Ο ρόλος του Ερντογάν στη Γάζα: Πώς έπεισε την Χαμάς να συμφωνήσει με το Ισραήλ – Τι κερδίζει η Τουρκία

Η πρόσφατη συμφωνία μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς για το τέλος του πολέμου στη Γάζα έφερε στο προσκήνιο έναν γνώριμο και παγκόσμιο παίκτη: τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Αποκλεισμένη για χρόνια από τις διαπραγματεύσεις γύρω από τον παλαιστινιακό θύλακα, η Τουρκία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν πλέον μεσολάβησε μεταξύ της Χαμάς και των ΗΠΑ, μια κίνηση που αναζωογονεί τις περιφερειακές φιλοδοξίες του Ερντογάν και προσφέρει στη Χαμάς πολιτική ασφάλεια για τη μελλοντική της επιβίωση.

Κομβικό ρόλο στην παρακολούθηση της εφαρμογής της εκεχειρίας στη Γάζα μέσω διεθνούς task force αναλαμβάνει η Τουρκία, όπως ανακοίνωσε ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ενώ ο Ντόναλντ Τραμπ, απένειμε δημόσια εύσημα στον Τούρκο πρόεδρο για τη συμφωνία που επετεύχθη με τη Χαμάς κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων στο Σαρμ ελ Σέιχ της Αιγύπτου. «Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τους ηγέτες του Κατάρ, της Αιγύπτου και της Τουρκίας. Έκαναν αυτή τη μέρα μια υπέροχη μέρα. Ο πρόεδρος Ερντογάν παρενέβη προσωπικά. Ενήργησε καταπληκτικά».

Από την πλευρά του με ανάρτησή του στο X, ο Ερντογάν ευχαρίστησε τον πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Ντόναλντ Τραμπ, «ο οποίος επέδειξε την αναγκαία πολιτική βούληση για να ενθαρρύνει την ισραηλινή κυβέρνηση προς την επίτευξη της εκεχειρίας», καθώς και το Κατάρ και την Αίγυπτο. Ο ρόλος του Ισραήλ στη διαδικασία δεν αναφέρεται στην ανάρτηση του Τούρκου προέδρου.

Πώς ο Ερντογάν έπεισε τη Χαμάς

«Η Τουρκία προσπαθεί να εξηγήσει στη Χαμάς ποιος είναι ο καλύτερος δρόμος για ένα μελλοντικό παλαιστινιακό κράτος», δήλωνε την Τετάρτη στους δημοσιογράφους ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Επιστρέφοντας από επίσκεψη στο Αζερμπαϊτζάν, πρόσθεσε ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τραμπ, του είχε ζητήσει να πείσει τη Χαμάς να αποδεχθεί το σχέδιο 20 σημείων για τη Γάζα.

Οι λέξεις «εξηγώ» και «πείθω» είναι κεντρικές για τον Ερντογάν όταν περιγράφει τις προσπάθειες διαμεσολάβησής του – όχι μόνο απέναντι στη Χαμάς, σύμφωνα με ανάλυση της Haaretz. Σε αντίθεση με τον τρόπο που αντιμετωπίζει τους αντιπάλους του στην Τουρκία ή τους εχθρούς με τους οποίους βρίσκεται σε πόλεμο, η «πίεση» και οι «απειλές» δεν αποτελούν μέρος της διπλωματικής του γλώσσας.

Μετά τη συμφωνία Ισραήλ – Χαμάς η Άγκυρα επωφελείται σημαντικά: ενισχύει τη γεωπολιτική της θέση στη Μέση Ανατολή, διατηρεί επιρροή στη Χαμάς και εκμεταλλεύεται τις προσωπικές σχέσεις του Ερντογάν με τους διεθνείς ηγέτες, κυρίως τον Τραμπ, για να προωθήσει τα συμφέροντά της σε Συρία, ενέργεια και εξοπλιστικά προγράμματα.

Με αυτόν τον τρόπο, η Τουρκία επανατοποθετείται ως «δίκαιος διαμεσολαβητής» και εγγυητής της ειρήνης στη Γάζα, ενώ ταυτόχρονα εξασφαλίζει ότι η Χαμάς συνεχίζει να υπάρχει ως πολιτική δύναμη, υπό την προστασία και την υποστήριξη της Άγκυρας.

Τα δυνατά χαρτιά της Τουρκίας απέναντι στη Χαμάς

Η Τουρκία διαθέτει αρκετά «χαρτιά» που μετέτρεψε σε μοχλούς πίεσης για να πείσει τη Χαμάς: φιλοξενεί αξιωματούχους της με τουρκικά διαβατήρια, παρέχει στέγη και οικονομικά μέσα, ενώ έχει τη δυνατότητα να εγγυηθεί την εφαρμογή συμφωνιών.

Πολλοί από τους Παλαιστίνιους κρατούμενους που απελευθερώθηκαν στη συμφωνία Gilad Shalit μεταφέρθηκαν στην Τουρκία και παραμένουν εκεί.

Η Χαμάς έχει επίσης επενδύσει σε διπλωματικά κανάλια με την Άγκυρα για την απελευθέρωση ομήρων, την ανθρωπιστική βοήθεια και τη μεταβατική διαχείριση της Γάζας.

Επιπλέον, η Χαμάς διαθέτει ένα εκτεταμένο χρηματοοικονομικό δίκτυο που δημιουργήθηκε από τον Σάλεχ αλ-Αρούρι ενώ ζούσε στην Κωνσταντινούπολη πριν από την εξορία του το 2015, περιλαμβάνοντας ακόμη και εταιρείες εισηγμένες στο Χρηματιστήριο της Τουρκίας.

Το επιχειρηματικό δίκτυο της Χαμάς είχε φέρει την Τουρκία κοντά στο να μπει στη «Μαύρη Λίστα» του FATF (Ομάδα Χρηματοπιστωτικής Δράσης), που ιδρύθηκε από τις χώρες της G7 για την καταπολέμηση της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας και της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.

Όταν το 2024 ο αμερικανός υπουργός Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν έθεσε το ενδεχόμενο απέλασης ηγετών της Χαμάς από το Κατάρ, οι επιλογές που πρότεινε η ίδια η Χαμάς ήταν η Τουρκία και η Συρία.

Τελικά, οι Αμερικανοί πείστηκαν από το Κατάρ ότι η παρουσία τους στη Ντόχα θα διευκόλυνε καλύτερα τις διαπραγματεύσεις.

Η Τουρκία, από την πλευρά της, έχει δείξει στο παρελθόν ότι δεν διστάζει να απελάσει πολιτικούς ακτιβιστές προς το συμφέρον της. Από το 2022, καθώς η Άγκυρα προσπαθούσε να αποκαταστήσει τις σχέσεις με την Αίγυπτο, η κυβέρνηση Ερντογάν περιορίσε τη δράση της Μουσουλμανικής Αδελφότητας – ιδεολογικής μητέρας της Χαμάς – κλείνοντας μέσα ενημέρωσής της και απελαύνοντας αρκετά μέλη της στην Κάιρο.

Ο διπλός ρόλος της Τουρκίας: Διαμεσολαβητής και εγγυητής

Η Τουρκία πλέον ισορροπεί μεταξύ δύο ρόλων. Αφενός, πήρε το πράσινο φως από τον Τραμπ, μαζί με την Αίγυπτο και το Κατάρ, να ολοκληρώσει συμφωνία με το Ισραήλ και να πείσει τη Χαμάς να τη συνυπογράψει. Αφετέρου, η Χαμάς ζητά από την Τουρκία να λειτουργήσει ως εγγυητής της εφαρμογής της συμφωνίας: από την εκεχειρία και την απελευθέρωση των ομήρων, έως τη μεταβατική φάση της Γάζας σε διεθνή και παλαιστινιακή διαχείριση, υποστηριζόμενη από πολυεθνική δύναμη που θα οριστεί μελλοντικά.

Αυτός ο διπλός ρόλος τοποθετεί την Τουρκία σε μια γνώριμη θέση: μεσολαβητής ανάμεσα σε αντιπάλους, διατηρώντας την εικόνα του «δίκαιου διαμεσολαβητή». Παρομοιάζεται με τη συμμετοχή της στη συμφωνία σιτηρών Ουκρανίας-Ρωσίας το 2022, όταν κατάφερε να εμφανιστεί ως αξιόπιστος μεσολαβητής, παρά το γεγονός ότι είναι μέλος του ΝΑΤΟ και προμηθεύει drones στο Κίεβο ενώ αρνείται να συμμετάσχει στις δυτικές κυρώσεις κατά της Μόσχας.

Η σημασία της Τουρκίας για τη Χαμάς

Η Τουρκία παρέχει στη Χαμάς πολιτική ασφάλεια και διεθνή κάλυψη, κάτι που οι Αίγυπτος και το Κατάρ δεν μπορούν να εξασφαλίσουν με τον ίδιο τρόπο.

Οι σχέσεις του Ερντογάν με τον Τραμπ θεωρούνται πολύτιμα «διπλωματικά περιουσιακά στοιχεία» για τις ΗΠΑ, από τη σταθεροποίηση στη Συρία μέχρι την ενεργειακή συνεργασία με τη Ρωσία και τις συμφωνίες πολλών δισεκατομμυρίων για εξοπλιστικά προγράμματα.