Η Δύση φαίνεται να μπαίνει σε μια νέα εποχή εξοπλισμών, με τους στρατιωτικούς προϋπολογισμούς να καλπάζουν και τη διπλωματία να υποχωρεί. Καθώς ο κόσμος μοιάζει πιο ασταθής από ποτέ μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, η επένδυση σε όπλα αυξάνεται την ίδια στιγμή που οι κυβερνήσεις κόβουν τη βοήθεια προς τις φτωχότερες χώρες και συρρικνώνουν τα διπλωματικά τους δίκτυα.
Η τάση αυτή της Δύσης, προειδοποιούν ειδικοί, σύμφωνα με το Politico, η ανοίγει τον δρόμο για έναν πιο επικίνδυνο κόσμο – όπου η ειρήνη πουλιέται φθηνά για να αγοραστεί ακόμη περισσότερος πόλεμος. Όπως τονίζει, ποτέ μετά τον Ψυχρό Πόλεμο δεν εκτοξεύτηκαν τόσο γρήγορα οι δαπάνες σε όπλα.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
Το 1958 ο Βρετανός πρωθυπουργός Χάρολντ ΜακΜίλαν παρατηρούσε πως «το να μιλάς είναι καλύτερο από το να πολεμάς». Ο ΜακΜίλαν γνώριζε και τα δύο: είχε τραυματιστεί σοβαρά ως στρατιώτης στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ ως πρωθυπουργός βρέθηκε αντιμέτωπος με τις πυρηνικές απειλές του Ψυχρού Πολέμου, συμπεριλαμβανομένης της κρίσιμης Κρίσης των Πυραύλων της Κούβας.
Ο Τζον Φ. Κένεντι, ο Αμερικανός πρόεδρος εκείνης της σχεδόν καταστροφικής στιγμής πυρηνικού εκβιασμού, γνώριζε επίσης την αξία των διπλωματικών καναλιών αλλά και τη φρίκη του πολέμου: είχε τραυματίσει σοβαρά την πλάτη του υπηρετώντας στο Ναυτικό των ΗΠΑ το 1943.
Ο Άντριου Μίτσελ, πρώην υπουργός της βρετανικής κυβέρνησης, φοβάται ότι η σοφία ηγετών όπως ο Κένεντι και ο ΜακΜίλαν – σοφία που αποκτήθηκε μέσα από τον πόλεμο – έχει ξεχαστεί, ακριβώς τη στιγμή που χρειάζεται περισσότερο.
ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ
«Ο κόσμος έχει ξεχάσει τα μαθήματα του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν εκατομμύρια σφαγιάστηκαν και η γενιά των παππούδων μας ορκίστηκε “να μην ξανασυμβεί ποτέ”», λέει.
Υπάρχει μάλιστα και η θεωρία ότι οι καθοριστικοί πόλεμοι επαναλαμβάνονται περίπου κάθε 85 χρόνια, καθώς οι επόμενες γενιές χάνουν τη μνήμη των προηγούμενων. Αν ισχύει, τότε «ο επόμενος» δεν είναι μακριά.
Και όμως, παρότι – κατά τον Μίτσελ – τα σημάδια δείχνουν πως ο κόσμος πηγαίνει προς τη λάθος κατεύθυνση, οι κυβερνήσεις υποτιμούν πλέον την αξία του «talk-talk».
Η αποδυνάμωση της διπλωματίας δεν φαίνεται μόνο στη ρητορική, αλλά και στους προϋπολογισμούς. Η βιομηχανική Δύση μειώνει ραγδαία τις επενδύσεις στη λεγόμενη «ήπια ισχύ»: περικόπτει την αναπτυξιακή βοήθεια και συρρικνώνει τα διπλωματικά της δίκτυα, ενώ ταυτόχρονα κατευθύνει ολοένα περισσότερα κεφάλαια στην άμυνα.
Ποτέ μετά τον Ψυχρό Πόλεμο δεν εκτοξεύτηκαν τόσο γρήγορα οι στρατιωτικές δαπάνες. Το 2024 η παγκόσμια στρατιωτική δαπάνη αυξήθηκε κατά 9,4%, φτάνοντας στο υψηλότερο επίπεδο που έχει καταγραφεί ποτέ. Αντίθετα, η επίσημη αναπτυξιακή βοήθεια μειώθηκε κατά 9% την ίδια χρονιά και προβλέπονται ακόμη μεγαλύτερες περικοπές.
Για πρώτη φορά μετά από σχεδόν 30 χρόνια, Γαλλία, Γερμανία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΗΠΑ περιέκοψαν όλες ταυτόχρονα την αναπτυξιακή τους βοήθεια. Και αν συνεχίσουν, το 2025 θα είναι η πρώτη φορά στην ιστορία που θα το κάνουν για δεύτερη συνεχή χρονιά.
Παράλληλα, οι διπλωματικές υπηρεσίες συρρικνώνονται. Ο Ντόναλντ Τραμπ άνοιξε τον δρόμο μειώνοντας δραστικά τις θέσεις στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ.
Αντίστοιχες περικοπές προαναγγέλλονται σε Ολλανδία, Ηνωμένο Βασίλειο και ΕΕ.
Αναλυτές φοβούνται πως όσο οι ανεπτυγμένες οικονομίες εγκαταλείπουν την ανθρωπιστική βοήθεια και τη διπλωματία για να ενισχύσουν τους στρατούς τους, χώρες όπως η Ρωσία, η Κίνα και η Τουρκία θα καλύψουν το κενό, στρέφοντας φιλικές μέχρι πρότινος χώρες της Αφρικής και της Ασίας εναντίον της Δύσης.
Πουλώντας ειρήνη, αγοράζοντας πόλεμο
Η στρατιωτική δαπάνη αυξάνεται παντού. Η Κίνα αύξησε τον δικό της προϋπολογισμό κατά 7% σε έναν χρόνο, ενώ η Ρωσία τον εκτόξευσε κατά 38%. Ο φόβος ότι ο Τραμπ θα εγκαταλείψει τους Ευρωπαίους συμμάχους του οδήγησε το ΝΑΤΟ να θέσει νέο στόχο: 5% του ΑΕΠ για άμυνα έως το 2035.
Παρ’ όλα αυτά, η κούρσα εξοπλισμών ξεκίνησε πριν από την επιστροφή Τραμπ: ο πόλεμος στην Ουκρανία έκανε τις ευρωπαϊκές χώρες – ιδίως τις βόρειες και ανατολικές – να επενδύσουν μαζικά στην άμυνα. Από το 2015, οι ευρωπαϊκές αμυντικές δαπάνες έχουν αυξηθεί κατά 83%.
Οι υποστηρικτές των εξοπλισμών λένε ότι η στρατιωτική ισχύς λειτουργεί αποτρεπτικά.
Ορισμένοι ειδικοί υποστηρίζουν ότι «τα όπλα δεν σκοτώνουν – οι κυβερνήσεις σκοτώνουν» και πως η ισχυρή άμυνα πρέπει να συνδυάζεται με ισχυρή διπλωματία. Αν όμως η Ευρώπη πρέπει να διαλέξει, λένε, πρέπει πρώτα να ξαναχτίσει τη “σκληρή ισχύ” της.
Το πρόβλημα είναι το κόστος. Σε μια εποχή πιεσμένων προϋπολογισμών, η διπλωματία και η ανθρωπιστική βοήθεια είναι συνήθως τα πρώτα που περικόπτονται.
Στις ΗΠΑ, ο Τραμπ πάγωσε δισεκατομμύρια δολάρια σε ξένη βοήθεια και ανακοίνωσε περικοπές 90% στα συμβόλαια της USAID – κίνηση που κατέστρεψε πολλές ανθρωπιστικές οργανώσεις. Μια εκτίμηση αναφέρει ότι οι περικοπές αυτές μπορεί να προκαλέσουν 14 εκατομμύρια πρόωρους θανάτους σε πέντε χρόνια.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Κιρ Στάρμερ ανακοίνωσε αύξηση των αμυντικών δαπανών και περικοπή της βοήθειας από το 0,5% στο 0,3% του ΑΕΕ, σε μια απόφαση που προκάλεσε πολιτική αναταραχή και παραιτήσεις.
Σουηδία, Γαλλία, Φινλανδία και άλλες χώρες προχώρησαν σε παρόμοιες μειώσεις αναπτυξιακών προγραμμάτων ενώ αύξησαν τον στρατιωτικό προϋπολογισμό.
Μόνο λίγες εξαιρέσεις – Ιρλανδία, Δανία – συνεχίζουν να επενδύουν στη βοήθεια, όμως δεν είναι μεγάλες οικονομίες ώστε να αλλάξουν τη συνολική ευρωπαϊκή τάση.
Το «τέλος» της διπλωματίας
Δεν είναι μόνο η βοήθεια που μειώνεται – είναι και η ίδια η διπλωματία. Η κυβέρνηση Τραμπ απέλυσε πάνω από 1.300 εργαζομένους του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, αφήνοντας κενές 85 από τις 195 θέσεις πρεσβευτών. Σε πολλές περιπτώσεις, δεν υπάρχουν καν υποψήφιοι για να τις καλύψουν.
Ακολουθούν κι άλλες χώρες:
- Το Ηνωμένο Βασίλειο ετοιμάζεται για περικοπές 15–25%.
- Η Ολλανδία θα μειώσει κατά 10% τον προϋπολογισμό των ξένων αποστολών και θα κλείσει πρεσβείες.
- Η ίδια η ΕΕ θα μειώσει 10 αποστολές της και θα περικόψει 100–150 θέσεις.
Διπλωμάτες σε ιδιωτικές συνομιλίες δηλώνουν «βαθιά ανήσυχοι».
Ο Άντριου Μίτσελ προειδοποιεί ότι η επιτάχυνση αυτής της μετατόπισης από τη βοήθεια προς τα όπλα μπορεί να οδηγήσει σε καταστροφή.
Η επίτροπος Ανθρωπιστικής Βοήθειας της ΕΕ Χάντζα Λαμπίμπ τονίζει ότι 300 εκατομμύρια άνθρωποι εξαρτώνται τώρα από ανθρωπιστική βοήθεια. Αν καταρρεύσει το σύστημα, θα δούμε νέα κύματα αστάθειας, πολέμων και μετανάστευσης. «Αν δεν βοηθήσουμε τους ανθρώπους εκεί που βρίσκονται», λέει, «θα κινηθούν για να επιβιώσουν. Και οι απελπισμένοι άνθρωποι είναι πιο έτοιμοι να γίνουν βίαιοι».
Οι χώρες που μειώνουν την παρουσία τους στο εξωτερικό θα το πληρώσουν και πολιτικά. «Οι χώρες θυμούνται ποιοι έμειναν και ποιοι έφυγαν», σημειώνει ειδικός του ΟΟΣΑ.
Στο κενό που αφήνει η Δύση, εκμεταλλεύονται άλλες χώρες: η Τουρκία αύξησε τις πρεσβείες της στην Αφρική από 12 σε 44 μέσα σε 20 χρόνια. Η Ρωσία και η Κίνα κερδίζουν επίσης επιρροή.
«Οι πολιτικοί συνηθίζουν να στέκονται περισσότερο στη λέξη “ήπια” όταν μιλούν για την ήπια ισχύ,» είπε. «Καταλαβαίνεις όμως ότι δεν έχει τίποτα το ήπιο, όταν την χάσεις».
