«Freebirth»: Πώς ένα κίνημα «φυσικού τοκετού» συνδέεται με θανάτους βρεφών

Το φαινόμενο του «freebirth» (ελέυθερος τοκετός, σ.σ.) έχει αναδειχθεί τα τελευταία χρόνια ως μία από τις πιο ακραίες εκφράσεις της δυσπιστίας απέναντι στην περιγεννητική ιατρική: τοκετοί στο σπίτι χωρίς καμία ιατρική παρουσία, που γίνονται δημοφιλείς μέσω influencer, podcast, λογαριασμών στο Instagram και διαδικτυακών εκπαιδεύσεων επί πληρωμή.

Στην καρδιά αυτού του κινήματος βρίσκεται η Free Birth Society (FBS), μια άνθουσα επιχείρηση που στηρίζεται σε influencer οι οποίες υπόσχονται στις γυναίκες έναν «απελευθερωμένο» τοκετό, απαλλαγμένο από νοσοκομεία και «μαιευτική βία». Πίσω όμως από τις λαμπερές εικόνες των χαμογελαστών μητέρων, η έρευνα της Guardian αποκαλύπτει μια πολύ πιο σκοτεινή πραγματικότητα: βρέφη νεκρά ή με σοβαρές αναπηρίες και μητέρες που σήμερα περιγράφουν πώς παρασύρθηκαν — και τελικά παγιδεύτηκαν — σε ένα βαθιά κλειστό ιδεολογικό σύστημα, γράφει ο Guardian.

«Άγριοι» τοκετοί και ψηφιακή αυτοκρατορία

Σε ένα ήσυχο σαλόνι στην Πενσυλβάνια, απαλή μουσική έπαιζε συνεχώς, οι φίλες ψιθύριζαν λόγια ενθάρρυνσης — κι όμως το μωρό πέθαινε.

Για 17 ολόκληρα λεπτά, ο μικρός Εσάου (Esau) είχε γεννηθεί μόνο με το κεφάλι, ενώ το σώμα του είχε εγκλωβιστεί. Η μητέρα του, Γκαμπριέλ Λόπεζ (Gabrielle Lopez), ένιωθε ότι κάτι πήγαινε στραβά, ικέτευε για βοήθεια, αλλά οι τρεις φίλες της την καθησύχαζαν επαναλαμβάνοντας ότι «το μωρό είναι ασφαλές». Καμία δεν είδε τον ομφάλιο λώρο γύρω από τον λαιμό του· καμία δεν κατάλαβε ότι κάθε λεπτό που περνούσε κατέστρεφε ανεπανόρθωτα τον εγκέφαλό του από την έλλειψη οξυγόνου. Σε έναν τοκετό με επαγγελματία, πέντε λεπτά καθυστέρησης θα αποτελούσαν ιατρική έκτακτη ανάγκη. Εδώ δεν υπήρχε ούτε γιατρός ούτε μαία: η Λόπεζ έκανε «freebirth», δηλαδή γεννούσε χωρίς καμία ιατρική υποστήριξη.

Η Γκαμπριέλ Λόπεζ είχε γνωρίσει τις τρεις «αδελφές τοκετού» μέσα από τη Free Birth Society, μια επιχείρηση που προωθεί το freebirth ως ριζοσπαστική εκδοχή του τοκετού στο σπίτι. Σε αντίθεση με τον τοκετό με μαία, το freebirth σημαίνει μηδενικό ιατρικό έλεγχο. Η πιο ακραία εκδοχή που προωθεί η FBS απορρίπτει τους υπερήχους, υποβαθμίζει σοβαρές επιπλοκές και ενθαρρύνει τις «άγριες εγκυμοσύνες», δηλαδή εγκυμοσύνες χωρίς προγεννητικό έλεγχο.

Ιδρύτρια της FBS είναι η πρώην ντούλα Εμίλι Σαλντάγια (Emilee Saldaya). Η FBS χτίστηκε πάνω σε ένα ισχυρό ψηφιακό οικοσύστημα: ένα podcast με εκατομμύρια ακροάσεις, έναν λογαριασμό Instagram με πάνω από 100.000 ακόλουθους, ένα κανάλι YouTube με εκατομμύρια προβολές και κυρίως ένα διαδικτυακό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, το «The Complete Guide to Freebirth» (Ο πλήρης οδηγός για τον ελεύθερο τοκετό, σ.σ.), που πωλείται για εκατοντάδες δολάρια.

Σύμφωνα με οικονομική ανάλυση, το σύστημα της FBS έχει αποφέρει πάνω από 13 εκατ. δολάρια από το 2018. Για πολλές γυναίκες η διαδρομή είναι ίδια: ατελείωτες ώρες podcast, συμμετοχή σε κλειστές κοινότητες επί πληρωμή και αγορά ακριβών σεμιναρίων. Η Λόπεζ, τότε 23 ετών, κατανάλωσε εκατοντάδες ώρες υλικού και πλήρωσε σημαντικά ποσά, πιστεύοντας ότι το freebirth ήταν «ασφαλέστερο» από το νοσοκομείο και τις «άσκοπες παρεμβάσεις».

Η «ριζική ευθύνη» ως δόγμα

Η FBS ευδοκιμεί πάνω σε ένα υπαρκτό πρόβλημα: την έλλειψη εμπιστοσύνης στα μαιευτικά συστήματα, ιδιαίτερα στις ΗΠΑ, όπου οι μητρικοί θάνατοι παραμένουν υψηλοί και οι μαρτυρίες για ιατρική κακομεταχείριση πολλαπλασιάζονται. Πολλές γυναίκες περιγράφουν μη συναινετικές ιατρικές πράξεις, βίαιες καισαρικές ή γιατρούς που τις αντιμετώπισαν με απαξίωση. Για αυτές, τα αφηγήματα «απελευθερωμένων» τοκετών ακούγονται σαν λύτρωση.

Στο κέντρο όμως της ιδεολογίας της FBS βρίσκεται η «ριζική ευθύνη»: η ιδέα ότι η γυναίκα που γεννά χωρίς βοήθεια φέρει αποκλειστική ευθύνη για ό,τι συμβεί — ακόμη και για τον θάνατο του μωρού της ή τον δικό της. Κανένας γιατρός «δεν πρέπει να έρθει να τη σώσει». Η ρητορική αυτή παρουσιάζεται ως ύψιστη μορφή αυτονομίας, αλλά στην πράξη μεταφέρει όλο το βάρος σε ευάλωτες γυναίκες που φοβούνται να ζητήσουν βοήθεια.

«Φύλακες τοκετού» χωρίς ιατρικές δεξιότητες

Για να ενισχύσει τα κέρδη, η FBS δημιούργησε μια νέα φιγούρα: τη «Radical Birth Keeper», μια «αυθεντική μαία» χωρίς πτυχίο ή άδεια. Ένα διαδικτυακό σχολείο χιλιάδων δολαρίων εκπαιδεύει αυτές τις γυναίκες, ενθαρρύνοντάς τες να αποφεύγουν το νόμο, να πληρώνονται σε μετρητά και να μη συνάπτουν συμβόλαια. Πολλές γυναίκες πιστεύουν ότι πληρώνουν για μαία — στην πραγματικότητα προσλαμβάνουν άτομα χωρίς γνώσεις αντιμετώπισης επείγοντος.

Στην εκπαίδευση δίνεται έμφαση στο μάρκετινγκ παρά στις επιπλοκές τοκετού. Σοβαροί κίνδυνοι — αιμορραγίες, δυστοκίες, προεκλαμψία, νεογνική δυσχέρεια — παρουσιάζονται ως «παραλλαγές του φυσιολογικού». Οι σπουδάστριες προειδοποιούνται ότι «θα συναντήσουν μωρά που δεν θα τα καταφέρουν» και μαθαίνουν ότι δεν πρέπει να προσπαθούν να σώσουν το νεογνό. Κάποιες, αντιμετωπίζοντας τραγωδίες, εγκαταλείπουν και μιλούν για «απάτη».

Ένας ανησυχητικός απολογισμός

Με τα χρόνια διαμορφώνεται ένα μοτίβο: πρωτότοκες γυναίκες, συχνά χωρίς προγεννητικό έλεγχο, περνούν μέρες σε εξαντλητικό τοκετό χωρίς επαγγελματική βοήθεια. Μωρά γεννιούνται σε σοβαρή δυσχέρεια ή νεκρά. Στις κοινότητες της FBS, προειδοποιητικά σημάδια όπως δύσοσμα υγρά, πράσινα υγρά (μηκώνιο), παύση κινήσεων του εμβρύου ή παρατεταμένος πόνος υποβαθμίζονται ή διαγράφονται από τα φόρουμ.

Η έρευνα της Guardian κατέγραψε δεκάδες γυναίκες που έχασαν τα βρέφη τους — ή παραλίγο να πεθάνουν οι ίδιες — ύστερα από επιρροή της FBS. Μόνο στην κλειστή κοινότητα «Lighthouse», καταγράφηκαν μέσα σε ένα χρόνο αρκετοί ενδομήτριοι ή νεογνικοί θάνατοι. Παγκοσμίως, τα περιστατικά εκτείνονται από τις ΗΠΑ και τον Καναδά έως την Ευρώπη, τη Νότια Αφρική, την Ασία και την Αυστραλία.

Όταν η κοινότητα εξεγείρεται

Η ρήξη ήρθε όταν μια νεαρή Αυστραλή, σε τοκετό επί οκτώ ημέρες, δημοσίευσε βίντεο του νεογνού της που ανέπνεε με εμφανή δυσκολία, ζητώντας αν «είναι φυσιολογικό». Καμία παρότρυνση να καλέσει ασθενοφόρο. Λίγο αργότερα ανακοίνωσε τον θάνατο του μωρού της. Η εικόνα αυτή προκάλεσε σοκ: μέλη άρχισαν να μιλούν για «πλύση εγκεφάλου», ατμόσφαιρα αίρεσης και ιδεολογική τύφλωση. Δημιουργήθηκε μάλιστα στο Reddit η κοινότητα FreebirthSocietyScam για να «απο-προγραμματίσει» πρώην οπαδούς.

Ταυτόχρονα, φοιτήτριες της νέας σχολής Matribirth Midwifery Institute άρχισαν να απαιτούν απαντήσεις για τους θανάτους. Όσες ρωτούσαν πολλά, διαγράφονταν ή αποβάλλονταν. Άλλες αποχώρησαν μόνες τους, καταγγέλλοντας μια επικίνδυνη ιδεολογία μεταμφιεσμένη σε «μαιευτική».

Άρνηση, μετάθεση ευθύνης και «rebranding»

Υπό την πίεση των αποκαλύψεων, η FBS πρόσθεσε νομικές αποποιήσεις ευθύνης, επαναπροσδιόρισε τη γλώσσα της και αυτοπαρουσιάστηκε ως «εκπαιδευτική πλατφόρμα». Οι Εμίλι Σαλντάγια και Γιολάντε Νόρις-Κλαρκ (Yolande Norris-Clark) αρνήθηκαν κάθε ευθύνη, μεταφέροντας την απόφαση — και το βάρος — στις μητέρες. Κάποιες φορές έφτασαν να παρουσιάσουν τον θάνατο μωρών ως «όχι απαραίτητα αρνητικό αποτέλεσμα».

Το 2025, η ίδια η Σαλντάγια ανακοίνωσε ότι γέννησε ένα νεκρό μωρό στις 41 εβδομάδες, μετά από «άγρια εγκυμοσύνη» και freebirth. Το γεγονός παρουσιάστηκε όχι ως αμφισβήτηση της μεθόδου, αλλά ως «πνευματική εμπειρία». Εν τω μεταξύ, δεκάδες οικογένειες που θρηνούν προσπαθούν ακόμη να καταλάβουν πώς μια υπόσχεση «ελευθερίας» μετατράπηκε σε ανείπωτη τραγωδία.