Η πρόκληση του δημογραφικού και η νέα πολιτική στήριξης της οικογένειας

Η Ελλάδα γερνά. Δεν είναι ένα πρωτοσέλιδο για να τρομάξει τον αναγνώστη, αλλά η ψυχρή αποτύπωση μιας πραγματικότητας που διαπερνά την οικονομία, την κοινωνική συνοχή, ακόμη και την εθνική ασφάλεια. Λιγότερες γεννήσεις, αυξημένο προσδόκιμο ζωής, αλλαγές στα πρότυπα εργασίας και στην οργάνωση της καθημερινότητας κάνουν το δημογραφικό ίσως τη δυσκολότερη εξίσωση των επόμενων δεκαετιών.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το Υπουργείο Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας επιχειρεί να αρθρώσει πολιτική σε όλο το μήκος της διαδρομής, από την πρόληψη και την εγκυμοσύνη έως την ενηλικίωση του παιδιού, με έμφαση στη συνέχεια και την αποτελεσματικότητα.

Από την πρόληψη στη φροντίδα

Η αφετηρία είναι η υγεία των επίδοξων γονιών. Ο προγεννητικός έλεγχος και η πρώιμη διάγνωση καλύπτονται από το δημόσιο με τρόπο που δεν αφήνει κανένα ζευγάρι εκτός λόγω κόστους. Πρόκειται για σαφές πρωτόκολλο που θωρακίζει το ξεκίνημα μιας εγκυμοσύνης και απομακρύνει το βάρος της οικονομικής αβεβαιότητας από τη μητρότητα.

Αμέσως μετά έρχεται το ζήτημα του χρόνου. Το εργατικό πλαίσιο έχει εκσυγχρονιστεί ώστε οι άδειες μητρότητας και πατρότητας, καθώς και οι γονικές διευκολύνσεις, να είναι δικαιώματα που ασκούνται και όχι ευχές που μένουν στα χαρτιά. Η μητέρα καλύπτεται στην κύηση και τη λοχεία και στη συνέχεια λαμβάνει ειδική παροχή προστασίας διάρκειας εννέα μηνών. Η πρόβλεψη αυτή δεν περιορίζεται στις μισθωτές, αλλά για πρώτη φορά πεκτείνεται στις αυτοαπασχολούμενες, τις ελεύθερες επαγγελματίες και τις αγρότισσες. Υπάρχουν επίσης ρυθμίσεις που επιτρέπουν, υπό προϋποθέσεις, τη μεταβίβαση μέρους της άδειας στον πατέρα. Το μήνυμα είναι σαφές. Η φροντίδα δεν είναι ατομικό βάρος της γυναίκας αλλά οικογενειακή επιλογή που στηρίζεται θεσμικά.

Εννιά μήνες ασφάλειας

Από τη στιγμή της γέννησης το κράτος στηρίζει έμπρακτα τον οικογενειακό προϋπολογισμό. Το επίδομα γέννησης είναι πλέον κλιμακωτό ώστε να μεγαλώνει μαζί με την οικογένεια. Δύο χιλιάδες τετρακόσια ευρώ για το πρώτο παιδί, δύο χιλιάδες επτακόσια για το δεύτερο, τρεις χιλιάδες για το τρίτο, τρεις χιλιάδες πεντακόσια για το τέταρτο και κάθε επόμενο. Κανένα επίδομα δεν καλύπτει μόνο του όλα τα έξοδα. Αποτελεί όμως ουσιαστική ανάσα ακριβώς τη στιγμή που οι ανάγκες αυξάνονται.

Στη συνέχεια στηρίζεται σταθερά το εισόδημα με το επίδομα παιδιού. Πρόκειται για μη ανταποδοτική παροχή από το πρώτο παιδί. Καταβάλλεται σε έξι διμηνιαίες δόσεις, παραμένει ακατάσχετη και λειτουργεί ως προβλέψιμο στήριγμα μέσα στη χρονιά. Το σήμα αυτό συνοδεύεται από υπηρεσίες φροντίδας και εκπαίδευσης ώστε η συμφιλίωση οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής να γίνεται πράξη. Στους βρεφονηπιακούς σταθμούς και στα Κέντρα Δημιουργικής Απασχόλησης τα vouchers διευρύνουν τη συμμετοχή των παιδιών. Το πρόγραμμα σχολικών γευμάτων στα δημοτικά αναπτύσσεται σταθερά και ελαφρύνει τον μηνιαίο προϋπολογισμό.

Η στέγη στο επίκεντρο

Αναμφίβολα, η στέγη αποτελεί το δυσκολότερο εμπόδιο για τα νέα ζευγάρια. Η απάντηση διαμορφώνεται οριζόντια και κλιμακωτά. Η ψηφιακή πύλη stegasi.gov.gr λειτουργεί ως ο ενιαίος χάρτης όλων των προγραμμάτων. Χαμηλότοκα ή άτοκα δάνεια για πρώτη κατοικία, μέσα από τα προγράμματα «Σπίτι μου 1,2», επιδοτήσεις ανακαίνισης και ενεργειακής αναβάθμισης, κοινωνική κατοικία, σχήματα όπως το Ανακαινίζω Ενοικιάζω και το Κάλυψη. Ο συνολικός προϋπολογισμός για τη στέγη τα τελευταία χρόνια υπερβαίνει τα 7 δισ. ευρώ, ένδειξη ότι η πολιτεία επιχειρεί να κινηθεί σε κλίμακα αντίστοιχη της πρόκλησης.

Στοχευμένα κίνητρα για τις ακριτικές περιοχές

Υπάρχουν περιοχές όπου η δημογραφική πίεση είναι εντονότερη και συνδέεται με την οικονομική και γεωγραφική τους θέση. Στον Έβρο το πρόγραμμα κινήτρων μετεγκατάστασης στέλνει καθαρό μήνυμα ενίσχυσης. Οικογένειες που μεταφέρουν την κύρια κατοικία και τις βιοτικές τους δραστηριότητες στους δήμους της περιοχής λαμβάνουν ουσιαστική υποστήριξη. Δέκα χιλιάδες ευρώ για εγκατάσταση σε μικρούς οικισμούς, έξι χιλιάδες για μεγαλύτερους, με προσαύξηση για κάθε ανήλικο μέλος έως το ανώτατο ποσό. Η πολιτική αυτή αναγνωρίζει ότι το δημογραφικό έχει και χωρική διάσταση. Δεν αφορά μόνο τη μέση ελληνική πόλη. Αγγίζει τον ακριτικό οικισμό που παλεύει να κρατήσει το σχολείο και τον γιατρό.

Μείωση κόστους ζωής

Κανένα σπίτι δεν μένει χωρίς ρεύμα. Το Κοινωνικό Οικιακό Τιμολόγιο επιτρέπει σε νοικοκυριά χαμηλότερου εισοδήματος ή με μέλη με αναπηρία να μειώσουν τη χρέωση του ηλεκτρικού με σαφή κριτήρια ένταξης. Παράλληλα, στον χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης οι φοιτητικές μετεγγραφές με κοινωνικά κριτήρια διευκολύνουν τη μετακίνηση πιο κοντά στο οικογενειακό περιβάλλον όταν συντρέχουν οι προϋποθέσεις. Το φοιτητικό επίδομα στέγασης στηρίζει όσους σπουδάζουν μακριά από τον τόπο τους.

Στο φορολογικό πεδίο το πακέτο που ανακοινώθηκε στη ΔΕΘ του 2025 φέρνει το δημογραφικό στον πυρήνα της δημοσιονομικής αρχιτεκτονικής. Νέα κλίμακα, ενισχυμένο αφορολόγητο ανά παιδί, δέσμευση για μείωση βαρών στη μεσαία τάξη. Η προβλεπόμενη δημοσιονομική επιβάρυνση αυξάνεται τα έτη 2026 και 2027, επιλογή που δηλώνει πρόθεση αλλά και κόστος. Το βέβαιο είναι ότι η στήριξη της οικογένειας καταγράφεται πλέον καθαρά στις προτεραιότητες της οικονομικής πολιτικής.

Στήριξη χωρίς αποκλεισμούς

Ιδιαίτερο βάρος δίνεται στα άτομα με αναπηρία και στις οικογένειές τους. Τα οικονομικά επιδόματα, η ψηφιακή κάρτα αναπηρίας που διευκολύνει την πρόσβαση σε υπηρεσίες και πολιτιστικούς χώρους, οι επιχορηγήσεις για παρεμβάσεις προσβασιμότητας στο σπίτι ή στον χώρο εργασίας και ο θεσμός του Προσωπικού Βοηθού συνθέτουν ένα πλαίσιο που αντικαθιστά τον οίκτο με δικαιώματα και πράξεις. Η ανεξάρτητη διαβίωση δεν μένει σύνθημα. Γίνεται ράμπα που τοποθετείται, ανελκυστήρας που λειτουργεί, υποστήριξη που μετουσιώνεται σε χρόνο και αξιοπρέπεια για ολόκληρη την οικογένεια

Ένας κοινός κόμβος για όλα τα μέτρα

Η πολιτική δεν εξαντλείται στα επιδόματα. Χρειάζεται και ένας κόμβος πληροφόρησης που να μαζεύει τα στοιχεία, να τα κάνει χρηστικά, να ενώνει τους φορείς. Αυτόν τον ρόλο επιτελεί το oikogeneia.gov.gr. Ο πολίτης βρίσκει εκεί ενότητες για γονείς, παιδιά, νέους και ηλικιωμένους, οδηγούς μέτρων γραμμένους σε καθαρή γλώσσα και άμεση μετάβαση στις πλατφόρμες όπου γίνονται οι αιτήσεις. Στην πράξη λειτουργεί ως σημείο αλήθειας. Μειώνει λάθη, ασαφή μηνύματα και περιττές διαδρομές ανάμεσα στις υπηρεσίες.

Τι σημαίνουν όλα αυτά για ένα ζευγάρι σήμερα

Αν δούμε την καθημερινότητα από κοντά, η εικόνα γίνεται χειροπιαστή. Στην αρχή της εγκυμοσύνης το ζευγάρι ενημερώνεται για τις εξετάσεις που καλύπτονται και τις κάνει εγκαίρως χωρίς οικονομικά εμπόδια. Προγραμματίζει άδειες με τη βεβαιότητα ότι το νομικό πλαίσιο το προστατεύει. Με τη γέννηση λαμβάνει το κλιμακωτό επίδομα και ξεκινά την αίτηση για το επίδομα παιδιού. Για τη στέγη ανοίγει την ενιαία πύλη και επιλέγει εργαλείο ανάλογα με εισοδήματα, τόπο και ανάγκες. Όταν το παιδί πάει σχολείο τα γεύματα μειώνουν έναν σταθερό πονοκέφαλο της οικογένειας. Αν υπάρχει αναπηρία, δεν ξεκινά από το μηδέν. Υπάρχουν επιδόματα, υπηρεσίες, παρεμβάσεις στο σπίτι και ένας θεσμός προσωπικής υποστήριξης που αλλάζει την καθημερινότητα.

Η υπουργός Κοινωνικής Συνοχής και Οικογένειας, Δόμνα Μιχαηλίδου συμπυκνώνει το πνεύμα αυτής της δέσμης. Σχεδιάζουμε μια πολιτική που ακολουθεί κάθε βήμα της οικογενειακής ζωής, από την πρόληψη στην εγκυμοσύνη και τη γέννηση μέχρι τη φροντίδα, τη στέγαση και την καθημερινότητα. Ο στόχος μας είναι απλός αλλά φιλόδοξος. Καμία και κανείς να μη νιώσει μόνος στην απόφαση να κάνει οικογένεια. Με διαφάνεια, ψηφιακά εργαλεία και στοχευμένους πόρους, η πολιτεία βρίσκεται δίπλα στους γονείς σήμερα και στην πράξη.