Σε καθοριστικό παράγοντα για την παγκόσμια οικονομία εξελίσσεται πλέον η κλιματική αλλαγή με τα ακραία καιρικά φαινόμενα να αυξάνονται τόσο σε συχνότητα όσο και σε ένταση. Είτε πρόκειται για πλημμύρες, είτε για παρατεταμένες ξηρασίες ή θερμικά κύματα, τα γεγονότα αυτά μεταφράζονται σε διαταραχές παραγωγής, ελλείψεις προϊόντων, αύξηση κόστους μεταφορών και τελικά πιέσεις στον πληθωρισμό.
Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του think tank Bruegel (Working Paper 20/2025), η εμπειρία των τελευταίων ετών δείχνει ότι ακόμη και μια μεμονωμένη φυσική καταστροφή μπορεί να έχει μακροοικονομικό αποτύπωμα. Οι πλημμύρες στην Ταϊλάνδη το 2011 και η ξηρασία που έπληξε τη Διώρυγα του Παναμά το 2022 είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Σε αυτό πλαίσιο, επιχειρήσεις και κυβερνήσεις καλούνται να επανεξετάσουν τις στρατηγικές τους και να επενδύσουν στην ανθεκτικότητα, ώστε να προστατεύσουν την οικονομία από τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Η σημασία της έρευνας
Η πρόσφατη μελέτη του Bruegel αναδεικνύει με σαφήνεια ότι οι ακραίες κλιματικές διαταραχές δεν είναι μεμονωμένα περιστατικά αλλά δυνητικοί συστημικοί κίνδυνοι για την παγκόσμια οικονομία. Οι έμμεσες οικονομικές απώλειες που μεταδίδονται μέσω των εφοδιαστικών αλυσίδων (GSCs) μπορούν να ξεπεράσουν κατά πολύ τις άμεσες ζημιές, προκαλώντας σοβαρές πιέσεις σε εμπόριο, παραγωγή και τιμές. Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ), οι αλυσίδες εφοδιασμού αποτελούν βασικό κανάλι μετάδοσης συστημικών κινδύνων, ικανό να ενισχύσει πολλαπλά τις απώλειες από φυσικές καταστροφές.
Παράλληλα, οι κλιματικές προοπτικές είναι δυσοίωνες: η θερμότερη χρονιά που έχει καταγραφεί ήταν το 2024, ενώ ο Παγκόσμιος Μετεωρολογικός Οργανισμός εκτιμά πως υπάρχει 70% πιθανότητα η μέση θερμοκρασία έως το 2030 να υπερβεί το όριο του 1,5°C. Σύμφωνα με το IPCC, κάθε επιπλέον 0,1°C υπερθέρμανσης αυξάνει μετρήσιμα την ένταση και συχνότητα ακραίων φαινομένων, με τεράστιες οικονομικές συνέπειες.
Το Δίκτυο για τον Πράσινο Προσανατολισμό του Χρηματοοικονομικού Συστήματος (NGFS, 2022) σημείωσε ότι μια αύξηση της παγκόσμιας θερμοκρασίας κατά 2°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα θα οδηγήσει σε αυξημένη έκθεση σε όλους τους σημαντικούς τύπους κινδύνων, με τις σημαντικότερες αυξήσεις να αναμένονται για ξηρασίες και καύσωνες.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Διαταραχές στη βιομηχανική παραγωγή
Η μεταποίηση είναι ένας από τους τομείς που πλήττονται περισσότερο. Οι πλημμύρες στην Ταϊλάνδη το 2011 στοίχισαν στη χώρα 46,5 δισ. δολάρια -το 12,5% του ΑΕΠ της- με το 70% των ζημιών να αφορά τη βιομηχανία. Ο δείκτης παραγωγής εξαρτημάτων αυτοκινήτων κατέρρευσε κατά 87,5%, ενώ στα ηλεκτρονικά η πτώση έφτασε το 65%. Η αναστάτωση έγινε αισθητή όχι μόνο στην οικονομία της Ταϊλάνδης, αλλά και σε όλες τις αλυσίδες εφοδιασμού. Η Toyota αναγκάστηκε να μειώσει την παραγωγή της κατά 240.000 οχήματα το 2012, ενώ η Honda αντιμετώπισε ελλείψεις ανταλλακτικών που επηρέασαν εργοστάσια από τις Φιλιππίνες έως το Ηνωμένο Βασίλειο.
Παρά τη σοβαρότητα των ζημιών, η παγκόσμια αυτοκινητοβιομηχανία διατήρησε θετική πορεία, με την παραγωγή να αυξάνεται κατά 2,8% σε 59,8 εκατ. μονάδες το 2011. Αυτό δείχνει ότι η διαφοροποίηση στις αλυσίδες εφοδιασμού και η κλίμακα της παγκόσμιας παραγωγής λειτούργησαν ως απορροφητές κραδασμών. Όμως το ερώτημα παραμένει: τι θα συμβεί όταν τα σοκ πολλαπλασιαστούν και συμπέσουν χρονικά σε πολλές περιοχές;
Λειψυδρία και γεωργία: Διπλή πρόκληση για την παγκόσμια ασφάλεια
Η λειψυδρία αναδεικνύεται σε έναν από τους σοβαρότερους κινδύνους για κρίσιμους βιομηχανικούς και αγροτικούς κλάδους. Στη βιομηχανία υψηλής τεχνολογίας, όπως η παραγωγή ημιαγωγών στην Ταϊβάν, οι απαιτήσεις σε νερό είναι τεράστιες. Πάνω από το 60% των ημιαγωγών παγκοσμίως παράγονται εκεί, συμπεριλαμβανομένου σχεδόν του 90% των τσιπ αιχμής. Η ξηρασία του 2021, η χειρότερη σε 56 χρόνια, οδήγησε τα επίπεδα νερού των ταμιευτήρων κάτω από το 5% της χωρητικότητας. Παρότι η παραγωγή διασώθηκε λόγω προτεραιότητας στην παροχή νερού, η κρίση ανέδειξε την ακραία εξάρτηση ενός στρατηγικού κλάδου από έναν ευάλωτο φυσικό πόρο.
Η γεωργία, από την άλλη, είναι ακόμη πιο εκτεθειμένη. Οι χαμηλές βροχοπτώσεις μειώνουν τις αποδόσεις και η παρατεταμένη ξηρασία οδηγεί σε κακές συγκομιδές και εξάντληση υδροφορέων. Οι ξηρασίες στη Βραζιλία επηρέασαν τις τιμές καφέ, ενώ οι καύσωνες σε Γκάνα και Ακτή Ελεφαντοστού εκτόξευσαν την τιμή κακάο στα υψηλότερα επίπεδα δεκαετιών. Αντίστροφα, οι υπερβολικές βροχοπτώσεις εκτός καλλιεργητικής περιόδου καταστρέφουν εδάφη και θρεπτικά συστατικά, επιδεινώνοντας τις απώλειες.
Υποδομές, ενέργεια και εμπόριο
Οι μεταφορές αποτελούν έναν ακόμη κρίσιμο κρίκο. Το 2023 η Διώρυγα του Παναμά λειτούργησε με περιορισμένη χωρητικότητα λόγω έλλειψης νερού, μειώνοντας κατά 10% τον όγκο διελεύσεων. Το γεγονός αυτό συνέπεσε με την κρίση στην Ερυθρά Θάλασσα, οδηγώντας σε άνοδο του κόστους ναυτιλίας και συμβάλλοντας στις πληθωριστικές πιέσεις.
Παρόμοιες εικόνες καταγράφηκαν στον Ρήνο της Γερμανίας, όπου η πτώση της στάθμης δυσχέρανε τη μεταφορά άνθρακα και βιομηχανικών προϊόντων, καθώς και στον Μισισιπή των ΗΠΑ, πλήττοντας τις εξαγωγές σιτηρών. Η ενέργεια επίσης δεν μένει ανεπηρέαστη: οι ξηρασίες περιορίζουν την παραγωγή υδροηλεκτρικής ισχύος, οδηγώντας σε αυξημένες τιμές και επιβάρυνση των δικτύων.
Η ευθύνη των ιθυνόντων: Επενδύσεις, ανθεκτικότητα και το κόστος της αδράνειας
Η αυξανόμενη έκθεση των εφοδιαστικών αλυσίδων στους κλιματικούς κινδύνους καθιστά αναγκαία μια στροφή στρατηγικής. Για τις επιχειρήσεις, αυτό σημαίνει επενδύσεις σε διαφοροποίηση προμηθευτών, γεωγραφική διασπορά παραγωγής και τεχνολογίες που μειώνουν την κατανάλωση νερού και ενέργειας. Η δημιουργία αποθεμάτων ασφαλείας, αν και συνεπάγεται βραχυπρόθεσμο κόστος, λειτουργεί ως «ασφάλιστρο» έναντι μελλοντικών αναταράξεων. Ταυτόχρονα, η διαχείριση κινδύνου και η διαφάνεια απέναντι σε επενδυτές και αγορές δεν είναι πλέον ζήτημα εταιρικής εικόνας αλλά ουσιαστικό κομμάτι της χρηματοοικονομικής σταθερότητας.
Οι κυβερνήσεις από την πλευρά τους καλούνται να διαμορφώσουν πλαίσια πολιτικής που ενθαρρύνουν την ανθεκτικότητα χωρίς να ακυρώνουν τα σήματα της αγοράς. Η στοχευμένη ενίσχυση υποδομών, η διατήρηση ρεαλιστικών ασφαλιστικών κόστους και η αποφυγή προστατευτικών μέτρων -όπως οι περιορισμοί στις εξαγωγές τροφίμων που στο παρελθόν εκτόξευσαν τις τιμές- αποτελούν κρίσιμες συνθήκες. Σε ένα περιβάλλον όπου οι ταυτόχρονες κλιματικές κρίσεις γίνονται πιο πιθανές, η διεθνής συνεργασία είναι μονόδρομος. Το βάρος για επιχειρήσεις και κυβερνήσεις είναι ξεκάθαρο: να επενδύσουν σήμερα για να αποφύγουν ένα αύριο γεμάτο συστημικούς κινδύνους.
