Στο κατώφλι ολικής αναδιοργάνωσης βρίσκεται η ευρωπαϊκή άμυνα, με την στρατηγική της Κομισιόν να αναμένεται να παρουσιαστεί τις προσεχείς εβδομάδες, ενώ στο «τραπέζι» βρίσκονται οι νέες χρηματοδοτικές δίοδοι και η αναδιανομή ρόλων εντός των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ). Όλα αυτά με σκοπό να καταστεί η αμυντική βιομηχανία της ηπείρου πιο ανταγωνιστική και βιώσιμη, σε ένα περιβάλλον μεγάλων γεωπολιτικών προκλήσεων και κινδύνων με επίκεντρο την Ρωσία.
Έτσι, το επόμενο διάστημα αναμένεται να παρουσιαστεί η Ευρωπαϊκή Στρατηγική Αμυντικής Βιομηχανίας (EDIS) και το συνοδευτικό της πρόγραμμα (EDIP). Η EDIS και το EDIP έχουν ως αποστολή να χρηματοδοτήσουν την αύξηση της παραγωγικής ικανότητας αμυντικού εξοπλισμού σε όλη την ΕΕ, με επιδοτήσεις και μόχλευση από τις χρηματοπιστωτικές αγορές.
Η Κομισιόν εξετάζει πώς να ενοποιήσει τη ζήτηση, να αυξήσει την προσφορά από την ευρωπαϊκή βιομηχανία, να οργανώσει κοινές προμήθειες, να περιορίσει τα σημεία συμφόρησης στις εφοδιαστικές αλυσίδες και να διασφαλίσει την ασφάλεια του εφοδιασμού, ευρισκόμενη σε διαπραγματεύσεις και συνομιλίες με τον κλάδο της άμυνας.
Η «μαύρη τρύπα» της Ουκρανίας
Τα προηγούμενα χρόνια η Ευρωπαϊκή Ένωση δημιούργησε μια ολόκληρη σειρά μέσων και κονδυλίων, από τη χρηματοδότηση της έρευνας έως τον διπλασιασμό της παραγωγής πυρομαχικών.
Ωστόσο, οι επείγουσες συνθήκες που προέκυψαν από τον πόλεμο της Ουκρανίας, έθεσαν υπό αμφισβήτηση την βιωσιμότητα αυτών των προγραμμάτων, καθώς και την παραγωγική ικανότητα της ευρωπαϊκής βιομηχανίας για μακροπρόθεσμη προετοιμασία, καθώς όχι μόνο αυξήθηκαν με ραγδαίους ρυθμούς οι εξοπλιστικές ανάγκες σε τεχνολογική και βιομηχανική βάση, αλλά και παράλληλα «άδειασαν» τις αποθήκες όπλων των κρατών μελών λόγω των αποστολών στην Ουκρανία, αναγκάζοντας τα να σπεύσουν σε αναπλήρωση αν θέλουν να διατηρήσουν τις αμυντικές τους δυνατότητες μπροστά στους εξωγενείς κινδύνους.
Καθίσταται έτσι σαφές ότι για να γίνει πράξη η οικονομική στήριξη και αναβάθμιση της αμυντικής βιομηχανίας για την μετάβαση από ένα καθεστώς ειρήνης σε μία οικονομία πολέμου, είναι αναγκαίος ο ενισχυμένος ρόλος της ΕΕ.
Αναδιαμόρφωση της αμυντικής βιομηχανίας
Ενώ η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία εξακολουθεί να αγωνίζεται να βρει τρόπους για γρήγορη παραγωγή εξοπλισμού που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες των χωρών της ΕΕ και της Ουκρανίας, οι ΗΠΑ έχουν υπερπληθώρα παραγωγικών λύσεων.
Μόνο για τον σχεδόν διετή πόλεμο στην Ουκρανία, περίπου το 70% των ευρωπαϊκών αγορών όπλων και πυρομαχικών πραγματοποιήθηκαν στις ΗΠΑ, βάζοντας υψηλά τον πήχη για να μπορέσει να ανταγωνιστεί η ΕΕ την αμερικανική βιομηχανία.
Ωστόσο, οι ευρωπαϊκές εταιρείες τοποθετούνται κατά των μαζικών επενδύσεων σε νέες γραμμές παραγωγής που απαιτούν και αυξημένες γραφειοκρατικές διαδικασίες, καθώς οι κυβερνήσεις των κρατών μελών χρειάζονται χρόνο για τις αποφάσεις και για την τελική υπογραφή των συμβάσεων, εμποδίζοντας τη γρήγορη συγκέντρωση αποθεμάτων και τη παράδοση εξοπλισμού στην Ουκρανία.
Για να αντιμετωπίσει αυτές τις αδυναμίες, η Κομισιόν θέλει να αναμορφώσει πλήρως το «πρόσωπο» της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας.
Κάποια από τα στοιχεία που σκοπεύει να παρουσιάσει είναι ήδη γνωστά, όπως ένα ρυθμιστικό πλαίσιο που θα επιτρέπει παραγγελίες βάσει προτεραιότητας και μια απαλλαγή από τον ΦΠΑ για τις κοινοπραξίες κρατών μελών που προμηθεύονται από κοινού στην Ευρώπη.
H Κομισιόν θέλει επίσης να διαδραματίσει ρόλο για την αποφυγή ρίσκου για τις παραγωγικές επενδύσεις των εταιρειών καθιστώντας τις διαδικασίες παραγωγής και προμηθειών πιο γρήγορες.
Σύμφωνα και με πρόταση της Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η βιομηχανία της Ουκρανίας θα μπορούσε επίσης να συνδεθεί στενά με το ευρωπαϊκό σχέδιο, χαρακτηρίζοντάς την μια σημαντική πτυχή της δέσμευσης για την ασφάλεια της χώρας, όπως επισημαίνεται σε εσωτερικό υπόμνημα της διπλωματικής υπηρεσίας της ΕΕ το οποίο επικαλείται το Euractiv.
Οι πηγές χρηματοδότησης
Ωστόσο, μια τέτοια διαδικασία ριζικής αναβάθμισης και επαναθεμελίωσης της ευρωπαϊκής βιομηχανίας απαιτεί πόρους. Τον προηγούμενο μήνα, ο Τιερί Μπρετόν δήλωσε ότι η ΕΕ χρειάζεται 100 δισ. ευρώ για την άμυνα και το EDIP άλλα 3 δισ. ευρώ, αλλά ο προϋπολογισμός της ΕΕ δεν διαθέτει αυτούς τους πόρους.
Ως εκ τούτου, κάτι τέτοιο «αναγκάζει» την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΤΕπ) να εμπλακεί όλο και περισσότερο στη χρηματοδότηση αμυντικών έργων, εκμεταλλευόμενη την αξιολόγηση AAA που διαθέτει για να εξασφαλίσει προνομιακά επιτόκια στις χρηματοπιστωτικές αγορές, κάτι για το οποίο μέχρι τώρα δεν ήταν θετική.
Σε κάθε περίπτωση, το ECOFIN της επόμενης εβδομάδας έχει την σημασία του, καθώς μεταξύ άλλων θα συζητηθεί και η αλλαγή δανειοδοτικής πολιτικής της ΕΤΕπ, καθώς οι ηγέτες της ΕΕ είχαν κάνει έκκληση στην τράπεζα να συμμετάσχει περισσότερο στην άμυνα τον Δεκέμβριο.
Αναδιανομή των ρόλων
Η υλοποίηση των νέων αμυντικών στρατηγικών δεν απαιτεί μόνο ανεύρεση των αναγκαίων πόρων αλλά και το πολιτικό πλαίσιο που θα τις περιβάλλει, ιδιαίτερα ενόψει ευρωεκλογών και αλλαγών στα ευρωπαϊκά όργανα.
Όπως τόνισε η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν το Σάββατο 17 Φεβρουαρίου, μιλώντας στη Διάσκεψη Ασφαλείας του Μονάχου, η επόμενη Κομισιόν θα πρέπει να περιλαμβάνει ένα ειδικό χαρτοφυλάκιο άμυνας.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη δημιουργήσει από το 2019 μια ειδική Διεύθυνση Άμυνας και Διαστήματος η οποία επί του παρόντος υπάγεται στον Επίτροπο Εσωτερικής Αγοράς Τιερί Μπρετόν, ο οποίος μέχρι τώρα επιβλέπει το όλο και πιο πιεστικό ζήτημα παραγωγής πυρομαχικών καθώς και την προσπάθεια της Ευρώπης να παραμείνει εντός της κούρσας «κατάκτησης» του διαστήματος.
Ωστόσο, το πλαίσιο που ορίζει την διανομή των ρόλων και ευθυνών παραμένει ασαφές.
Σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές συνθήκες, η εξωτερική ασφάλεια υπάγεται στον Ύπατο Εκπρόσωπο και Αντιπρόεδρο της Κομισιόν, θέση που κατέχει τώρα ο Γιοζέπ Μπορέλ, ο οποίος είναι επίσης επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας.
Ως εκ τούτου, η αμυντική ατζέντα κατανέμεται μεταξύ Μπορέλ και Μπρετόν. Ωστόσο, μόλις πρόσφατα, το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα (τις απόψεις του οποίου απηχεί και η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν η οποία αναμένεται να είναι ξανά υποψήφια για την προεδρία της Κομισιόν) πρότεινε τη δημιουργία νέου, ειδικού, αμυντικού ρόλου στην επόμενη Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως μέρος ενός ευρύτερου ανασχηματισμού του χαρτοφυλακίου εξωτερικής πολιτικής και άμυνας.
Αντίστοιχο κάλεσμα έχει εκφράσει και ο επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Άμυνας, Γίρι Σεντίβι, αλλά και ο ΥΠΕΞ της Ιταλίας, Αντόνιο Ταγιάνι, τάχθηκε υπέρ κατά την Διάσκεψη του Σαββάτου.
Επίσης, συζητήθηκε ότι πέρα από τη σκοπιμότητα ενός ισχυρότερου διαχωρισμού των χαρτοφυλακίων, ένας άλλος αποφασιστικός παράγοντας για την επιτυχία της ιδέας είναι ποιος θα αναλάβει την πρώτη ευθύνη στο νεοσύστατο ρόλο.
Η φον ντερ Λάιεν δήλωσε ότι η εθνικότητα που θα λάβει τη θέση είναι ένα «ανοιχτό» ζήτημα, προσθέτοντας ότι είναι σημαντικό κάποιος υποψήφιος από την Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη να λάβει ένα ισχυρό χαρτοφυλάκιο. Πάντως, την εν εξελίξει συζήτηση και τις αμυντικές ανακατατάξεις στην ΕΕ, δεν τις βλέπουν όλοι με καθολικά «καλό μάτι».
Ερωτηθείς για την πρόταση της φον ντερ Λάιεν, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ αφού δήλωσε ότι η συνεργασία ΕΕ – ΝΑΤΟ έχει φτάσει σε «πρωτοφανή επίπεδα» υπό τη θητεία της προέδρου της Κομισιόν, χαιρετίζοντας τις προσπάθειες της Ένωσης για την άμυνα, προειδοποίησε για την επικάλυψη των ρόλων με την Βόρειο-ατλαντική Συμμαχία, τονίζοντας πως «το ΝΑΤΟ πρέπει να παραμείνει ο ακρογωνιαίος λίθος της ευρωπαϊκής ασφάλειας».