«Η δημοκρατία υποχωρεί παγκοσμίως» – Ανησυχητικά ευρήματα έρευνας και για την Ελλάδα

Η δημοκρατία καταγράφει σταθερή υποχώρηση παγκοσμίως, χωρίς σημάδια βελτίωσης. Στην ετήσια έκθεσή του για το 2025, που δημοσιεύτηκε τον Μάρτιο, με τίτλο «Έκθεση για τη Δημοκρατία 2025 – 25 χρόνια αυταρχισμού: Η δημοκρατία “τραμπάρεται”;», το σουηδικό Ινστιτούτο V-Dem παρουσιάζει μια ανησυχητική εικόνα: η δημοκρατία φθίνει σε κάθε γωνιά του πλανήτη – ανάμεσά τους και η Ελλάδα.

Το V-Dem είναι ένα διεθνές πανεπιστημιακό ερευνητικό πρόγραμμα που συντονίζεται από το Πανεπιστήμιο του Γκέτεμποργκ στη Σουηδία και καταγράφει την ποιότητα της δημοκρατίας μέσω περισσότερων από 600 δεικτών. Σύμφωνα με την τελευταία του έκθεση που συμπεριλαμβάνει και την Ελλάδα, ο παγκόσμιος μέσος όρος δημοκρατίας έχει επιστρέψει στα επίπεδα του 1985 για τον πολίτη και του 1996 ανά χώρα.

Πρόκειται για το χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων δεκαετιών, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τη δημοκρατική ισχύ των οικονομιών.

Η κατάσταση στην Ελλάδα

Η Ελλάδα κατατάσσεται από την έκθεση του V-Dem ως χώρα σε επιβεβαιωμένη πορεία αυταρχισμού (Confirmed Autocratizer), με σαφή και στατιστικά σημαντική πτώση στους δημοκρατικούς της δείκτες την τελευταία δεκαετία (2014–2024).

Η χώρα μας βρίσκεται στην κατηγορία ED+ («Electoral Democracy Plus»), κάτι που σημαίνει ότι δεν θεωρείται πλέον φιλελεύθερη δημοκρατία, διατηρώντας μεν ελεύθερες εκλογές, αλλά με αδύναμους θεσμούς και περιορισμούς στις ελευθερίες.

Μεταξύ των βασικών δεικτών που παρουσιάζουν πτώση, ξεχωρίζει η ελευθερία της έκφρασης – το V-Dem καταγράφει σημαντική επιδείνωση στην Ελλάδα μεταξύ 2013 και 2023. Παράλληλα, οι ακαδημαϊκές ελευθερίες και η ανεξαρτησία των ΜΜΕ έχουν επίσης υποβαθμιστεί σοβαρά.

Επίσης, το κράτος δικαίου βρίσκεται σε κάμψη, με διαβρωμένες διαχωριστικές γραμμές εξουσιών και αυξημένη πίεση στους θεσμικούς ελέγχους. Η έκθεση συνδέει την εικόνα αυτή με ανησυχίες που έχουν εκφραστεί τα τελευταία χρόνια, όπως το σκάνδαλο Predator και η παρακολούθηση δημοσιογράφων και πολιτικών αντιπάλων, οι πιέσεις στην ελευθερία του Τύπου και ο αυξημένος έλεγχος της πληροφόρησης στα δημόσια ΜΜΕ.

Η Ελλάδα καταγράφεται δίπλα σε χώρες όπως η Ιταλία, η Ολλανδία, η Πορτογαλία και οι ΗΠΑ, οι οποίες επίσης σημείωσαν ουσιαστική υποχώρηση της δημοκρατίας την τελευταία δεκαετία.

Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά το V-Dem: «Η Δυτική Ευρώπη ήταν η περιοχή με τη δεύτερη μεγαλύτερη δημοκρατική πτώση, λόγω στατιστικά σημαντικών μειώσεων τουλάχιστον σε έναν δείκτη σε Ελλάδα, Ιταλία, Ολλανδία, Πορτογαλία και Ηνωμένες Πολιτείες».

Αν και η Ελλάδα είναι σχετικά μικρή πληθυσμιακά, η υποχώρηση της δημοκρατίας στη χώρα μας επηρεάζει τις δημοκρατικές ισορροπίες στην Ευρώπη, ενισχύοντας τη γενικευμένη φθορά, σύμφωνα με την έκθεση.

Παγκόσμιο ρεκόρ αυταρχισμού από το 1978

Η έκθεση αποκαλύπτει πως για πρώτη φορά μετά από 20 χρόνια, υπάρχουν περισσότερες αυταρχίες (91) από δημοκρατίες (88) παγκοσμίως. Το 72% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει πλέον υπό αυταρχικά καθεστώτα – το υψηλότερο ποσοστό από το 1978.

Το 2024, 44 χώρες παρουσίασαν σημαντική επιδείνωση στην ελευθερία έκφρασης, έναντι 35 το 2023. Η έκθεση επιβεβαιώνει επίσης το τρίτο παγκόσμιο «κύμα αυταρχισμού», που επηρεάζει το 40% του πληθυσμού – ή 3,1 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Μόλις 19 χώρες βρίσκονται σε πορεία δημοκρατικής ενίσχυσης.

Παρά τις πολλές εκλογικές διαδικασίες το 2024, μόνο 11 χώρες άλλαξαν πολιτική πορεία, με 7 να χειροτερεύουν και μόλις 4 να σημειώνουν πρόοδο. Οι βασικές τάσεις είναι η πολιτική βία και η αύξηση των δημοκρατικών κινητοποιήσεων.

Η Κύπρος στη λίστα παρακολούθησης του V-Dem

Το V-Dem παρουσιάζει επίσης μία «Watchlist» χωρών που βρίσκονται στο όριο μετάβασης σε αυταρχικά καθεστώτα. Σε αυτή περιλαμβάνεται και η Κύπρος, μαζί με τη Γεωργία, τη Μαυρίκιο, τη Σλοβακία, τη Σλοβενία, το Σουρινάμ, και τη Ζάμπια.

Πρόκειται για χώρες με ανησυχητικές τάσεις πτώσης σε κρίσιμους δημοκρατικούς δείκτες, χωρίς ακόμη να πληρούν τα στατιστικά κριτήρια για επίσημη κατάταξη ως «αυταρχικές υπό μετάβαση».