντίποινα, που μπορεί να περιλαμβάνουν την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων «μη φιλικών» χωρών που τηρούνται στις δικές της τράπεζες και πάγωσαν στην έναρξη της σύγκρουσης. Τον Οκτώβριο, ο Πούτιν υπέγραψε εντολή που επιτρέπει ταχείες πωλήσεις κρατικών περιουσιακών στοιχείων με ειδική διαδικασία, αυξάνοντας τον κίνδυνο ξένες εταιρείες να εθνικοποιηθούν και να εκποιηθούν ως αντίποινα για τη χρήση ρωσικών διαθεσίμων στο εξωτερικό υπέρ της Ουκρανίας.
6. Έχουν δημευθεί «καθαρά» κάποια ρωσικά περιουσιακά στοιχεία;
Ναι. Σε αυτά περιλαμβάνονται θαλαμηγοί που συνδέονται με Ρώσους δισεκατομμυριούχους και κατασχέθηκαν στη Φίτζι και την Ισπανία λίγο μετά την εισβολή του 2022 από τις τοπικές αρχές, κατόπιν αιτημάτων των αμερικανικών αρχών.
Το Γραφείο Ελέγχου Ξένων Περιουσιακών Στοιχείων των ΗΠΑ (OFAC) χαρακτήρισε τον Σουλεϊμάν Κερίμοφ μέρος ομάδας ολιγαρχών που επωφελήθηκαν από διαφθορά της ρωσικής κυβέρνησης. Η θαλαμηγός Tango, αξίας 99 εκατομμυρίων δολαρίων και συνδεόμενη με τον Βίκτορ Βέξελμπεργκ, σχετίστηκε με ύποπτη τραπεζική απάτη, ξέπλυμα χρήματος και παραβιάσεις κυρώσεων. Οι ΗΠΑ κατέσχεσαν επίσης κατοικίες που ανήκαν στους Κερίμοφ, Βέξελμπεργκ και έναν ακόμη Ρώσο δισεκατομμυριούχο, τον Ολέγκ Ντεριπάσκα.
