Το άγνωστο παρασκήνιο της διαδοχής του Αλέκου Αλαβάνου, αναφέρεται στο βιβλίο Τσίπρα με τίτλο «Ιθάκη». Ο Αλέξης Τσίπρας γράφει για τις προσπάθειες υπονόμευσης από τον προκάτοχό του και τις κινήσεις που έκανε ώστε να ελιχθεί πολιτικά.
Το συγκεκριμένο κεφάλαιο στο βιβλίο Τσίπρα με τίτλο «Ιθάκη», γυρνάει πίσω τον χρόνο στο 2007. Ο συυγραφέας, Αλέξης Τσίπρας, περιγράφει στις σελίδες του: Στις 27 Νοεμβρίου 2007, ο Αλέκος Αλαβάνος [σσ: πρόεδρος του ΣΥΝ από το Δεκέμβριο του 2004] ανακοίνωσε, ενόψει του επικείμενου Συνεδρίου του κόμματος, ότι για προσωπικούς λόγους δεν θα ήταν ξανά υποψήφιος Πρόεδρος του ΣΥΝ. Ήταν μια απόφαση που αιφνιδίασε τους περισσότερους, γιατί δεν υπήρχε εμφανής λογική πίσω της: η παραμονή του στην ηγεσία ήταν σύντομη, ενώ το εκλογικό αποτέλεσμα είχε θεωρηθεί ικανοποιητικό.
Παρά τις επίμονες προσπάθειες των ηγετικών στελεχών να τον μεταπείσουν, εκείνος επέμεινε, επικαλούμενος και λόγους υγείας. Κι ενώ δεν είχε μιλήσει ποτέ απευθείας μαζί μου για το ζήτημα, σε άτυπες συζητήσεις με στελέχη της Πολιτικής Γραμματείας φέρεται να με είχε υποδείξει ως πιθανό διάδοχό του.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Εκείνες τις μέρες ούτε που μπορούσα να φανταστώ τέτοια συζήτηση γύρω από το όνομά μου. Ήμουν ενθουσιασμένος, καθώς ετοιμαζόμουν για ένα ταξίδι στη Βενεζουέλα, όπου θα συμμετείχα σε διεθνή αντιπροσωπεία παρατηρητών της εκλογικής διαδικασίας. Με συνόδευε ο τότε υπεύθυνος Διεθνών Σχέσεων του ΣΥΡΙΖΑ, Κώστας Ήσυχος, βαθύς γνώστης και λάτρης της Λατινικής Αμερικής, μιας και γεννήθηκε, μεγάλωσε και είχε συγγενείς στα προάστια του Μπουένος Άιρες της Αργεντινής. Στο Καράκας, μάλιστα, είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω από κοντά την κεντρική ομιλία του Ούγκο Τσάβες και αργότερα να συναντηθώ με τον Υφυπουργό Ενέργειας της Κυβέρνησης.
Στην επιστροφή από το Καράκας κάτι πήγε να υπονοήσει ο Ήσυχος στο αεροπλάνο, και σχεδόν τον αποπήρα. «Άσε, ρε Κώστα, κόψε το δούλεμα», του είπα, και σταμάτησα τη συζήτηση αμέσως. Μόλις όμως επέστρεψα στην Ελλάδα, βρήκα στο κινητό μου τηλέφωνο μήνυμα από τον Αλέκο Φλαμπουράρη, που μου ζητούσε να τον επισκεφτώ επειγόντως στο σπίτι του. Πήγα με τη βαλίτσα στο χέρι. Με καλωσόρισε, με κέρασε καφέ, με ρώτησε για τη Βενεζουέλα κι εγώ άρχισα να του αναλύω το φαινόμενο Τσάβες.
Ο Αλέκος μου έκανε μια ανάλυση για τον λαϊκισμό βγαλμένη από τα εγχειρίδια της Ανανεωτικής Αριστεράς του Άγγελου Ελεφάντη, αλλά στο τέλος παραδέχτηκε ότι δεν είχε υπάρξει ποτέ μαζικό λαϊκό κίνημα που να κέρδισε την εξουσία χωρίς αναφορά σε μεγάλες ηγετικές φυσιογνωμίες. Κάποια στιγμή του λέω:
- – «Για να σου μιλήσω για τη Βενεζουέλα με κάλεσες;»
- – «Όχι», μου απάντησε με τον γνωστό του μειλίχιο τρόπο,
- – «Τι έγινε;»
- – «Ο Αλαβάνος επιμένει να παραιτηθεί».
- – «Δεν τον πείσατε ότι είναι λάθος;»
- – «Προσπαθήσαμε, αλλά δεν τα καταφέραμε».
- – «Και τώρα;»
- – «Τώρα θα κάνουμε εσένα Πρόεδρο», μου πέταξε τη χειροβομβίδα με όσο πιο φυσικό ύφος μπορούσε.
Στην αρχή αρνήθηκα και να το συζητήσω. Ήταν εξαιρετικά πρόωρο ακόμα και ως σκέψη. Ο Αλέκος όμως επέμεινε. Τον ρώτησα ποιανού ιδέα ήταν αυτή και μου απάντησε πως ήταν του Αλαβάνου, αλλά συμφωνούσε και ο Βούτσης. Του απάντησα πως όπως και να είχε η κατάσταση, έπρεπε να το ξεχάσουν.
– «Ενώ δεν θέλησα να γίνω Βουλευτής, ρε Αλέκο, θα γίνω Πρόεδρος;». Ο Φλαμπουράρης, με πατρική συγκατάβαση και με την ηρεμία της εμπειρίας, μου ζήτησε να μην απαντήσω αμέσως. Να το σκεφτώ για δυο-τρεις μέρες.
– «Αυτά τα πράγματα μερικές φορές δεν τα κανονίζουμε εμείς, μας έρχονται χωρίς να το καταλάβουμε», μου είπε. «Να θυμάσαι, όμως, ότι κανείς δεν μετάνιωσε για αποφάσεις που έλαβε παίρνοντας ρίσκο. Όλοι μετανιώνουν για ευκαιρίες που άφησαν να χαθούν».
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
«Εκείνο το βράδυ δεν μπόρεσα να κοιμηθώ»
Ήταν πολύ βαριά τα τελευταία αυτά λόγια για να μην με προβληματίσουν. Εκείνο το βράδυ, όπως ήταν φυσικό, δεν μπόρεσα να κοιμηθώ και δεν έφταιγε το λεγόμενο τζετ λαγκ από το υπερατλαντικό ταξίδι. Ήταν μια πρόταση απρόσμενη και αιφνιδιαστική, με προβλημάτιζαν τα κίνητρά της, αλλά κυρίως η δική μου απάντηση, με δεδομένο ότι είχα συνείδηση του πόσο μεγάλη αλλαγή θα ήταν αυτή στη ζωή μου. Και πόσο μεγάλη πρόκληση, την ίδια στιγμή, για μένα και το κόμμα μου.
Οι επόμενες μέρες ήταν γεμάτες από συζητήσεις. Ταλαντεύτηκα πολύ, αλλά από τη στιγμή που αποδέχτηκα την πρόταση, τα πράγματα κύλησαν με πολύ μεγαλύτερες ταχύτητες από όσο μπορούσε κανείς να φανταστεί. Η είδηση και μόνο της υποψηφιότητας ενός 34χρονου για την ηγεσία ενός κοινοβουλευτικού κόμματος αποτέλεσε καταλύτη για ευρύτερες διεργασίες σε ένα πολιτικό σύστημα που έδειχνε να βαλτώνει.
Το 5ο Συνέδριο του ΣΥΝ, στις 10 Φεβρουαρίου 2008, ήταν ίσως το μοναδικό στη μέχρι τότε σύντομη ιστορία του κόμματος που είχε προσελκύσει το ενδιαφέρον της κοινωνίας. Στη μυστική ψηφοφορία, έχοντας απέναντι την υποψηφιότητα του Φώτη Κουβέλη, εκλέχτηκα Πρόεδρος με το 70,4% των ψήφων των συνέδρων. Επρόκειτο για έναν μικρό πολιτικό σεισμό. Ήμουν ο νεότερος πολιτικός αρχηγός στην Ιστορία της χώρας.
Αμέσως μετά την εκλογή μου, ο ΣΥΡΙΖΑ γνώρισε μια πρωτοφανή δημοσκοπική άνοδο. Στα τέλη του ίδιου μήνα, οι μετρήσεις έδειχναν ότι τα ποσοστά του είχαν υπερδιπλασιαστεί. Σε μια δημοσκόπηση, λίγες ημέρες πριν από το Συνέδριο του ΠΑΣΟΚ, που ήταν προγραμματισμένο για τις 14 Μαρτίου, εμφανιζόμασταν στη δεύτερη θέση με 18%, αφήνοντας το ΠΑΣΟΚ τρίτο με 17%. Αυτό σήμανε συναγερμό στο πολιτικό σύστημα, κυρίως στα επιτελεία της Χαριλάου Τρικούπη, που έψαχναν γραμμή άμυνας απέναντι στο νέο φαινόμενο.
Η εκλογή μου και ιδιαιτέρως η θετική υποδοχή της από τους πολίτες ουσιαστικά εξέφρασαν ένα οριζόντιο αίτημα για την ανανέωση του πολιτικού προσωπικού. Το αίτημα αυτό δεν αφορούσε μόνο την ηλικία ή το ύφος, αλλά και το περιεχόμενο της πολιτικής. Οι ψηφοφόροι είχαν κουραστεί από την εναλλαγή στην εξουσία δύο κομμάτων που το μόνο που τους χώριζε ήταν οι αναμνήσεις τους.
Η ανάδειξή μου στην ηγεσία του ΣΥΝ παραβίασε τις καθιερωμένες πολιτικές προδιαγραφές. Ένας νέος, που δεν έμοιαζε με συνηθισμένο πολιτικό, ένα παιδί της διπλανής πόρτας που εισέβαλε απροειδοποίητα σε ένα σκηνικό καθωσπρεπισμού, διαφθοράς και οικογενειοκρατίας. Ένας άγνωστος, χωρίς επώνυμο που να παραπέμπει σε πολιτικό τζάκι, που δεν είχε κλείσει τα 34 και κυκλοφορούσε με μηχανή και τζιν παντελόνι, απέναντι σε δύο γόνους πολιτικών δυναστειών: έναν Καραμανλή κι έναν Παπανδρέου. Σε μια πολιτική σκηνή όπου αυτές οι δύο δυναστείες πρωταγωνιστούσαν για σχεδόν έξι δεκαετίες. Αυτό από μόνο του ήταν αρκετό για να τραβήξει την προσοχή.
Τους μήνες που ακολούθησαν, μέχρι και τον Δεκέμβριο, ο ΣΥΡΙΖΑ συνέχισε την ανοδική του πορεία στις δημοσκοπήσεις, κερδίζοντας το αυξημένο ενδιαφέρον της κοινωνίας για τις δράσεις του, την εναλλακτική αισθητική του και το διαφορετικό, λιγότερο κοινότοπο, ύφος των παρεμβάσεών του, που πολλές φορές αιφνιδίαζαν το καθιερωμένο πολιτικό προσωπικό και τους δημοσιογράφους.
Το ΠΑΣΟΚ του Γιώργου Παπανδρέου, χωρίς μάλιστα να κουνήσει το δαχτυλάκι του, με τη βοήθεια του ΚΚΕ και της Ν.Δ., εξουδετέρωσε τον πιο σοβαρό αντίπαλό του στην προσπάθεια να επανακτήσει τη δυναμική του ως κόμματος της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης και να διεκδικήσει με αξιώσεις την Κυβέρνηση. Το «φαινόμενο ΣΥΡΙΖΑ» έδειχνε, προσωρινά, να χάνει τη λάμψη του. Και εγώ μαζί του.
Κάπου εκεί άρχισαν και οι πρώτοι τριγμοί με τον Αλαβάνο που αποφάσισε μεν να παραιτηθεί από Πρόεδρος του ΣΥΝ, αλλά όχι από την ηγεσία της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ. Λίγο νωρίτερα, κατά την περίοδο της δημοσκοπικής εκτόξευσης του ΣΥΡΙΖΑ, είχαν ήδη γίνει ορατά τα σημάδια της επιθυμίας του να μην αποχωρήσει από την κεντρική πολιτική σκηνή. Σταδιακά υιοθετούσε μια διαρκώς αυξανόμενη κινητικότητα.
Ξεκίνησε λοιπόν περιοδείες και δεν άφηνε καμία σημαντική εκπροσώπηση του κόμματος δίχως να την αναλάβει ο ίδιος. Αποφάσισε μάλιστα να εκπροσωπήσει τον ΣΥΡΙΖΑ στη συνάντηση με τον Καραμανλή στο Μαξίμου με αντικείμενο τα κρίσιμα γεγονότα του Δεκεμβρίου και άρχισε να δίνει αμφίσημες απαντήσεις σε κάθε ερώτηση που αφορούσε την απόφασή του να παραιτηθεί από την ηγεσία του ΣΥΝ.
Στην πορεία προς τις ευρωεκλογές αυτή η συμπεριφορά επιδεινώθηκε. Κάπου εκεί άρχισα να συνειδητοποιώ αυτό που αρνιόμουν στην αρχή να πιστέψω. Η παραίτησή του ήταν ελιγμός για να απαλλαγεί από το κόμμα που θεωρούσε βαρίδι. Βεβαίως, πήρε ένα ρίσκο παρακάμπτοντας την κομματική επετηρίδα και συμβάλλοντας στην ανάδειξη ενός αουτσάιντερ στην ηγεσία. Δυστυχώς όμως για αυτόν, τα πράγματα δεν πήραν την τροπή που περίμενε. Από τις εξελίξεις είχε τεθεί και ο ίδιος σε δεύτερη μοίρα, γεγονός που δεν ήταν έτοιμος να αποδεχτεί.
Προκειμένου να αναστρέψει την πορεία των πραγμάτων, ανέλαβε όλη την ευθύνη για την παρουσία του ΣΥΡΙΖΑ στην καμπάνια των ευρωεκλογών, περιορίζοντάς με σε ρόλο κομπάρσου.
Το αποτέλεσμα των Ευρωεκλογών της 7ης Ιουνίου 2009 υπήρξε απογοητευτικό: το ΠΑΣΟΚ πρώτευσε με 36,6%, η Νέα Δημοκρατία ακολούθησε με 32,3%, το ΚΚΕ κατέλαβε την τρίτη θέση με 8,35%, ο ΛΑΟΣ τέταρτος με 7,15% και ο ΣΥΡΙΖΑ περιορίστηκε στην πέμπτη θέση, με μόλις 4,7%. Από την επόμενη κιόλας ημέρα των Ευρωεκλογών ο ΣΥΝ και ο ΣΥΡΙΖΑ κυριεύτηκαν από εσωστρέφεια, καθώς είχαν διαψευστεί οι προσδοκίες για ένα σαφώς καλύτερο αποτέλεσμα. Μέσα σε κλίμα πλήρους αμφισβήτησής μου, τόσο από τον Αλαβάνο όσο και από κάποιες συνιστώσες του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά και από την ανανεωτική πτέρυγα του ΣΥΝ, κύλησε ένα πολύ δύσκολο, σχεδόν εφιαλτικό καλοκαίρι.
Γρήγορα συνειδητοποίησα πως, αν δεν αναλάμβανα πολιτικές πρωτοβουλίες, θα βρισκόμασταν με μαθηματική ακρίβεια τόσο εγώ όσο και το κόμμα μπροστά σε αδιέξοδο. Επιχείρησα να λύσω τον Γόρδιο Δεσμό προσφεύγοντας στη βάση του κόμματος. Στις 25 Αυγούστου ανακοίνωσα στην Πολιτική Γραμματεία ότι στην επικείμενη συνεδρίαση της Κ.Ε. θα ζητούσα τη διεξαγωγή Έκτακτου Συνεδρίου του ΣΥΝ τον Οκτώβριο του 2009.
Εν τω μεταξύ, δυσοίωνα ήταν τα νέα από το μέτωπο της οικονομίας. Πυκνά μαύρα σύννεφα άρχισαν να βαραίνουν τον δημοσιονομικό ουρανό της χώρας. Η «θωρακισμένη οικονομία» για την οποία υπερηφανεύονταν οι Υπουργοί του Καραμανλή άρχισε να παραπαίει. Το έλλειμμα ξεπερνούσε τα αποδεκτά όρια ακόμα και για τους εταίρους που είχαν συνηθίσει να κάνουν χρόνια ολόκληρα «τα στραβά μάτια».
Ο Καραμανλής, που αντιλήφθηκε πως η μπόρα θα ξεσπούσε πάνω στο κεφάλι του, αποφάσισε να διαβεί τον Ρουβίκωνα. Και την ώρα που εγώ σχεδίαζα έκτακτα συνέδρια, εκείνος σχεδίαζε έκτακτη προσφυγή στις κάλπες για να γλιτώσει τα χειρότερα. Στις 2 Σεπτεμβρίου 2009 ανακοίνωσε αιφνιδιαστικά πρόωρες εκλογές για τις 4 Οκτωβρίου.
Στον ΣΥΡΙΖΑ επικρατούσε έντονη αναταραχή. Το αίσθημα αμηχανίας ήταν διάχυτο. Στις συνεδριάσεις της Γραμματείας, η αντιπροσωπεία του ΣΥΝ, και με τη δική μου αποφασιστική στάση, ζήτησε να ισχύσει ό,τι και το 2007 -ο Πρόεδρος του ΣΥΝ να είναι και επικεφαλής του ψηφοδελτίου του ΣΥΡΙΖΑ. Οι συνιστώσες που στήριζαν τον Αλαβάνο το αρνήθηκαν και αντιπρότειναν τον ίδιο ως επικεφαλής. Το κλίμα άρχισε να θυμίζει διάλυση.
Την ίδια στιγμή, η «Ανανεωτική Πτέρυγα» εισηγήθηκε ο ΣΥΝ να κατέβει αυτόνομα στις εκλογές, με εμένα επικεφαλής. Ήταν, ωστόσο, μια πρόταση-παγίδα. Γιατί μια τέτοια εξέλιξη θα οδηγούσε αναπόφευκτα σε διάσπαση: ο ΣΥΡΙΖΑ θα κατέβαινε ξεχωριστά, με επικεφαλής τον Αλαβάνο.
Μέσα σε αυτό το κλίμα αποφάσισα να κάνω την υπέρβαση με μια πρόταση που δύσκολα θα μπορούσαν να αρνηθούν. Αντί να πάμε στις εκλογές με έναν επικεφαλής του ψηφοδελτίου, να καταθέσουμε τα ψηφοδέλτια στον Άρειο Πάγο οι επικεφαλής από όλες τις συνιστώσες, εννιά στο σύνολο. Και εγώ να είμαι ένας από τους εννιά. Να κατεβούμε και οι εννιά με σταυρό στις εκλογικές μας περιφέρειες. Και ο νέος Πρόεδρος της Κ.Ο. του ΣΥΡΙΖΑ να εκλεγεί από τους Βουλευτές της νέας Κ.Ο. Δέχτηκα επίσης να πάμε και οι εννιά στη συνέντευξη Τύπου στη ΔΕΘ. Εκεί που είχαμε φτάσει, δεν είχαμε και κάτι παραπάνω να χάσουμε. Ούτως ή άλλως είχαμε γίνει νούμερο επιθεώρησης.
Το μόνο στο οποίο επέμεινα και σε αυτό ήμουν ανένδοτος, ήταν να εκπροσωπήσω το συμμαχικό σχήμα στο τηλεοπτικό ντιμπέιτ των αρχηγών. Η πρότασή μου, που κατατέθηκε στο παρά πέντε πριν από την κατάθεση των ψηφοδελτίων, ήταν θεωρητικά πολύ προχωρημένη και έδινε την εντύπωση ότι αποτελούσε μεγάλη υποχώρηση για τη βασική συνιστώσα, τον ΣΥΝ. Πρακτικά όμως ήταν η κίνηση που μας έβγαλε από το αδιέξοδο.
Έπειτα από τρεις πολύωρες συνεδριάσεις και με τον χρόνο να κυλάει απειλητικά, η πρόταση έγινε αποδεκτή. Ο Αλαβάνος αποσύρθηκε και εγώ ανέλαβα αποκλειστικά την ευθύνη. Πήγα στη ΔΕΘ με άλλους οκτώ σε μια συνέντευξη Τύπου παρωδία. Η ατμόσφαιρα ήταν βαριά και φορτισμένη και όλα κρέμονταν από μια κλωστή. Το ΠΑΣΟΚ έδειχνε να επελαύνει και μια αποτυχία του ΣΥΡΙΖΑ να ξεπεράσει το κατώφλι του 3% ήταν κάτι παραπάνω από πιθανή.
Ωστόσο, βαθιά μέσα μου πίστευα ότι θα την κερδίζαμε την κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Και στις 21 Σεπτεμβρίου, πράγματι η πίστη μου έγινε βεβαιότητα. Στο προεκλογικό ντιμπέιτ των πολιτικών αρχηγών όπου εκπροσώπησα τον ΣΥΡΙΖΑ, όχι μόνο κατάφερα να σταθώ με αξιοπρέπεια, αλλά κατά γενική ομολογία τότε, κέρδισα πολύ θετικές εντυπώσεις. Τις επόμενες ημέρες οι δημοσκοπήσεις άρχισαν να μας μετρούν με βεβαιότητα εντός Βουλής. Εκείνο το βράδυ, μετά το ντιμπέιτ, δεν ήμουν πια απλώς ένας υποψήφιος. Ήμουν ήδη, στην ουσία, ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ.
Σε εκείνες τις κρίσιμες ώρες, δεν ήταν οι τυπικές κομματικές διαδικασίες που καθόρισαν το αποτέλεσμα, αλλά η απόφασή μου να βγω μπροστά και να σταθώ με σθένος και παρά το νεαρό της ηλικίας και την απειρία μου σε μια δύσκολη πολιτική αναμέτρηση. Ανταποκρίθηκα στις απαιτήσεις ενός εθνικού ακροατηρίου μέσα σε συνθήκες αδυσώπητης πίεσης, στη διάρκεια μιας τρίωρης τηλεμαχίας όπου δεν υπήρχε περιθώριο για δισταγμούς ή λάθη. Εκείνη τη νύχτα, το χρίσμα της ηγεσίας μου το έδωσε η ίδια η ζωή. Η εμφάνιση αυτή συνέβαλε στην κοινοβουλευτική παρουσία του ΣΥΡΙΖΑ.
Στις εκλογές, στις 4 Οκτωβρίου 2009, το ΠΑΣΟΚ κατάφερε να επικρατήσει άνετα με διαφορά δέκα μονάδων, ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ πέρασε με 4,6% το κατώφλι της Βουλής, εκλέγοντας1 3 βουλευτές. Και εγώ εκλέχτηκα πρώτη φορά βουλευτής, πρώτος με μεγάλη διαφορά σε σταυρούς προτίμησης στο ψηφοδέλτιο της Α’ Αθήνας. Λίγες μέρες αργότερα, η Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΣΥΡΙΖΑ με εξέλεξε ομόφωνα Πρόεδρό της.
