Βρυξέλλες σε συναγερμό: Η Ρωσία δοκιμάζει την ανατολική πτέρυγα – Ασύμμετρο κόστος για τις χώρες πρώτης γραμμής

«Φωτιά» στις Βρυξέλλες βάζουν οι νέες παραβιάσεις της Ρωσίας, σε Πολωνία και Εσθονία, με το ΝΑΤΟ να μετρά απειλές και η ΕΕ το οικονομικό βάρος.

Υπενθυμίζεται πως στην Πολωνία, χθες (20.9.25) οι σειρήνες ήχησαν όταν η Βαρσοβία απογείωσε εσπευσμένα μαχητικά, σε απάντηση στη μαζική ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας. Προχθές (19.9.25) έγινε παραβίαση του εναέριου χώρου της Εσθονίας από τρία ρωσικά MiG-31, κάτι που ανάγκασε το Ταλίν να ενεργοποιήσει το Άρθρο 4 και να ζητήσει επείγουσες διαβουλεύσεις με τους Συμμάχους. Η Μόσχα φαίνεται να προσπαθεί να ζυγίσει τις αντιδράσεις της Δύσης (ΕΕ, ΗΠΑ, ΝΑΤΟ), χρησιμοποιώντας τακτικές που δεν οδηγούν απευθείας σε στρατιωτική σύγκρουση αλλά προκαλούν μόνιμη ανησυχία στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Αυτό, καθιστά διπλή πρόκληση για τις χώρες τις Ανατολικής Ευρώπης, στρατιωτική και οικονομική με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Πολωνία, όπου οι αμυντικές δαπάνες της ξεπερνούν ήδη το 4,7% του ΑΕΠ πληρώνοντας δυσανάλογο τίμημα για να κρατά σε εγρήγορση την ασπίδα του ΝΑΤΟ.

Στο πλαίσιο αυτό, η έκτακτη σύνοδος των χωρών – μελών της ΕΕ την 1η Οκτωβρίου 2025 αναμένεται να εστιάσει σε μηχανισμούς στήριξης της Ανατολικής πτέρυγας, από κοινούς εξοπλισμούς έως οικονομική ενίσχυση. Τα ίδια ζητήματα αναμένεται να απασχολήσουν και τη Σύνοδο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας στις 2 Οκτωβρίου 2025, επιβεβαιώνοντας ότι η ασφάλεια και η οικονομία της περιοχής βρίσκονται πλέον στο επίκεντρο των ευρωπαϊκών αποφάσεων.

Τι σημαίνει το άρθρο 4

Το Άρθρο 4 του Βορειοατλαντικού Συμφώνου προβλέπει διαβουλεύσεις μεταξύ των μελών εφόσον θεωρεί ότι η εδαφική του ακεραιότητα, η πολιτική του ανεξαρτησία ή η ασφάλειά του απειλούνται. Έχει ενεργοποιηθεί μόλις επτά φορές από την ίδρυση της Συμμαχίας, με την πρόσφατη πρωτοβουλία της Εσθονίας να προστίθεται ως η όγδοη.

Η ενεργοποίηση του άρθρου 4 δεν σημαίνει απαραίτητα στρατιωτική απάντηση, αλλά λειτουργεί ως πολιτική προειδοποίηση. Το άρθρο 4 θεωρείται συχνά «καμπανάκι συναγερμού», προαναγγέλλοντας πιθανές εξελίξεις.

Σε αντίθεση με το άρθρο 5, που προβλέπει συλλογική άμυνα σε περίπτωση επίθεσης σε κράτος-μέλος, το άρθρο 4 παραμένει σε επίπεδο πολιτικής διαβούλευσης. Παρόλα αυτά, έχει ιδιαίτερη σημασία, καθώς ανοίγει τη συζήτηση σε ολόκληρη τη Συμμαχία.

Το ασύμμετρο κόστος και η ρωσική απειλή

Οι προκλήσεις της Ρωσίας -από drones που παραβιάζουν τον εναέριο χώρο της Πολωνίας μέχρι τα μαχητικά που εμφανίζονται στην Εσθονία- έχει μικρό κόστος για τη Μόσχα, αλλά επιβάλλει τεράστιες οικονομικές θυσίες για τις γειτονικές αυτές χώρες.

Η Πολωνία να ξοδεύει περίπου 4,7% του ΑΕΠ της το 2025 της για την άμυνα, ποσοστό σχεδόν διπλάσιο από τον μέσο όρο του ΝΑΤΟ. Στον προϋπολογισμό του 2026 σχεδιάζεται νέα αύξηση στο 4,8% του ΑΕΠ, καθιστώντας τη χώρα τον ηγέτη των ευρωπαϊκών αμυντικών δαπανών.

Η τάση δεν περιορίζεται στην Πολωνία. Η Λιθουανία έχει ανακοινώσει πως θέλει να φτάσει ακόμη και το 6% του ΑΕΠ τα επόμενα χρόνια -ένα νούμερο που θυμίζει μεγάλες στρατιωτικές οικονομίες και όχι μικρά κράτη της Βαλτικής- ενώ τα υπόλοιπα κράτη της Βαλτικής (σ.σ. Εσθονία) προσανατολίζονται γύρω στο 3% του ΑΕΠ.

Η ρωσική απειλή μεταφράζεται σε πρωτοφανείς θυσίες. Η άμυνα γίνεται πλέον κορυφαία εθνική προτεραιότητα, με κόστος που θα βαρύνει όχι μόνο τους κρατικούς προϋπολογισμούς αλλά και τις κοινωνίες αυτών των χωρών.

Πολωνία: Συμβόλαιο δισεκατομμυρίων για τα ραντάρ – Σχέδιο «East Shield»

Η Πολωνία υπέγραψε πρόσφατα συμβόλαιο ύψους 5,8 δισ. ζλότι (1,6 δισ. δολάρια ή 1,36 δισ. ευρώ) με την κοινοπραξία PGZ-Narew για 46 νέα ραντάρ, στο πλαίσιο του προγράμματος αεράμυνας «Narew» για την ενίσχυση του εναέριου χώρου της.

Παράλληλα, επενδύει στο μεγαλεπήβολο σχέδιο «East Shield», το οποίο έχει προγραμματιστεί να υλοποιηθεί το 2024-28 που στοχεύει στη θωράκιση των ανατολικών και βόρειων συνόρων της Πολωνίας. Το πρόγραμμα συνδυάζει φυσικές οχυρώσεις με σύγχρονα συστήματα επιτήρησης, όπως πύργους αισθητήρων, ραντάρ, θερμική απεικόνιση και ακουστικά συστήματα, καθώς και drones που θα αξιοποιούν αυτά τα συστήματα για παρακολούθηση και ανίχνευση κινήσεων.

Αυτό το σύστημα θα ενισχύσει την ικανότητα αποτελεσματικής καταπολέμησης των μη επανδρωμένων αεροσκαφών, τα οποία έχουν γίνει ολοένα και πιο διαδεδομένα στις πρόσφατες συγκρούσεις, όπως αποδεικνύεται από τον πόλεμο στην Ουκρανία.

Το κόστος της αποτροπής

Η ενεργοποίηση του Άρθρου 4 δείχνει πως οι ρωσικές κινήσεις δεν περνούν απαρατήρητες. Όμως η μεγαλύτερη μάχη ίσως να μην δίνεται στον αέρα πάνω από τη Βαλτική, αλλά στους προϋπολογισμούς των χωρών που αισθάνονται πιο κοντά στον κίνδυνο και το ποιος αντέχει να σηκώσει το βάρος της αποτροπής.

Για τη Ρωσία, οι παραβιάσεις είναι χαμηλού κόστους και κυρίως κινήσεις πίεσης ενώ για την Πολωνία και τη Βαλτική, η απάντηση κοστίζει δισεκατομμύρια. Αν αυτή η δυναμική συνεχιστεί, η σύγκρουση θα κριθεί από την ανθεκτικότητα των οικονομιών.