Δεν πρέπει να υπάρχει καλλιτέχνιδα που να την έχουν μισήσει και διαπομπεύσει όσο η χήρα του Τζον Λένον, Γιόκο Όνο.
Η Γιόκο Όνο μπορεί να έγινε γνωστή ως η σύζυγος του Τζον Λένον, αλλά αυτή τη διασημότητα την πλήρωσε πολύ ακριβά λόγω της μομφής που την ακολουθούσε ότι εκείνη διέλυσε τους Beatles.
Κι όμως αυτή η μισητή «χίπισσα», αυτή η “σατανική” Γιαπωνέζα, που μισούσαν όσοι λάτρεψαν τους Beatles, είναι εικαστική καλλιτέχνης, μουσικός, κινηματογραφίστρια και ακτιβίστρια για την ειρήνη. Κι όμως παραμένει ελάχιστα γνωστή για την αβανγκάρντ τέχνη της.
Ο Τζον Λένον έχει πει για τη Γιόκο Όνο ότι είναι η «πιο διάσημη άγνωστη καλλιτέχνιδα του κόσμου. Όλοι ξέρουν το όνομά της αλλά κανείς δεν γνωρίζει τι κάνει στην πραγματικότητα».
Και αυτό έχει μία μεγάλη δόση αλήθειας.
Στο δισκογραφικό έργο και το μουσικό ταλέντο της Γιόκο Ονο έχουν κατά καιρούς υποκλιθεί τα σημαντικότερα μέλη της ροκ κοινότητας, όπως ο Ντέιβιντ Μπάουι, ο ‘Ερικ Κλάπτον, ο Ρίγκο Σταρ.
Πέρα από την ρετσινιά της διάλυσης των Beatles, βίωσε δύο μεγάλες προσωπικές τραγωδίες: την πολύχρονη στέρηση της κόρης της Κιόκο, καρπού του δεύτερου γάμου της με τον κινηματογραφιστή Άντονι Κοξ, και τον χαμό του άντρα της ζωής της, Τζον Λένον.
Οι περισσότεροι αγνοούν ότι η Γιόκο Ονο εξέθετε τα έργα της ως conceptual artist και πειραματιζόταν με τη μουσική πριν γνωρίσει τον Τζον Λένον.
Το ποπ είδωλο που για πολλούς είναι απλώς η αιώνια χήρα του Λένον, είναι μία ασυμβίβαστη καλλιτέχνιδα και μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της σύγχρονης ιστορίας της τέχνης.
Τα παιδικά χρόνια, ο πόλεμος και ο Τζον Λένον
Ο Γιόκο Όνο γεννήθηκε στις 18 Φεβρουαρίου 1933 σε μια πλούσια οικογένεια στην Ιαπωνία και μεγάλωσε κυρίως στο Τόκιο, όπου φοίτησε σε ιδιωτικό σχολείο.
Από παιδί έγραφε ποίηση και θεατρικά έργα και έλαβε κλασική εκπαίδευση στο πιάνο και την φωνητική. Τα παιδικά της χρόνια σημαδεύτηκαν από τον πόλεμο.
Η Όνο ζούσε στο Τόκιο που βομβαρδίστηκε τον Μάρτιο του 1945 – σκοτώνοντας πάνω από 100.000 ανθρώπους – στην πιο θανατηφόρα αεροπορική επιδρομή ολόκληρου του πολέμου.
Μερικά χρόνια αργότερα, έγινε η πρώτη γυναίκα που έγινε δεκτή στο πρόγραμμα φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Gakushūin του Τόκιο, αλλά έναν χρόνο αργότερα μετακόμισε με την οικογένειά της στη Νέα Υόρκη και σπούδασε γραφή και μουσική στο Sarah Lawrence College.
Αν και αγωνίστηκε να βρει την καλλιτεχνική της θέση, δεν αποφοίτησε ποτέ.
Το 1956 έκανε τον πρώτο της γάμο με έναν Ιάπωνα συμφοιτητή της, Τόσι Ιτσιγιανάγκι, με τον οποίο πήρε διαζύγιο το 1962, ενώ άρχισε να συνδέεται με τον πρωτοποριακό κόσμο της τέχνης της Νέας Υόρκης της δεκαετίας του ‘60.
Η σοφίτα της στο Μανχάταν έγινε ο τόπος μιας σημαντικής σειράς παραστάσεων, τις οποίες διοργάνωσε με τον συνθέτη πειραματικής μουσικής La Monte Young.
Ανήκε σε μια πρωτοποριακή ομάδα καλλιτεχνών που εργάζονταν σε πρώην εργοστάσια και αποθήκες στο Κάτω Μανχάταν και παρουσίαζε εννοιολογικά έργα τέχνης που ενθάρρυναν τη φαντασία και συχνά απαιτούσαν συμμετοχή από το κοινό.
Το «Painting to Be Steped On» (1960), για παράδειγμα, ήταν ένας καμβάς στον οποίο το κοινό κλήθηκε να πατήσει.
Πίστευε στην ενσωμάτωση της τέχνης στην καθημερινή ζωή, συνδέθηκε με την κολεκτίβα Fluxus και το 1961 ο ιδρυτής του γκρουπ, George Maciunas, της έκανε την πρώτη της ατομική έκθεση σε γκαλερί.
Στη συνέχεια παντρεύτηκε τον σκηνοθέτη Άντονι Κοξ και χώρισαν το 1969 αλλά η Όνο συνέχιζε να χτίζει την φήμη της στη Νέα Υόρκη.
Το 1964 παρουσίασε την περφόρμανς «Cut Piece», στην οποία καθόταν παθητικά ενώ το κοινό, μετά από πρόσκλησή της, χρησιμοποιούσε ένα ψαλίδι για να κόψει κομμάτια από το φόρεμα που φορούσε, σχολιάζοντας με αυτό τον τρόπο τη σεξουαλική βία.
Το έργο αναγνωρίστηκε αργότερα ως ορόσημο της φεμινιστικής τέχνης. Ήταν ένα τολμηρό έργο συμμετοχικής τέχνης που βρήκε αργότερα απήχηση στο έργο της εννοιολογικής καλλιτέχνιδας Μαρίνα Αμπράμοβιτς.
Με τον Κοξ μετακόμισαν στο Λονδίνο και άρχισε να γυρίζει ταινίες.
Από το 1964 ως το 1972 γύρισε 16 ταινίες, με πιο γνωστή αυτή με το τίτλο «No. 4» ή αλλιώς «Bottoms», όπου μπροστά από τον φακό της παρελαύνουν άνθρωποι που βρίσκονται σε κυλιόμενο τροχό.
Η γνωριμία με τον Τζον Λένον
Με τον Τζον Λένον γνωρίστηκαν σε μια έκθεση της δουλειάς της σε μια γκαλερί του Λονδίνου το 1966.
Το 1968 οι δυο τους άρχισαν να συνεργάζονται σε πειραματικές ταινίες και ηχογραφήσεις – το εξώφυλλο του άλμπουμ τους Unfinished Music No. 1: Two Virgins (1968) και παντρεύτηκαν την επόμενη χρονιά.
Ο γάμος της Όνο με τον Λένον την έφερε αμέσως στα φώτα της δημοσιότητας, οι συνέπειες όμως ήταν ανάμεικτες.
Όταν με τον Τζον Λένον άνοιξαν το υπνοδωμάτιο του ξενοδοχείου στο οποίο έμεναν στο Άμστερνταμ και το Μόντρεαλ το 1969 στον Τύπο, το λεγόμενο ως εβδομαδιαίο «κρεβάτι» του ζευγαριού, σε μια προσπάθεια να προωθήσουν την παγκόσμια ειρήνη, η Όνο βρήκε μια άνευ προηγουμένου πλατφόρμα έκφρασης.
Όμως οι απόπειρές της στην πειραματική μουσική με τη Yoko Ono/Plastic Ono Band (1970), με συλλογές αυτοσχεδιαστικών ροκ τραγουδιών που είχαν φωνητικά επηρεασμένα από το Kabuki και τις όπερες του Αυστριακού συνθέτη Alban Berg, εξόργισαν το κοινό και χτυπήθηκαν άγρια από την κριτική.
Το 1980 συνεργάστηκε με τον Λένον στο «Double Fantasy» το οποίο κέρδισε το βραβείο Grammy για το άλμπουμ της χρονιάς. Λίγο καιρό αργότερα ο Λένον έπεφτε νεκρός από τις σφαίρες ενός εμμονικού θαυμαστή του, του Μαρκ Τσάπμαν.
Έναν χρόνο αργότερα, η Όνο τοποθέτησε μια φωτογραφία με τα αιματοβαμμένα γυαλιά του Λένον στο εξώφυλλο του σόλο άλμπουμ της «Season of Glass».
Τη δεκαετία του ’90 ορισμένα από τα τραγούδια της ακούστηκαν σε remix από νεότερους μουσικούς, οι οποίοι αναγνώρισαν ότι η συγχώνευση της ποπ και των avant-garde ιδιωμάτων της ήταν επιδραστική. Έγραψε επίσης ένα μιούζικαλ, το «New York Rock», το οποίο ανέβηκε Off-Broadway το 1994.
Η Γιόκο Όνο έζησε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής της αποξενωμένη από την κόρη της Κυόκο Κοξ, την οποία εγκατέλειψε όταν γνώρισε τον Λένον και με την οποία επανασυνδέθηκε στη δεκαετία του ’90.
Με τον Λένον έκαναν έναν γιο, τον Sean Lennon, το 1975.
Το 1989 το Μουσείο Αμερικανικής Τέχνης Whitney στη Νέα Υόρκη παρουσίασε μια αναδρομική έκθεση του έργου της στην οποία σχολίαζε την εμπορευματοποίηση της τέχνης στη δεκαετία του 1980.
Το 2009 έλαβε τον Χρυσό Λέοντα στην Μπιενάλε της Βενετίας για το συνολικό έργο της, ενώ το 2015 το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης αφιέρωσε μια αναδρομική έκθεση στο πρώιμο έργο της.
Η Όνο έπαιξε επίσης περιστασιακά σε όλη την πολυσχιδή καριέρα της. Οι περισσότεροι από τους ρόλους της ήταν σε ταινίες μικρού μήκους με τον Λένον τη δεκαετία του 1970, αλλά αργότερα δάνεισε τη φωνή της στο stop-motion κινουμένων σχεδίων Isle of Dogs (2018) του Wes Anderson.
Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά τον θάνατο του Λένον, η Όνο επέβλεψε την κυκλοφορία αδημοσίευτου υλικού του.
Το 2017 η Ένωση Εκδοτών Μουσικής (ΗΠΑ) ανακοίνωσε ότι οι στίχοι του δημοφιλούς τραγουδιού «Imagine», που κυκλοφόρησε το 1971, δεν ανήκουν πλέον μόνο στον Τζον Λένον, αλλά θα φέρουν και την υπογραφή της Γιόκο Όνο.
Η Ένωση ανέφερε σε συνέντευξη του ο Λένον στο BBC το 1980, λέει ότι η Γιόκο Όνο θα πρέπει να εμφανίζεται ως συν-ιδιοκτήτρια του Imagine. «Το τραγούδι θα έπρεπε να γράφει ότι ανήκει στον Λένον και την Όνο, γιατί πολλά στοιχεία του, όπως η λυρικότητα και οι έννοιές του είναι έμπνευση τής Γιόκο», είχε δηλώσει τότε ο Λένον.
«Εκείνη την εποχή ήμουν λίγο παραπάνω εγωιστής, λίγο πιο σατράπης και παρέλειψα να αναφέρω τη συνεισφορά της», πρόσθεσε, ενώ ανέφερε ότι το τραγούδι κάνει άμεση αναφορά στο βιβλίο της Γιόκο Όνο «Grapefruit» (1964).
Ο Τζον Λένον μιλούσε συχνά και με πάθος για αυτά που πήρε από τη Γιόκο Όνο. Εκείνη απαντά χωρίς δισταγμό ότι πρόκειται για μια ενέργεια: «Είναι εντάξει να είσαι ο εαυτός σου. Και αυτό του έδωσα» λέει.
«Δεν τον άλλαξα, όπως νομίζουν πολλοί, αλλά είχε μια πλευρά που δεν μπορούσε να την εκφράσει, λόγω του περιβάλλοντος στο οποίο βρισκόταν, των ανθρώπων γύρω του, της ανατροφής του. Νομίζω ότι σκέφτηκε, “ναι, μπορώ να κάνω αυτό που θέλω”».
«Ο Τζον έλεγε πως αυτό που είναι πραγματικά σημαντικό είναι να πούμε “μπορώ να το κάνω!”. Πολλά όμορφα πράγματα συμβαίνουν, ειδικά στο μυαλό μας, και αυτό που θέλω να πω στους ανθρώπους πάνω από όλα είναι ότι αν δεν προσπαθήσεις να κάνεις κάτι, δεν θα το κάνεις ποτέ. Και δεν συνειδητοποιείς ότι μπορείς να κάνεις κάτι, μέχρι να το καταφέρεις» έχει πει η ίδια.
Όσο για το αν τελικά εκείνη ευθύνεται για την διάλυση των Beatles, η Γιόκο Όνο απαντά:
«Οι Beatles ήταν ένα γκρουπ από τέσσερις πολυσύνθετους άντρες και το μικρό χεράκι μου δεν θα μπορούσε να τους σπάσει. Διαλύθηκαν γιατί είχαν φτάσει στο τέλος, αλλά κάνοντας αυτό δημιούργησαν υπέροχα νέα ξεκινήματα».
Μίλησε ακόμα και για την κόντρα της με τον Πολ ΜακΚάρτνεϊ. «O Πολ έχει μια πολύ γλυκιά πλευρά και οι δυο μας έχουμε κάνει πια ειρήνη. Είμαστε και συνέταιροι στην Apple Corps και μιλάμε και τα πράγματα είναι καλά μεταξύ μας. Ξέρουμε ο ένας τον άλλον πάρα πολύ καλά, και ενώ είχαμε τις διαφορές μας στο παρελθόν, ποτέ δεν υπήρχε ρήξη όπως πιστεύει ο κόσμος».
Ο Πολ Μακ Κάρντεϊ από την πλευρά του, δήλωσε μερικά χρόνια αργότερα ότι δεν ήταν η Γιόκο Όνο υπαίτια για τη διάλυση των Beatles αλλά και ότι ο Λένον δεν θα είχε γράψει το «Imagine» χωρίς την επιρροή της.
«Είναι απολύτως σίγουρο ότι δεν διέλυσε το γκρουπ. Δε νομίζω ότι μπορεί να κατηγορηθεί για οτιδήποτε. Ο Τζον Λένον θα έφευγε σίγουρα έτσι κι αλλιώς» είπε και συνέχισε:
«Όταν γνωρίσαμε τη Γιόκο, μέρος της γοητείας της ήταν η αβάντ-γκαρντ της πλευρά, η άποψή της για τα πράγματα. Του έδειξε έναν άλλον τρόπο ύπαρξης, ο οποίος του φάνηκε πολύ ελκυστικός. Έτσι ο Τζον αποφάσισε ότι ήρθε η ώρα να φύγει».
Πηγή φωτογραφιών: ΑΠΕ-ΜΠΕ