Η Ιερά Μονή Τιμίου Σταυρού Δολιανών είναι ένα εντυπωσιακό μοναστήρι που κεντρίζει τα βλέμματα των προσκυνητών για την ιδιόμορφη αρχιτεκτονική του, ενώ δεσπόζει σ’ ένα πυκνό δάσος από έλατα.
Το μοναστήρι είναι χτισμένο, σε υψόμετρο 1.140 μέτρων, ανάμεσα στον οικισμό Δολιανά και την κοινότητα Κρανιά του Ασπροποτάμου Τρικάλων, απέχοντας 50 χλμ. από την Καλαμπάκα.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Υπολογίζεται ότι χτίστηκε τον 18ο αιώνα, ωστόσο δεν γνωρίζουμε την ακριβή χρονολογία, επειδή δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία.
Πρόκειται για ιδιόμορφη μεταβυζαντινή εκκλησία ρυθμού Βασιλικής με τρούλο, που είναι χτισμένη με πέτρα και σκεπασμένη με πλάκες. Το εντυπωσιακό είναι ότι στην συγκεκριμένη μονή υπάρχουν 13 τρούλοι, ενώ ο κεντρικός τρούλος είναι διπλός. Παράλληλα, όλα τα παράθυρα είναι μικρά, έχοντας σταυροειδή μορφή.
Σύμφωνα με λιθανάγλυφη σχετική επιγραφή, κτήτορας του ναού είναι ο Γιανούσιος Γκουγκουζής από το χωριό Αμάραντο (πρώην Βεντίστα).
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Αίσθηση επίσης προκαλεί το γεγονός ότι εσωτερικά του ναού δεν υπάρχουν αγιογραφίες. Επιπλέον, σε διάφορα σημεία στους τοίχους είναι κτισμένα πήλινα αγγεία με στόμια προς το εσωτερικό του ναού, όπου αποσκοπούν στην καλύτερη ακουστική.
Στις διάφορες πλευρές του ναού παρατηρούμε ανάγλυφα από δικέφαλους αετούς, από αγγελικές κεφαλές, Σταυρούς καθώς και του Εσταυρωμένου.
Το 1943, το μοναστήρι κάηκε από τον γερμανικό στρατό και υπέστη φθορές στον νάρθηκα του. Παρ’όλα αυτά, δεν κατεδαφίστηκε χάρη στην στερεότητά του.
Μέχρι την καταστροφή του από τους Γερμανούς, λειτουργούσε κανονικά με μοναχούς ως το 1924.
Μεταπολεμικά, έχουν πραγματοποιηθεί διάφορες αναστηλωτικές εργασίες από τους ντόπιους με την βοήθεια της Τεχνικής Υπηρεσίας της Νομαρχίας Τρικάλων και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και έχει χαρακτηριστεί διατηρητέο μνημείο από το υπουργείο Πολιτισμού.
Σήμερα, το μοναστήρι είναι έρημο και επισκέψιμο συγκεκριμένες ώρες από τον μήνα Απρίλιο μέχρι τον μήνα Οκτώβριο, ενώ αποτελεί μετόχι της Μονής Αγίου Στεφάνου στα Μετέωρα.
Ο ναός του Τιμίου Σταυρού εορτάζει στις 14 Σεπτεμβρίου, αλλά και στις 15 Αυγούστου.
