Όταν κραταιές αυτοκρατορίες ανέρχονταν και έπεφταν και όταν η πανώλη θέριζε την ύπαιθρο, οι άνθρωποι, παραδοσιακά, καταριόντουσαν τα άστρα. Θα είχαν περισσότερο δίκιο, αν θεωρούσαν υπεύθυνο τον καιρό, όπως υποστηρίζει νέα μελέτη, που συνδέει την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, ή τον Μαύρο Θάνατο στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα με την αλλαγή του κλίματος.
Πρόκειται για μελέτη που κρούει κώδωνα κινδύνου για τη σημερινή δυστοκία πολιτικών και οικονομικών παραγόντων να προωθήσουν τις απαραίτητες δράσεις για την ανάσχεση των επιταχυνόμενων κλιματικών αλλαγών στον παρόντα αιώνα.
Η έρευνα επιστημόνων από τη Γερμανία, την Αυστρία, τις ΗΠΑ και την Ελβετία, που δημοσιεύθηκε στην ηλεκτρονική έκδοση της επιθεώρησης Science, καταλήγει στο ότι περίοδοι κλιματικής αστάθειας συνέπεσαν με περιόδους πολιτικών αναταραχών.
Οι κλιματικές μεταβολές, που επηρέασαν την αγροτική παραγωγή, ήταν παράγοντες «που μεγέθυναν τις πολιτικές, κοινωνικές και οικονομικές κρίσεις», είπε στο «Ρόιτερ» ο επικεφαλής συγγραφέας της έκθεσης Ουλφ Μπούντγκεν, του Ομοσπονδιακού Ελβετικού Ινστιτούτου Ερευνών Δασών, Χιονιού και Τοπιογραφίας.
Οι επιστήμονες επέκτειναν τη μελέτη των δακτυλίων στους κορμούς των δέντρων περί τη μία χιλιετία πίσω από ό,τι οι προηγούμενες σχετικές έρευνες. Οι παχιοί δακτύλιοι δείχνουν καλές συνθήκες ανάπτυξης, ενώ οι στενοί φτωχές. Η καλή ανάπτυξη σε οξιές και πεύκα στην κεντρική Ευρώπη τα τελευταία δυόμισι χιλιάδες χρόνια σηματοδοτεί ζεστά και υγρά καλοκαίρια και συμπίπτει με περιόδους πλούτου στις αγροτικές κοινωνίες.
«Ζεστά και υγρά καλοκαίρια είχαμε κατά τη διάρκεια ευημερίας στην αρχαία Ρώμη και τον Μεσαίωνα. Οι αυξανόμενες κλιματικές μεταβολές την περίοδο μεταξύ του 250 μ.Χ. και του 600 μ.Χ. συμπίπτουν με την πτώση της Δυτικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας και την αναστάτωση της περιόδου των Μεταναστεύσεων των Λαών», τονίζει ο Ουλφ Μπούντγκεν.
Είναι γεγονός ότι σε καιρούς κοινωνικής σταθερότητας και ευημερίας, όπως στην άνοδο της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, μεταξύ του 300 πχ και του 200 μΧ., η Ευρώπη βίωσε ζεστά και υγρά καλοκαίρια, ιδανικά για γεωργική δραστηριότητα. Παρόμοιες συνθήκες απαντώνται στο χρονικό διάστημα μεταξύ του 1000 μ.Χ. και του 1200 μ.Χ., περίοδο του μεσαιωνικού απόγειου. Αντιθέτως, τον 3ο αιώνα μ.Χ. η εκτεταμένη ξηρασία συμπίπτει με τις εισβολές των βαρβάρων και την πολιτική αναστάτωση. Από την άλλη, γύρω στο 1300 μΧ., κύμα ψύχους σε συνδυασμό με πιο υγρά καλοκαίρια συμπίπτει με εκτεταμένους λοιμούς και την πανούκλα, που αφάνισε σχεδόν το μισό πληθυσμό της Ευρώπης μέχρι το 1347.
«Η ξηρασία στον 3ο αιώνα συμπίπτει με μία φάση σοβαρής κρίσης στη Δυτική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, περίοδο που σηματοδοτείται από τις εισβολές των βαρβάρων, την πολιτική αναστάτωση και την οικονομική εξάρθρωση σε πολλές επαρχίες της Γαλατίας», λέει ο Ελβετός επιστήμονας.
Οι θερμοκρασίες και οι βροχοπτώσεις επανήλθαν στα επίπεδα της αρχαίας Ρώμης μόνον στις αρχές του 9ου αιώνα, περίοδο που εδραιώνονται τα νέα βασίλεια στην Ευρώπη. Όσον αφορά τη βουβωνική πανώλη, που έμεινε στην ιστορία ως «Μαύρος Θάνατος», ο Ουλφ Μπούντγκεν επισημαίνει ότι «από άλλες μελέτες γνωρίζουμε ότι ένα πιο υγρό περιβάλλον είναι ευνοϊκότερο για την εξάπλωση της πανούκλας».
Χρόνια αργότερα, «οι κατώτερες θερμοκρασίες στις αρχές του 17ου αιώνα και στον 19ο αιώνα ευνόησαν τη συνεχιζόμενη εγκατάλειψη οικισμών κατά τη διάρκεια του Τριακονταετούς Πολέμου (1618-1648) και τις μεταναστεύσεις μεγάλων τμημάτων των πληθυσμών της Ευρώπης στην Αμερική, αντίστοιχα», λέει ο επικεφαλής συγγραφέας της μελέτης.
Υπογράμμισε, επίσης, ότι στην Ευρώπη απαντάται ο μεγαλύτερος πλούτος δακτυλίων δέντρων που μπορούν να μελετηθούν, λόγω των εκτεταμένων ξύλινων κτιρίων, αλλά ότι αυτές οι τεχνικές μελέτης μπορούν να εφαρμοστούν και αλλού, για παράδειγμα στην Κίνα και τη Μέση Ανατολή.
Συνάγονται συμπεράσματα για τη σημερινή αντιμετώπιση της αλλαγής του κλίματος; Η απάντηση είναι καταφατική, χωρίς ουδεμία αμφιβολία. Η μελέτη καταλήγει ότι τα συμπεράσματα, στα οποία καταλήγει η έρευνα, «ενδέχεται να αμφισβητήσουν την πρόσφατη πολιτική και οικονομική απροθυμία» να επιβραδύνουμε την προβλεπόμενη κλιματική αλλαγή στον 21ο αιώνα.
Οι σύγχρονες κοινωνίες μοιάζουν λιγότερο ευάλωτες, «αλλά, σαφώς, δεν είναι απρόσβλητες» από την κλιματική αλλαγή, ειδικά επειδή η μετανάστευση «δεν θα συνιστά επιλογή σε έναν κόσμο, που θα συνωστίζονται όλο και περισσότεροι άνθρωποι», γράφουν οι επιστήμονες, που διεξήγαγαν την έρευνα.
