Για καιρό, η ΕΕ αναζητούσε τρόπο να αξιοποιήσει τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία που έχουν παγώσει στο εξωτερικό, ώστε να στηρίξει την άμυνα και την οικονομία της Ουκρανίας – μια κίνηση που πολλοί Ευρωπαίοι αξιωματούχοι θεωρούσαν έως πρόσφατα νομικά επισφαλές. Mε τη μείωση της αμερικανικής χρηματοδότησης επί προεδρίας Τραμπ, οι ευρωπαίοι σύμμαχοι εγκαταλείπουν τις παλιές επιφυλάξεις και στρέφονται σε πιο τολμηρές λύσεις.
Οι ηγέτες της ΕΕ φοβούνται ότι εάν το σχέδιο αποτύχει, η Ουκρανία θα ξεμείνει από χρήματα κατά το πρώτο εξάμηνο του επόμενου έτους και θα αντιμετωπίσει μεγαλύτερες πιέσεις να αποδεχθεί μια ειρηνευτική συμφωνία που ευνοεί τη Ρωσία και ενδεχομένως υπονομεύει την περιφερειακή ασφάλεια.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Η Κομισιόν, έχει προτείνει να χρησιμοποιηθούν τα ρωσικά assets ως εγγύηση για την παροχή δανείων στην Ουκρανία. Το σχέδιο δεν περιορίζεται σε μια άμεση κατάσχεση και μεταφορά των περιουσιακών στοιχείων στο Κίεβο, αλλά εξακολουθεί να είναι υπερβολικό για ορισμένα κράτη μέλη, συμπεριλαμβανομένου, κυρίως, του Βελγίου, όπου κατέχεται το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιακών στοιχείων.
Ποια είναι η πρόταση της ΕΕ και πώς θα λειτουργήσει;
Μετά την ολοκληρωτική εισβολή της Μόσχας στην Ουκρανία το 2022, η Ομάδα των Επτά (G-7) βιομηχανικών χωρών, η ΕΕ και η Αυστραλία πάγωσαν περίπου 280 δισ. δολάρια περιουσιακών στοιχείων της ρωσικής κεντρικής τράπεζας που κατείχαν σε αυτές τις χώρες με τη μορφή τίτλων και μετρητών. Σύμφωνα με συμφωνία που επιτεύχθηκε το 2024, η G-7 αποφάσισε να αφήσει τα περιουσιακά στοιχεία ανέπαφα, αλλά να παράσχει στην κυβέρνηση της Ουκρανίας δάνεια που θα αποπληρωθούν χρησιμοποιώντας τους τόκους που θα κερδίσουν.
Το μεγαλύτερο μέρος των κρατικών χρημάτων βρίσκεται στην Ευρώπη, καθώς ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν απέσυρε το μεγαλύτερο μέρος των περιουσιακών στοιχείων της ρωσικής κεντρικής τράπεζας από τις ΗΠΑ το 2018, μετά από προηγούμενα κύματα κυρώσεων. Η ΕΕ παρέχει επί του παρόντος στο Κίεβο δάνεια ύψους 45 δισ. ευρώ (52 δισ. δολάρια) μέσω της πρωτοβουλίας G-7.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Επίσης, τώρα θέλει να χρησιμοποιήσει τα ρωσικά περιουσιακά στοιχεία στην Ευρώπη ως εγγύηση για να ξεκλειδώσει τουλάχιστον 90 δισεκατομμύρια ευρώ σε νέα δάνεια προς το Κίεβο. Η Ρωσία δεν θα ανακτήσει τα περιουσιακά στοιχεία, τα περισσότερα από τα οποία φυλάσσονται στο θεματοφύλακα Euroclear με έδρα τις Βρυξέλλες, εκτός εάν συμφωνήσει να πληρώσει για την ανοικοδόμηση της Ουκρανίας.
Μία πρόκληση για την πρόταση είναι ότι τα περιουσιακά στοιχεία θα πρέπει να παραμείνουν παγωμένα επ’ αόριστον, και επί του παρόντος και οι 27 κυβερνήσεις της ΕΕ πρέπει να συμφωνούν κάθε έξι μήνες για να διατηρούν τα περιουσιακά στοιχεία ακινητοποιημένα. Η ανησυχία είναι ότι εάν ένα κράτος μέλος μπλοκάρει αυτή τη διαδικασία, η συμφωνία δανείου θα καταρρεύσει καθώς η Ρωσία προσπαθεί να ανακτήσει τα κεφάλαιά της.
Για να αντιμετωπίσει αυτή την ανησυχία, η Επιτροπή προτείνει την επιβολή της δέσμευσης περιουσιακών στοιχείων αξιοποιώντας τις εξουσίες έκτακτης ανάγκης της ΕΕ που είχαν αρχικά σχεδιαστεί για την αντιμετώπιση φυσικών καταστροφών.
Πώς θα αξιοποιήσει η Ουκρανία τα επιπλέον κεφάλαια;
Αυτό εξακολουθεί να συζητείται, αλλά σε γενικές γραμμές η πρόσθετη χρηματοδότηση θα χρησιμοποιηθεί για την αγορά όπλων, την ενίσχυση της αμυντικής βιομηχανίας της Ουκρανίας και την κάλυψη των οικονομικών της αναγκών. Η κυβέρνηση στο Κίεβο χρειάζεται απεγνωσμένα χρήματα: Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο έχει εκτιμήσει το χρηματοδοτικό της κενό στα 65 δισεκατομμύρια δολάρια για τα επόμενα τέσσερα χρόνια.
Καθώς η Μόσχα βομβαρδίζει αδιάκοπα τις ουκρανικές πόλεις και καταστρέφει τις ενεργειακές υποδομές, ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι έχει παρακαλέσει τους συμμάχους να στείλουν περισσότερα συστήματα αεράμυνας και πυραύλους μεγαλύτερου βεληνεκούς για να χτυπήσουν στρατιωτικούς στόχους βαθιά μέσα στη Ρωσία. Ο Τραμπ θέλει η Ευρώπη να πληρώσει για αυτά τα όπλα και έχει δημιουργηθεί ένα ειδικό πρόγραμμα προμηθειών, ώστε η Ουκρανία να μπορεί να αγοράσει αμερικανικό στρατιωτικό εξοπλισμό με κεφάλαια που παρέχονται κυρίως από Ευρωπαίους εταίρους.
Τι θα γίνει αν η πρόταση της ΕΕ αποτύχει;
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις ανησυχούν ότι χωρίς επείγουσα οικονομική υποστήριξη, η Ουκρανία θα χάσει κρίσιμο πλεονέκτημα στις συνεχιζόμενες ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Ο απώτερος φόβος τους είναι ότι η κυβέρνηση Τραμπ πιέζει το Κίεβο να αποδεχτεί μια μονόπλευρη συμφωνία που παραχωρεί στη Ρωσία μεγάλα τμήματα ουκρανικού εδάφους, ανταμείβοντας τον Πούτιν για την εισβολή του και ενδεχομένως αποσταθεροποιώντας την τάξη πραγμάτων στην Ευρώπη μετά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Πολλοί ηγέτες της ΕΕ λένε ότι η αξιοποίηση των παγωμένων περιουσιακών στοιχείων της Ρωσίας θα βοηθήσει στην αποτροπή ενός τέτοιου αποτελέσματος, ασκώντας μεγαλύτερη πίεση στον Πούτιν για να κάνει συμβιβασμούς στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.
Εάν το σχέδιο καταρρεύσει, δήλωσε ο υπουργός Εξωτερικών της Λιθουανίας, η Ευρώπη θα χάσει την ευκαιρία να διαδραματίσει «σημαντικό ρόλο» στις ειρηνευτικές συνομιλίες.
Γιατί η ΕΕ δεν δίνει απλώς τα παγωμένα ρωσικά κεφάλαια στην Ουκρανία;
Υπάρχουν ορισμένα προηγούμενα για αυτό: Μετά την εισβολή στο Ιράκ το 2003 και την εκδίωξη του ηγέτη του Σαντάμ Χουσεΐν , ο πρόεδρος των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους διέταξε την κατάσχεση 1,7 δισεκατομμυρίων δολαρίων ιρακινών κεφαλαίων που φυλάσσονταν σε αμερικανικές τράπεζες, μερικά από τα οποία χρησιμοποιήθηκαν για την πληρωμή των μισθών των υπαλλήλων της ιρακινής κυβέρνησης. Το 1996, οι ΗΠΑ κατάσχεσαν κουβανικά κεφάλαια και τα χρησιμοποίησαν αργότερα για να βοηθήσουν στην αποζημίωση των οικογενειών τριών Αμερικανών που σκοτώθηκαν όταν τα αεροπλάνα τους καταρρίφθηκαν από τις ένοπλες δυνάμεις της Κούβας.
Το πρόβλημα για την ΕΕ είναι ότι η κατάσχεση και η δαπάνη των ρωσικών κεφαλαίων θα μπορούσε να ερμηνευτεί ως κλοπή, ακόμη και όταν πραγματοποιείται από μια ομάδα ισχυρών κυβερνήσεων βάσει μιας νομικά δεσμευτικής συμφωνίας. Κατά γενικό κανόνα, οι νόμιμες κατασχέσεις περιουσιακών στοιχείων τείνουν να συμβαίνουν μόνο όταν ένα δικαστήριο έχει αποφασίσει ότι πρόκειται για προϊόντα εγκλήματος. Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία θεωρείται παραβίαση του διεθνούς δικαίου, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα περιουσιακά στοιχεία της κεντρικής της τράπεζας θεωρούνται παράνομα αποκτηθέντα κέρδη.
Η Ρωσία δεν μπορεί να επαναπατρίσει ή να χρησιμοποιήσει τα κεφάλαια. Αλλά ούτε τα κράτη μέλη της ΕΕ μπορούν να αποδεσμευτούν από τη νόμιμη ιδιοκτησία των περιουσιακών στοιχείων. Έτσι, το σχέδιο επιτοκίων δανείων της G-7, ακόμη και η πιο φιλόδοξη πρόταση της ΕΕ, έχουν σχεδιαστεί για να αξιοποιήσουν τα χρήματα χωρίς στην πραγματικότητα να τα αφαιρέσουν από το Euroclear.
Ακόμα κι αν το τελευταίο σχέδιο της ΕΕ διαμορφωθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να μην μπορεί να αμφισβητηθεί επιτυχώς στο δικαστήριο, υπάρχουν ανησυχίες ότι η μόνιμη στέρηση των περιουσιακών στοιχείων από τη Ρωσία θα μπορούσε να δημιουργήσει προηγούμενο που θα επηρεάσει την παγκόσμια χρηματοπιστωτική σταθερότητα και την κατάσταση του ευρώ ως αποθεματικού νομίσματος. Ο φόβος είναι ότι οι καταθέτες από αναπτυσσόμενες χώρες ενδέχεται να ενθαρρυνθούν από τη Ρωσία και την Κίνα, τον ισχυρό de facto σύμμαχό της, να αποσύρουν χρήματα από τις ευρωπαϊκές τράπεζες, κατακερματίζοντας το παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα.
Ποιες είναι οι ανησυχίες του Βελγίου σχετικά με τη χρήση των παγωμένων περιουσιακών στοιχείων για δάνεια προς την Ουκρανία;
Η κυβέρνηση του Βελγίου υποστηρίζει ότι οι τρέχουσες προτάσεις δεν την προστατεύουν επαρκώς από την υποχρέωση αποπληρωμής του δανείου σε περίπτωση που η Ρωσία προσφύγει σε νομική αγωγή για να διεκδικήσει τα περιουσιακά στοιχεία.
Ο πρωθυπουργός του Βελγίου Μπαρτ ντε Βέβερ χαρακτήρισε το σχέδιο ως ένα μεγάλο ρίσκο, επιμένοντας σε μια πλήρη αμοιβαιοποίηση του κινδύνου που θα συνεπαγόταν. Το Βέλγιο ανησυχεί επίσης για τα ρωσικά αντίποινα εναντίον βελγικών επιχειρήσεων, εγείροντας την πιθανότητα η Μόσχα να εθνικοποιήσει περιουσιακά στοιχεία ξένης ιδιοκτησίας.
Η επιτροπή αναφέρει ότι έχει προτείνει ισχυρές διασφαλίσεις και άλλα μέτρα που καλύπτουν σχεδόν όλα τα αιτήματα του Βελγίου. Οι Βέλγοι αξιωματούχοι διαφωνούν, υποστηρίζοντας ότι οι ανησυχίες τους έχουν υποβαθμιστεί.
Τι έχει πει η Ρωσία για τα σχέδια της ΕΕ;
Η Μόσχα παρουσιάζει την δυτική προσπάθεια να κινητοποιήσει τα περιουσιακά της στοιχεία προς υποστήριξη της Ουκρανίας ως παραβίαση μιας βασικής αρχής του παγκόσμιου οικονομικού συστήματος – της ιερότητας της ιδιωτικής περιουσίας.
Η Ρωσία έχει απειλήσει με αντίποινα που θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την κατάσχεση περιουσιακών στοιχείων από «μη φιλικές» χώρες που κατέχονται στις δικές της τράπεζες, τα οποία επίσης πάγωσε στην αρχή της σύγκρουσης. Ο Πούτιν υπέγραψε τον Οκτώβριο διάταγμα που επιτρέπει την ταχεία πώληση κρατικών περιουσιακών στοιχείων βάσει ειδικής διαδικασίας, αυξάνοντας τον κίνδυνο εθνικοποίησης και πώλησης ξένων εταιρειών σε αντίποινα για τη χρήση ρωσικών συμμετοχών στο εξωτερικό για την υποστήριξη της Ουκρανίας.
Έχουν κατασχεθεί απευθείας ρωσικά περιουσιακά στοιχεία;
Ναι. Αυτά περιλάμβαναν γιοτ που συνδέονταν με Ρώσους δισεκατομμυριούχους και κατασχέθηκαν στα Φίτζι και την Ισπανία λίγο μετά την εισβολή στην Ουκρανία το 2022 από τοπικές αρχές επιβολής του νόμου που ενεργούσαν κατόπιν αιτήματος των αμερικανικών αρχών.
Το Γραφείο Ελέγχου Ξένων Περιουσιακών Στοιχείων των ΗΠΑ χαρακτήρισε έναν από τους δισεκατομμυριούχους, τον Σουλεϊμάν Κερίμοφ, ως μέρος μιας ομάδας ολιγαρχών που επωφελήθηκαν από τη διαφθορά της ρωσικής κυβέρνησης. Το γιοτ του Βίκτορ Βέκσελμπεργκ, αξίας 99 εκατομμυρίων δολαρίων, που ονομάζεται Tango, συνδέθηκε με ύποπτη τραπεζική απάτη, ξέπλυμα χρήματος και παραβιάσεις κυρώσεων. Οι ΗΠΑ κατάσχεσαν επίσης σπίτια που ανήκαν στον Κερίμοφ, τον Βέκσελμπεργκ και έναν άλλο Ρώσο δισεκατομμυριούχο, τον Όλεγκ Ντεριπάσκα.
